دکتر هوبرتوس اشتروهلد، پزشک نازی سابق و فیزیولوژیست که پس از جنگ جهانی دوم به‌عنوان بخشی از عملیات گیره کاغذ به ایالات متحده آورده شد، کسی است که نخستین‌بار اصطلاح «فضاپزشکی» را در سال 1948 به‌کار برد. او اولین و تنها استاد پزشکی فضایی در دانشکده پزشکی هواپیمایی کشوری (SAM) در پایگاه هوایی رندالف، در تگزاس بود.
کتاب «فضاپزشکی» تألیف نیلوفر احمدی مرزدشتی، ضمن ارائه مفاهیم و تعاریفی مرتبط با فضا، در ادامه به بحث‌های مربوط به فضاپزشکی و بهداشت فضانوردی و مراقبت‌های پزشکی می‌پردازد.
براساس محتوای این اثر، پزشکی فضایی شامل مراقبت فعل و انفعالانه از انسان‌ها به منظور به حد کمال رساندن سلامت جسمی، فیزیولوژیکی و روانی است. نزدیکترین همسان به پزشکی فضایی، همان «طب هوایی» است. پزشکی فضایی با فیزیولوژی فضایی فرق دارد. بسیاری از تغییرات فیزیولوژیکی به‌وجود آمده در اثر بی‌وزنی، قادر به سازگاری با محیط هستند و الزاما بیماری‌زا نیستند.
مسائلی همچون تأثیرات فضا در بدن انسان، چه مدت انسان می‌تواند در شرایط دشوار در فضا زنده بماند؟، چگونه بدن انسان با شرایط بی‌وزنی منطبق می‌شود؟، چگونگی عملکرد ساعت زیستی بدن در فضا، سرعت انطباق بدن با محیط زمین پس از بازگشت از فضا، چگونگی ورود مبحث پزشکی فضایی به برنامه‌های آموزشی و ارتباط پزشکی فضایی و تجارت فضایی، در پزشکی فضایی مطرح است.
خطر پرتوهای فضایی در کمین فضانوردان
«در فضا هوا وجود ندارد. دمای محیط بی‌نهایت سرد و یا بی‌نهایت گرم است. پرتوهای مضر خورشیدی در همه‌جا وجود دارند. وجود ذرات بسیار گوناگون نیز مخاطره‌آفرینند. برای مثال، ذرات کوچکی به نام میکرومتروید با سرعت بسیار زیاد به فضاپیما برخورد می‌کنند و برای آن تهدید به حساب می‌آیند. در زمین، جو مانند یک صفحه عایق طبیعی ما را از بسیاری از این خطرها محفوظ می‌کند. اما در فضا، فضانوردان و تجهیزات نیاز به سیستم‌های حفاظتی دارند. آنها همین‌طور باید واکنش‌های فیزیکی ناشی از سفر در فضا را تحمل نمایند و خود را در مقابل فشارهای بسیار زیاد موقع پرتاب به فضا و بازگشت به زمین حفظ کنند. انواع مختلفی از پرتوهای فضایی در محیط فضا موجود است. وجود جو زمین و میدان مغناطیسی آن، مانع ورود پرتوهای خطرناک به زمین می‌شود. اما این حفاظ در فضا وجود ندارد و فضانوردان در معرض بسیاری از تشعشعات قرار می‌‌گیرند. بنابراین پرتوها تأثیرات بسیاری را بر بدن آنان می‌گذارند.
پرتوهای موجود در فضا عبارتند از:
1- تشعشعات کیهانی که از خارج منظومه شمسی وارد این منظومه می‌شوند.
2- تابش‌های ذرات خورشیدی که منبع به‌وجود آمدن آنها خود خورشید است.
3- تابش‌های مغناطیسی که در اطراف زمین و از میدان مغناطیسی زمین حاصل می‌شود.
فضانوردان در مقابل انبوهی از تشعشعات کیهانی همچون امواج ناشی از انفجارات سوپرنوا و هجوم ذرات پر انرژی خورشید که در دام میدان مغناطیسی زمین گرفتار می‌شوند، بی‌دفاع هستند. این مسأله منجر به ابتلا به بیماری‌های خطرناکی نظیر انواع سرطان‌ها، آب مروارید، ناراحتی‌های قلبی، گوارشی و بیماری‌های تنفسی می‌شود. بسیاری از پرتوهای کم‌انرژی و پرانرژی می‌تواند سبب انحراف‌های ژنتیکی و کروموزومی در انسان شود. در ضمن، بسیاری از مطالعات اخیر نشان‌دهنده این است که قرار گرفتن در محیط بی‌وزنی می‌تواند انحراف‌های کروموزمی ناشی از اشعه را تشدید کند. تشعشعات کیهانی همچنین بر سیستم مرکزی عصبی یا اعصاب انسان اثر می‌گذارند و موجب بروز حالت تهوع و استفراغ می‌شوند که در شرایطی که فضانوردان لباس‌های فضایی بر تن دارند، می‌تواند حتی منجر به مرگ آنان شود. در نتیجه، همراهی دو عامل اشعه و بی‌وزنی در محیط فضا، ممکن است دارای اثرات بسیار مهلک و مخرب بر روی انسان باشد.»
نخستین چاپ کتاب «فضاپزشکی» در 138 صفحه با شمارگان 500 نسخه به بهای 48 هزار تومان از سوی انتشارات فضانورد راهی بازار نشر شده است.
نظر شما