به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، با شروع روز کاری سال ۱۴۰۰ از ۱۴ فروردین ماه بازار کاغذ با جهش قیمت‌ها روبه‌رو شد؛ به‌طوری که قیمت این کالای استراتژیک، روز‌به‌روز با نوسان و تورم همراه بود. اخبار و قیمت‌های رو‌به‌افزایش، دست‌اندرکاران و فعالان حوزه نشر را با نگرانی زیادی مواجه کرد و تداوم این شرایط، ادامه فعالیت و انتشار عناوین تازه را دچار مشکل کرده است. در این شرایط، هر بند کاغد تحریر تا ۷۵۰ هزار تومان هم رسید و از آنجایی که توزیع کاغذ دولتی نیز از اواسط سال گذشته متوقف شده بود، بسیاری از ناشران دست از کار کشیده‌اند و منتظر کاهش قیمت‌ها هستند.
 
برخی کارشناسان بر این باورند که قطع کاغذ دولتی، در ادامه مشکلاتی چون تداوم تحریم‌ها و تورم در بازار ارز، دلیل اصلی این گرانی‌ها است. از نگاه آن‌ها اقدامات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه تخصیص کاغذ با نرخ دولتی، اقداماتی موثر طی دو سال گذشته در کنترل بازار کاغذ بوده و خواستار تداوم حمایت‌ها در سال جدیدند. این درحالی است که تامین کاغذ، جزو وظایف این وزارتخانه نیست و تنها به‌دلیل حفظ صنعت نشر و رفع نگرانی‌ها از آینده صنفی فعالان این حوزه، به عرصه تامین کاغذ با نرخ دولتی ورود کرده است.

در این زمینه همایون امیرزاده، رییس مرکز روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز روز گذشته طی خبری به نامه‌نگاری‌های مکرر این وزارتخانه در طول سال گذشته برای تامین و تخصیص ارز مورد نیاز کاغذ چاپ و تحریر اشاره کرده و گفته است که از خرداد تا اسفند سال ۱۳۹۹ این نامه‌نگاری‌ها انجام شده و ارز مورد نیاز کاغذ برای دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ حدود ۸۰ میلیون دلار برآورد شده است و امیدوار است که با همکاری و اقدام به موقع سایر نهادهای مرتبط هرچه زودتر آرامش بر بازار نشر و مطبوعات کشور حاکم شود.

این درحالی است که رسالت و ماموریت وزارت ارشاد در حوزه کتاب به امور محتوایی و اصطلاحاً «نرم» مربوط می‌شود؛ اقداماتی چون صدور مجوز چاپ و نشر، ترویج مطالعه و کتابخوانی، برگزاری جشنواره‌ها و جوایز و نمایشگاه‌ها و... و به شکل قانون وظیفه‌ای در قبال تهیه و تولید کاغذ یا نهاده‌های تولید مثل کاغذ و زینک و ... ندارد. درواقع این اقدامات در حیطه شرح وظایف و مسئولیت‌های وزارت صمت است؛ اما در پی نوسانات نرخ ارز و... این مسئولیت از وزارت صمت به وزارت ارشاد تفویض اختیار شد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در این مدت برای بازگرداندن آرامش به بازار نشر تلاش کرده است.

در این مدت کارگروه کاغذ معاونت امور فرهنگی با همکاری صنف نشر یعنی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و اتحادیه شرکت‌ تعاونی‌های ناشران کشور (آشنا) توانسته با مدیریت کاغذ وارده با ارز دولتی از سهمیه سال ۹۸ تا الان دوام بیاورد. در این میان با وجود برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران و ۴ طرح فصلی حمایت از کتاب‌فروشی‌ها در سال ۹۹ و مطالبه صنف نشر برای تداوم هم نمایشگاه مجازی و هم طرح‌های فصلی، اکنون نیاز جامعه نشر به کاغذ دولتی مبرم است و امید اهالی نشر این است که این کاغذ هرچه زودتر تامین شود.
   
بازگشت سرمایه؛ خیلی دور خیلی نزدیک
با اوج‌گرفتن قیمت‌ کاغذ و موج نگرانی‌ها، ناشران عملا منتظر فرونشستن این سونامی هستند تا در شرایطی بهتر و باثبات‌تر، فعالیت‌های خود را ازسر بگیرند. هما نیابتی مدیر انتشارات ورجاوند با اشاره به وضعیت این روزهای نشر کتاب گفت: اسفندماه قرار شد یک کتاب ۳۶۰ صفحه‌ای چاپ کنیم و گفتیم در ابتدا ۲۰۰ نسخه از کتاب را چاپ کنیم تا بازاریابی کتاب انجام شود تا در نسخه‌های دوهزار جلدی منتشر شود. کتاب را روی کاغذ بالک و با جلد گالینگور چاپ کردیم که هزینه چاپ آن فقط ۱۲‌ میلیون تومان برای ما هزینه داشت.
 
وی افزود: در ابتدا قرار بود ما قیمت کتاب را ۱۱۰ هزار تومان در نظر بگیریم اما با هزینه‌های دیگر مانند پرداخت حق مولف برخلاف میلمان مجبور شدیم ۱۸۰ هزار تومان قیمت‌گذاری کنیم؛ زیرا در پروسه مراکز پخش و کتاب‌فروشی ۳۰ تا ۴۰ درصد هم باید تخفیف به آن‌ها بدهیم و با همه این اوصاف شاید به سختی هزینه ۱۲ میلیون تومانی اولیه تامین شود.
 
نیابتی با بیان اینکه این‌روزها کاغذ خیلی گران شده و نمی‌دانیم زمانی که این کتاب را در شمارگان بالا چاپ کردیم، فروش دارد یا نه، عنوان کرد: اصلا مشخص نیست که بازگشت سرمایه ما چه زمانی اتفاق می‌افتد تا بتوانیم مجددا کاغذ خریداری و برای سایر کتاب‌هایمان هزینه کنیم.
 
وی تاکید کرد: این‌روزها دست و بال ما برای چاپ کتاب بسته است و روز گذشته که برای چاپ کتاب ۱۱۰ صفحه‌ای با قیمت کنونی کاغذ در ۱۰۰ نسخه حدود ۵ میلیون تومان باید سرمایه‌گذاری کنم تا پول من برگردد. اگر هم بخواهیم به سمت کتاب‌های الکترونیکی و صوتی برویم به دلیل نبودن قانون کپی‌رایت با مشکلات جدی روبه‌رو خواهیم شد.
 
نیابتی با اشاره به مشکلات اقتصادی ناشران در روزهای کنونی گفت: منِ ناشر به عنوان یک تولیدکننده عرصه فرهنگ برای تولید کتاب مشکلات زیادی دارم ولی وقتی یک روز پرداخت قسط وام تسهیلات کرونایی به تاخیر بیفتد، از بانک به ضامن‌های ما نامه می‌زنند و تماس می‌گیرند و مجبور هستیم که در سرمایه‌گذاری محتاط‌تر عمل کنیم.
 
اسفند ماه برای گرانی کاغذ هشدار داده بودیم
غلامرضا شجاع نماینده مصرف‌کنندگان کاغذ و مقوای استان‌های کشور او با اشاره به وضعیت بازار کاغذ در این روزها به ایبنا گفت: در روزهای پایانی هفته گذشته ما شاهد بودیم که هر بند کاغذ تا ۷۲۰ هزار تومان هم رسید؛ قیمتی که بسیار بالا است و چاپ کتاب با آن اصلا به صرفه نیست و ناشران با مشکلات جدی در این حوزه روبرو هستند.
 
وی با بیان اینکه چند ماه قبل اعلام شد که حدود ۸ هزار تن کاغذ دولتی به گمرک وارد شده است، عنوان کرد: مشخص نشد که تکلیف این کاغذها چه شد. این درحالی بود که انتشار این اخبار در بهمن ماه اتفاق افتاد و هنوز خبر تازه‌ای از آن شنیده نشده است.

نماینده مصرف‌کنندگان کاغذ و مقوای استان‌های کشور با طرح این موضوع که متاسفانه سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان روی افزایش قیمت‌ها نظارت ندارد، گفت: تاجر کالایی را که با ارز نیمایی که از پول نفت کشور تامین می‌شود، نهایتا باید ۵۰۰ هزار تومان بفروشد اما الان در بازار به قیمت ۷۰۰ هزار تومان می‌فروشد و هیچ‌کس هم به این موضوع ورود پیدا نمی‌کند. در این وضعیت بخش عمده‌ای از ناشران و فعالان حوزه نشر با مشکلات جدی روبه‌رو شده‌اند.
 
شجاع با بیان اینکه دولت قول داده بود برای تامین مطبوعات و ناشران کمک کند، یادآور شد: قرار بود ۴۰ میلیون دلار برای ناشران و ۴۰ میلیون دلار برای مطبوعات ارز ۴۲۰۰ تومانی تامین کند و صحبت‌ها در این زمینه جدی بود؛ اما با اینکه می‌دانیم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز به‌جد پیگیر موضوع بودند، این مطالبه، محقق نشد.
 
وی ضمن بیان این مطلب که از اسفندماه هشدار داده بودیم که در بهار کاغذ و مقوا گران می‌شود و ممکن است با کمبود روبه‌رو شویم؛ ولی هشدار ما جدی گرفته نشد، تاکید کرد: کتاب و مطبوعات همانند خوراک فکری جامعه هستند و اگر نباشند وضعیت فرهنگی کشور آسیب می‌بینند. بازار نشر و مطبوعات در وضعیت اسفناکی به‌‌سر می‌برد و درحالی که تیراژ کتاب‌ها کاهش چشمگیر داشته است تیراژ مطبوعات نیز ریزش فراوان شده است.
 
شجاع با اشاره به لزوم تامین زینک برای ناشران نیز توضیح داد: الان وضعیت به‌گونه‌ای است که الان به تنهایی هزینه لیتوگرافی از قیمت کاغذ و اجرت چاپ بیشتر است. قیمت لیتوگرافی یک روزنامه بسیار بالا رفته و حتما باید به زینک هم اهمیت داد؛ زیرا اگر این کالا نباشد، چاپ کتاب و مطبوعات با چالش جدی روبه‌رو می‌شود.
 
وی با اشاره به افزایش نرخ جهانی کاغذ و تاثیرگذاری این روال بر بازار کاغذ در ایران، به اهمیت دو انتخابات پیش‌رو اشاره کرد و گفت: ما در انتظار برگزاری انتخابات شوراهای اسلامی و ریاست جمهوری و تاثیر تبلیغات‌های انتخاباتی بر بازار کاغذ هستیم. اگرچه در انتخابات شوراها با توجه به اینکه هزاران نفر کاندید می‌شوند و همه آن‌ها کاغذ مصرف می‌کنند؛ اما حتی دو درصد از کاغذهای مصرفی در این انتخابات، ایرانی نیست و همه وارداتی است؛ زیرا کاغذهای ایرانی کیفیت لازم را ندارند.
 
یدالله سعدی مدیر انتشارات دلیل ما؛ ناشری که در حوزه کتاب‌های دینی و مذهبی فعال است، با اشاره به مشکلاتی که ناشران به دنبال گرانی کاغذ و قطع توزیع کاغذ دولتی با آن روبه‌رو هستند، گفت: در چندماه گذشته به‌دلیل توقف توزیع کاغذ دولتی، قیمت کاغذ در بازار آزاد سیر صعودی داشته و این درحالی است که مقام معظم رهبری در نمایشگاه کتاب بر رفع مشکل کاغذ تاکید داشتند.

وی ادامه داد: درحال حاضر فکر نمی‌کنم برای اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی مشکلی در تامین ارز وجود داشته باشد. همیشه گفته می‌شود که ارز این کاغذ تامین شده است و مشکل کار باید شناسایی شود.
 
مدیر نشر دلیل اصلی ما با بیان اینکه دلیل گرانی‌ کاغذ در این هفته‌ها مشخص نیست، ادامه داد: مصرف کاغذ معمولا در این فصل بالا نیست زیرا نمایشگاه کتاب تهران برگزار نمی‌شود و نمی‌توانیم بگوییم همچون سال‌های قبل، ناشران در این ایام به دنبال تولید کتاب هستند. 
 
سعدی که معتقد است به‌نظر می‌رسد با وجود حجم بالای مشکلات پیش روی ناشران، به جز عشق و دلدادگی به حوزه نشر و کتاب نباید دلیل دیگری برای ادامه فعالیت در این حوزه جست‌وجو کرد، افزود: در سال جدید حقوق‌ها افزایش پیدا کرده و ناشرانی که کارمندان زیادی دارند باید علاوه بر سایر هزینه‌ها در این بخش نیز بیشتر هزینه کنند؛ بنابراین به‌جز قیمت کاغذ سایر اقلام نیز در قیمت پشت جلد تاثیرگذار است.
 

بازار کاغذ به‌دنبال آرامش
کاغذ، اساسی‌ترین مواد اولیه در تولید کتاب است و آشفته‌شدن بازار این کالای استراتژیک، حاصلی جز آشفتگی در بازار نشر نخواهد داشت؛ بنابراین تامین کاغذ مورد نیاز ناشران زیر سایه حمایت‌های دولتی، به عنوان یک مطالبه جدی همواره مطرح بوده است. چنانچه اشاره شد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف بازگرداندن آرامش به صنعت نشر، اقدامات متعددی را در دستور کار قرار داده؛ اما وجود بحران‌ها و محدودیت‌های اقتصادی، در مقاطعی از زمان مانع از این اقدامات شده است. 

همچنین حضور دلالان و افراد سودجو نیز تنظیم قیمت‌ها در بازار را به هم ریخته است و سونامی کاغذ این‌روزها به حدی رشد داشته است که ناشران زیادی از چاپ کتاب دلسرد شده‌اند. با این اوصاف، اگرچه مسئولان در وزارت صمت باید در زمینه واردات کاغذ، اقدامات لازم را در دستور کار قرار دهند؛ اما تداوم پیگیری‌های وزارت فرهنگ و ارشاد و تکرار مطالبه کاغذ در هیات دولت، می‌تواند اصلی‌ترین عامل در تحقق اقدامات باشد که با اعلام خبر پیگیری‌ها و نامه‌نگاری‌ها، به این مساله امیدواریم.