به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان جنوبی، سال‌هاست در کشورمان با کاهش سرانه مطالعه روبه‌رو هستیم که الته عوامل متعددی به وجود آورنده این شرایط هستند. کتابفروشی‌ها نیز متاثر از این قضیه، ضررهای بسیاری را متحمل شده‌اند. شیوع ویروس کرونا و تعطیلی این واحدهای صنفی نیز مزید بر علت شده و شرایط را برای آنها سخت‌تر کرده است. با هدف بررسی وضعیت کتابفروشی‌های استان خراسان جنوبی، پای دردِ دل تعدادی از آنها نشستیم که ماحصل آن در این گزارش از نظر مخاطبان می‌گذرد.
 
معضل اول: مشتریان چهارفصلی!
وارد کتابفروشی سیمرغ می‌شوم؛ همان ابتدا قفسه کتاب‌های مختص خراسان جنوبی نظرم را جلب می‌کند، شاید این تنها کتابفروشی شهر است که این گونه کتاب‌های تخصصی استان را در کنار یکدیگر و در قفسه جلویی مغازه قرار داده است.

«حسنعلی جلیلی مقدم» با سابقه 18 ساله فروش کتب تخصصی زبان‌های خارجی، در پاسخ به اولین سوال ما درخصوص مشکلات فعلی کتابفروشی‌ها می‌گوید: همان گونه که مشاهده می‌کنید، تعداد مشتریان بسیار کم شده و از سوی دیگر به واسطه طرح‌های فصلی فروش کتاب، مشتریان چهارفصلی شده‌اند! یعنی تنها در ایام طرح برای خرید کتاب مراجعه می‌کنند و یا کتابی را در طول سال به صورت قرض می‌برند تا در زمان طرح با تخفیف خریداری کنند، این در حالی‌ است که گاهی دیگر کتاب را برنمی‌گردانند یا کتاب را برگردانده و درخواست کتاب دیگری دارند.

وی پیشنهاد می‌دهد: طرح‌های حمایتی خرید کتاب در طول سال تعریف شود و وابسته به ایام خاصی نباشد؛ برای سهولت این کار نیز می‌توان برای افراد یارانه اختصاصی تعریف کرد.
 
معضل دوم: تخفیف‌های کاذب سایت‌ها روی کتاب‌ها
گلایه دیگر جلیلی مقدم، درخصوص نحوه فروش کتاب در فضای مجازی است. وی در این باره می‌گوید: در حال حاضر هر ناشری اقدام به راه‌اندازی سایت کرده و به‌صورت مستقیم کتاب‌ها را می‌فروشد؛ مشکل اصلی اما تخفیف‌های کاذبی است که برخی از این سایت‌ها برای کتاب‌ها در نظر گرفته‌اند. همچنین سایت‌هایی وارد بازار کتاب شده‌اند که کوچکترین تخصصی در این زمینه ندارند.

وی توضیح می‌دهد: برای مثال سایت دیجی‌کالا، هرساله تعداد بسیاری از کتاب‌های خود را با تخفیف عرضه می‌کند؛ در حالی که قیمت واقعی کتاب کمتر از این قیمت است. در نمایشگاه‌ها نیز همین اتفاق رخ می‌دهد و کتاب‌ها با قیمت غیرواقعی عرضه می‌شوند و با تخفیف‌های چشمگیر به فروش می‌رسند.

مدیر کتابفروشی «سیمرغ» به نمونه‌ای از این تفاوت قیمت اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: ما کتاب «زبان و تفکر» چاپ سال 90 را به قیمت 6500 تومان می‌فروشیم؛ در حالی که یکی از سایت‌های فروش کتاب، آن را با قیمت 45 هزار تومان عرضه می‌کند و با تخفیف به خریدار 37 هزار تومان می‌فروشد. در نتیجه حس رضایت کاذبی از این خرید در خریدار ایجاد می‌شود و بدون تحقیق، اقدام به خریدهای بیشتری از سایت می‌کند.
 
معضل سوم: قیمت فروش پایین‌تر از قیمت خرید
جلیلی مقدم، مشکل بعدی هم‌صنفان خود را ممنوعیت تغییر قیمت کتاب‌های چاپ قدیم می‌داند و می‌گوید: با این شرایط فروش ما از چاپِ قدیم یک کتاب باید به قدری بالا باشد که توانایی خرید چند نسخه از کتاب چاپ جدید را داشته باشیم. از سوی دیگر حاضر نیستیم خودمان قیمت را تغییر دهیم؛ کاری که برخی کتابفروشی‌ها به‌راحتی انجام می‌دهند.

وی به یک تجربه خودش در خصوص تغییر قیمت اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: یکی از ناشران تعدادی از کتاب‌ها را به صورت وکیوم شده با افزایش قیمت برای ما ارسال کرده بود، در حالی که قیمت اعلام شده با قیمت چاپ شده در کتاب تفاوت داشت. این اتفاق منجر به شکایت یکی از مشتریان از ما و حتی صدور حکم دادگاه بر علیه ما شد!

مدیر کتابفروشی «سیمرغ» همچنین درخصوص وضعیت خرید کتاب‌های چاپ خراسان جنوبی یا با موضوعات مرتبط با این استان عنوان می‌کند: خوشبختانه ناشران استان در این زمینه به‌خوبی عمل کرده‌اند و شاهد کتب متعددی درخصوص خراسان جنوبی هستیم؛ اما افراد خیلی خاصی به دنبال خرید این گونه کتاب‌ها هستند.

جلیلی در پایان با بیان اینکه زمانی کتاب در ردیف سوم یا چهارم سبد خرید خانوار قرار داشت؛ اما الان شاید در ردیف پنجاهم هم نباشد، بیان می‌کند: این روزها دغدغه‌های یک خانواده به قدری زیاد است که تا کارد به استخوان نرسد، کتاب نمی‌خرند.
 
معضل چهارم: کتابفروشی‌ها در انتهای لیست اولویت‌های اعطای تسهیلات!
مقصد بعدی ما، «کتابشهر» بیرجند است. «علی‌اکبر بیجاری» مدیر این کتابفروشی عمده مشکل فعلی خود را شرایط به‌وجودآمده ناشی از ویروس کرونا می‌داند و می‌گوید: خواه ناخواه کرونا روی رفت‌وآمدهای مردم در خیابان‌ها تاثیر گذاشته و همان تعداد اندک مشتری که داشتیم، اکنون به حداقل رسیده است.

وی با بیان اینکه تعطیلی‌های ناشی از کرونا در این ایام و به‌خصوص همزمان با طرح پاییزه کتاب در سال گذشته، ضررهای مالی بسیاری به ما وارد کرده است، ادامه می‌دهد: کرونایی که در کتابفروشی‌ها ممکن است باشد، قطعا در سوپرمارکت‌ها هم هست؛ درحالی‌که تجمع در یک کتابفروشی به مراتب کمتر از یک سوپرمارکت است.

بیجاری اضافه می‌کند: وامی هم که بنا بود برای خسارت‌های متحمل شده در این ایام تخصیص دهند، به دست ما نرسید و در لیست اولویت‌ها باز هم کتابفروشی‌ها در انتهای جدول قرار گرفتند. همانند اتفاقی که در سبد خرید خانوار رخ داده است و اگر پولی باشد، آخرین قلم برای خرید، کتاب است و اگر نباشد، اولین رقم برای حذف، کتاب است.

به گفته وی، در صورتی انتشارات و چاپخانه‌ها می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند که در وهله اول کتابفروشی توانایی فعالیت داشته باشد؛ لذا اولویت قراردادن کتابفروشی در لیست دریافت تسهیلات، منطقی‌تر است. اکنون نیز مشکل نشر نداریم؛ بلکه مشکل در پخش کتاب است.

مدیر «کتابشهر» بیرجند، به تسهیلات سامانه «تُحفه» نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: علاوه بر عدم اطلاع‌رسانی دقیق، الکترونیکی شدن تمام فرآیند دریافت تسهیلات برای افراد نامسلط زمان‌بر بوده و در مواردی مانند این تسهیلات هرچه دیرتر اقدام کنیم، امکان اینکه وام را دیرتر دریافت کنیم، وجود دارد.
 
معضل چهارم: مافیا در صنف کتابفروشی
بیجاری در بخش دیگری از سخنانش به مشکلاتی همچون فعالیت سایت‌های غیرمعتبر و صفحات مجازی فروش کتاب اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: هر صنفی دارای مافیا است و به نظر من کتابفروشی هم مافیا دارد. تخفیف‌های غیرمنطقی برخی سایت‌ها به دو دلیل است؛ یا فردی با سرمایه هنگفت کتاب را از ناشر با قیمت پایین‌تر پیش خرید می‌کند و یا کیفیت کتاب خیلی پایین‌تر از استانداردهای موجود است.

وی از اینکه نمایشگاه‌های کتاب نیز در فصل‌های اوج فروش کتابفروشی‌ها برپا می‌شوند، گلایه می‌کند و می‌افزاید: در این گونه موارد، مشتری به‌جای خرید از کتابفروشی محله خود، کتاب‌های مورد نیازش را با تخفیف از ناشر قَدَر تهرانی می‌خرد. اگر بنا به حمایت از تولید داخل است، باید ابتدا به فکر ناشران و کتابفروش‌های داخل استان بود.

بیجاری یادآور می‌شود: تشویق برای مطالعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی، امری به‌جا و ضروری است؛ اما با ارزان کردن کتاب این هدف محقق نخواهد شد.

وی درخصوص طرح‌های حمایتی و فصلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از کتابفروشی‌ها نیز عنوان می‌کند: استقبال مردم از این طرح‌ها خوب است؛ اما می‌تواند بهتر باشد، البته اگر بانیان امر همچون اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، نسبت به توسعه تبلیغات میدانی در سطح شهر همت بیشتری داشته باشند.
 
معضل پنجم: تخفیف‌های بالاتر از 40 درصدی برخی ناشرنماها
«علی کریمی» مدیر کتابفروشی «پاتوق کتاب» مخاطب بعدی گزارش ما است. او با بیان اینکه بزرگترین مشکل کتابفروشی‌ها همین گرانی است، اضافه می‌کند: باید کتاب را حتما به قیمت پشت جلد بفروشیم که با این وضعیت گرانی، سرمایه حاصله، پاسخگوی خرید کتب جدید نخواهد بود و جای خالی بسیاری از عناوین را نمی‌توانیم پر کنیم.

به گفته وی، از سوی دیگر، فروشگاه‌های اینترنتی غیرتخصصی، کتاب‌های چاپ قدیم را به قیمت جدید می‌فروشند. این در حالی است که بسیاری از هزینه‌های متحمل شده بر ما همچون اجاره و ... را نمی‌پردازند.

کریمی یادآور می‌شود: یک ناشر معتبر هیچ‌گاه بالای 40 درصد تخفیف نمی‌دهد؛ کتب بالای 40 تا 50 درصد تخفیف، یا غیرقانونی چاپ شده‌اند و یا کپی از کتاب اصلی بوده و چاپخانه‌ی منتشرکننده قیمتی بالاتر از کتاب اصلی روی آن درج می‌کند.

وی با بیان اینکه در نمایشگاه‌های کتاب نیز تعدادی از انتشاراتی‌ها اینگونه عمل می‌کنند، ادامه می‌دهد: در نمایشگاه کتاب تهران به این انتشاراتی‌ها اجازه گرفتن غرفه نمی‌دهند؛ اما در شهرستان‌ها مانعی برای حضورشان وجود ندارد.

مدیر پاتوق کتاب، با اعتقاد بر اینکه در شرایط فعلی و تعطیلی‌ها به دلیل شیوع بیماری کرونا، ما نیز باید به سمت تقویت فروش غیرحضوری برویم، اضافه می‌کند: در این راستا و برای معرفی فروش مجازی باید حمایت شویم، برای مثال فرماندار بیرجند در زمان طرح‌های حمایتی فصلی، در صفحه شخصی خود پوستر طرح و آدرس صفحه پاتوق کتاب را منتشر می‌کند.

کریمی ادامه می‌دهد: اینگونه تبلیغات هم موثر بوده و هم هزینه‌ای برای شخص ندارند. از افراد و مسئولانی که ادعا می‌کنند باید برای هر کاری پیوست فرهنگی آن تعریف شود، تقاضا داریم حتما سراغ کتاب بیایند و برای این کار تبلیغ کنند.

وی از مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز درخواست می‌کند: همزمان با تبلیغ طرح‌های حمایتی، آدرس صفحات مجازی کتابفروشی‌ها را نیز به تمام شهرستان‌های استان اطلاع‌رسانی کند.
 
معضل ششم: ناعدالتی در اجرای محدودیت‌های کرونایی
«عبدالرضا انگشتری» مدیر نمایشگاه دائمی کتاب بیرجند نیز با اشاره به تعطیلی صنوف به دلیل پیک چهارم بیماری کرونا، عنوان می‌کند: برای سلامت جامعه با این تصمیم‌ها همراهی می‌کنیم؛ اما می‌بینیم عدالتی در اجرا نیست. بسیاری از ادارات، بانک‌ها، شرکت‌ها و وسایل حمل و نقل عمومی با انبوه جمعیت مواجه هستند و کسی هم کاری به کارشان ندارد.

به گفته این کتابفروش در بیرجند، این محدودیت‌ها در حالی است که از همان ابتدای شیوع بیماری، برای کتابفروشی دستگاه ضدعفونی کننده خریداری کرده و ماهیانه 600 تا 700 هزار تومان صرف ضدعفونی محیط می‌کنیم.

وی با اشاره به اینکه در کشورهای اروپایی کتابفروشی جزو مشاغل ضروری محسوب می‌شود، ادامه می‌دهد: در کشور ما مشاغل مرتبط با خوراک بدن و حتی ویدئوکلوپ‌ها باز هستند؛ اما کتابفروشی‌ها به عنوان ضروری‌ترین غذای روح و جسم تعطیل شده‌اند. این تصمیمات یا از غرض گرفته می‌شوند و یا ریشه در ناآگاهی دارند.

انگشتری در بخش دیگری از سخنانش به افزایش قیمت کاغذ و به تبع آن قیمت کتاب، اشاره می‌کند و می‌گوید: اواخر بهمن و اوایل اسفند قیمت کاغذ رشد بسیار بالایی داشت و تاثیر این افزایش در قیمت کتب، طی چند ماه آینده مشخص می‌شود. با این وجود، در حال حاضر از میزان فروش و تعداد مشتریان راضی هستیم و به نظر می‌رسد با وجود بالارفتن قیمت کتب، سرانه مطالعه در شهر بیرجند اندکی افزایش داشته است.
 
معضل هفتم: برپایی نمایشگاه‌های کتاب توسط نهادهای غیرمتخصص
وی با انتقاد از برپایی نمایشگاه‌های کتابب توسط نهادهای غیرمتخصص، توضیح می‌دهد: هرساله مبالغ هنگفتی را برای مالیات، بیمه، اتحادیه و شهرداری پرداخت می‌کنیم و امید ما برای کسب درآمد، فصل مهرماه و همزمان با سقف فروش لوازم‌التحریر و کتاب است؛ اما دقیقا در این زمان‌ها، نهادهای مختلف اقدام به برپایی نمایشگاه می‌کنند که در اکثر موارد قیمت‌هایشان تفاوتی با کتابفروشی ندارد و حتی در مواردی، بالاتر هم هست.

مدیر «نمایشگاه دائمی کتاب بیرجند» یادآور می‌شود: خوشبختانه به دلیل شیوع بیماری کرونا این نمایشگاه‌ها هم تعطیل شدند؛ اما با این حال نباید اجازه فروش کتاب به نهادهای غیرمتخصص، کانون‌های فرهنگی و هنری و یا آموزشگاه‌ها را داد؛ مگر اینکه دارای مجوز کتابفروشی باشند.

انگشتری با اشاره به اینکه برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز اقدام به فروش کتاب می‌کنند، اظهار می‌کند: متاسفانه کتاب‌های این فروشگاه‌ها، جزو کتاب‌های زرد و از ناشران غیرمعتبر، مولفان و مترجمان غیرمتخصص، صحافی و کاغذِ با کیفیت پایین و یا با قیمت بسیار بالاتر از نسخه اصلی هستند. برای مثال کتاب «خودت باش دختر» از نشر «کوله‌پشتی» با قیمت 18 هزار تومان و با تخفیف 20 درصدی به فروش می‌رود؛ در حالی که در این فروشگاه‌ها، کتابِ مشابه توسط ناشر غیرمعتبر مشهدی یا تهرانی با ترجمه نه‌چندان خوب، 40 هزار تومان و با تخفیف 60 درصدی فروخته می‌شود.
 
معضل هشتم: تسهیلات ناکارآمدِ سامانه‌ی «کارا»
وی همچنین با بیان اینکه هزینه تبلیغات برای کتابفروشی بسیار بالاست، اضافه می‌کند: از شورای شهر، شهرداری و سایر نهادهای مربوطه تقاضا داریم ما را به عنوان یک شغل صرفا اقتصادی نبینند‌؛ کار اصلی کتابفروشی فرهنگی است. انتظار نداریم همانند شهرداری تهران عمل کنند؛ اما می‌توانند در این روزها کمک‌حالی باشند و برای تبلیغات در هفته کتاب و سایر مناسبت‌ها یا برپایی نمایشگاه‌های محلی کتاب، با همکاری کتابفروشی‌ها به ارتقا سطح فرهنگی شهر کمک کنند.

انگشتری در ادامه تسهیلات «سامانه کارا» را ناکارآمد عنوان می‌کند و می‌گوید: زحمت دوندگی‌ها و جمع‌آوری مدارک مورد نیاز برای اخذ تسهیلات بیشتر از مبلغ اعطایی است و اگر اوضاع فروشمان خوب باشد، همان 3 میلیون تسهیلات را می‌توانیم از فروش به راحتی به دست بیاوریم.
 
معضل نهم: تبعیض در عملکرد وزارت فرهنگ
در ادامه گزارش با «مرتضی ایادی» مدیر کتابفروشی «مبین» در شهرستان فردوس گفت‌وگو کردیم. وی یکی از بزرگترین معضلات کتابفروشی‌ها را تخفیف‌های غیرمتعارف ناشران معتبر و غیرمعتبر می‌داند و بیان می‌کند: با وجود این تخفیف‌ها دیگر کسی رغبت به خرید از کتابفروشی محل خود نمی‌کند. ناشران معتبر کتاب‌ها را با 20 تا 25 درصد تخفیف و ارسال رایگان عرضه می‌کنند؛ در مقابل، فروشگاه‌های غیرمعتبر هم کتاب‌ها را کپی کرده و با قیمت چند برابری و تخفیف‌های 60 تا 70 درصدی به فروش می‌رسانند.

ایادی با گلایه از برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران نیز عنوان می‌کند: کتابفروشی ما عضو سامانه «تاپین» است و می‌تواند به عنوان یک باجه پستی عمل کند؛ بدین ترتیب که بسته را در محل کتابفروشی آماده کرده و کُد مرسوله را نیز صادر می‌کنیم و صرفا برای رسیدن به دست مشتری، به اداره پست تحویل می‌دهیم. برای مشتریانی با مسافت طولانی‌تر مثل تبریز، روند ارسال 6 تا 7 روز طول می‌کشد؛ اما در زمان نمایشگاه مجازی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اداره پست اعلام کرد که هیچ کتابی نگه داشته نشود و سریعاً پخش شود. این تبعیض در عملکرد ناراحت‌کننده است.

وی در ادامه به مشکلات دیگر کتابفروشی‌ها هم اشاره می‌کند و می‌گوید: از کتابفروش انتظار دارند کتاب را با همان قیمت پشت جلد به فروش برساند، در صورتی که چاپ چندم آن چند برابر گران‌تر شده است. اگر بخواهیم خودمان لیبل قیمت بزنیم، تعزیرات جلوی کار ما را می‌گیرد، از سوی دیگر از نظر عرف و شرع هم مایل به انجام این کار نیستیم. در نتیجه نمی‌توانیم با سرمایه فعلی کتب جدید را خریداری کنیم.

مدیر کتابفروشی مبین همچنین با بیان اینکه اسفندماه سال گذشته برای فروش کتاب از طریق اینترنت، سایتی را با هزینه بالا راه‌اندازی کردیم، اضافه می‌کند: کتابفروشی مبین در سال 94 به عنوان کتابفروشی برتر در طرح تابستانه کتاب انتخاب شد که این موفقیت به لطف تبلیغات و فروش از طریق صفحات مجازی بود؛ این تجربه خوب باعث شد از همان زمان در فضای مجازی نیز فعالیت داشته باشیم.

ایادی در پایان سخنانش با بیان اینکه کتابفروشی مبین با 10 سال سابقه فعالیت همچنان فاقد ملک است و برای پرداخت اجاره در مضیقه قرار گرفته است، از مسئولان و متولیان می‌خواهد تسهیلاتی را برای خرید ملک در اختیار متصدیان این کتابفروشی قرار دهند تا آنها «همچنان با عشق و برای مردم شهرشان» به این کار ادامه دهند.
 
معضل دهم: نقشی که شهرداری در ترویج کتابخوانی ایفا نمی‌کنند!
«محمدرضا فیاجی» مدیر اولین کتابفروشی شهر قاین نیز دل پُر ردی از بازار این روزهای کتاب داشت. وی با بیان اینکه به دلیل محدودیت‌ها مغازه را تعطیل کرده‌ایم، عنوان می‌کند: مسئولین باید برای ماندن مردم در خانه، عاملی پیدا کنند که کتاب یکی از بهترین راه حل‌هاست؛ پس  باید به کتابفروشی‌ها در این ایام اجازه فعالیت بدهند و یا امتیازاتی همچون ارسال رایگان به درب منزل و ... را تعریف کنند.

وی با اشاره به اینکه در شرح وظایف نهادهایی همچون شهرداری، ترویج کتابخوانی ذکر شده است، اضافه می‌کند: شهرداری می‌تواند یکی از بَنِرهای شهر را به معرفی کتابفروشی‌های شهر اختصاص دهد و یا با ارگان‌های مختلف برای خرید کتاب از کتابفروشی‌ها قرارداد ببندد.

فیاجی به فعالیت مستمر صفحه مجازی و سایت کتابفروشی «اشراق» اشاره می‌کند و می‌گوید: روابط عمومی شهرداری در معرفی این صفحات می‌تواند کمک‌کننده باشد.
 
فروش کتاب با تخفیف 50 درصدی یعنی قاچاق
وی در بخش دیگری از سخنانش با گلایه شدید از فعالیت سایت‌های غیرمعتبر فروش کتاب، بیان می‌کند: افراد غیرمتخصصی که حتی کتابفروش هم نیستند، وارد این عرصه شده‌اند و برای معرفی محصول خود، کتاب را با قیمت‌های بسیار پایین‌تر به فروش می‌رسانند.

مدیر کتابفروشی «اشراق» قاین با تاکید بر اینکه ادامه فعالیت این افراد موجب خارج شدن کتابفروشان از میدان و ورود کتاب‌های فِیک به بازار می‌شود، ادامه می‌دهد: تخفیف 50 درصدی، همان قاچاق محسوب می‌شود؛ افرادی که نه حق نویسنده را می‌دهند و نه حق مترجم و ناشر، و کتاب کپی شده را با تخفیف‌های غیرواقعی حتی از قیمت اصلی هم گران تر می‌فروشند و کسی هم پیگیر این موضوع نیست.