سجاد رسولی در باره فعالیت این بخش از ناشران که دیگر برای اهالی نشر شناخته شده‌اند، می‌گوید: «می‌دانیم برخی از ناشران فعال در دیجیکالا کتابسازند اما کارشان غیرقانونی نیست!» از نظر او، وقتی ناشرانِ کتابساز با مجوزهای قانونی و پروانه‌های صنفی، اجازه فعالیت قانونی در بازار کتاب را دارند، دیجیکالا نمی‌تواند مطابق با قانون، مانع پیش پای آنها بگذارد و امکان داشتن پنل فروش را از آنها سلب کند. مدیر گروه فرهنگ و هنر دیجیکالا می‌گوید: «پیشگیری از فعالیت تولید‌کنندگان مصادیق کتابسازی باید از سوی نهادهای بالادستی رقم بخورد؛ نه دیجیکالا.»
بنا به گفته او، حتی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیز به دعوت آنها لبیک نگفته و تنها پاسخش این بوده است که این دسته از ناشران «منع قانونی برای ادامه فعالیت ندارند». او می‌گوید دیجیکالا آمادگی دارد بعد از ارائه فهرست ناشران کتابساز از سوی نهادهای رسمی و حقوقی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و یا اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، واکنش نشان دهد اما...
کتاب چطور به سبد دیجیکالا راه پیدا کرد؟
عرضه کتاب در دیجیکالا از سال 1393بر پایه دو ظرفیت آغاز شد. نخست ابزار‌های در اختیار که دیجیکالا را به فروشگاه اینترنتی نخست خاورمیانه تبدیل کرده بود. ابزار نخست، توانمندی لجستیکی است؛ دیجیکالا از بدو تاسیس تا امروز به‌عنوان دارنده بزرگترین شبکه توزیع کالا در کشور شناخته می‌شود. از ابزار‌های دیگر شرکت، بازار‌یابی، تولید محتوا و دسترسی به ابزار‌های کارآمد در حوزه بازرگانی است.
ظرفیت دیگر که دیجیکالا برپایه آن به حوزه کتاب ورود کرد، توجه به دو نکته درباره وضعیت بازار نشر بود. نخست توسعه نیافتگی بازار سنتی با وجود توسعه شهر‌های کوچک، متوسط و رشد جمعیت، دوم ناتوایی این بازار در پاسخگویی به نیاز‌های جدید به‌ویژه نیاز‌های نسل جوان است. تجمیع این مولفه‌ها و البته طرح‌های توسعه‌محور کلی دیجیکالا در بخش خردهفروشی به‌ویژه در حوزه فرهنگی زمینه‌ساز توجه به مقوله عرضه کتاب شد. کتاب، نخستین کالای غیردیجیتال شرکت محسوب می‌شود. ری برندینگ دیجیکالا با کتاب آغاز شد که نشان‌دهنده اهمیت کتاب در نگاه مدیران شرکت است.
در سه سال نخست ـ از سال 1393 تا 1396 ـ واحد بازرگانی دیجیکالا با تهیه کتاب از ناشران یا مراکز پخش، مثل فروشگاه کتاب در بستر الکترونیکی فعالیت می‌کرد. از حدود سه سال گذشته، شرکت از خرده‌فروش محض به پلتفرم ارائه‌دهنده خدمات فروش کتاب تبدیل شد.
فعالیت دیجیکالا در حوزه کتاب از 7 سال گذشته، به این معنا است که بخشی از دیجیکالا کتابفروشی است؟
یک رویکرد کلی درباره عرضه همه کالا‌ها در دیجیکالا وجود دارد. تا اواخر سال 1396 محصولات دیجیکالا از‌جمله کتاب از سوی واحد بازرگانی، تامین و در بستر دیجیتال مانند یک فروشگاه عرضه می‌شد. همان‌طور که گفتم، دیجیکالا از خردهفروشی محض تا سال 1396 به پلتفرم ارائه دهنده خدمات تبدیل شد؛ بنابراین کسب‌و‌کار‌های مختلف از‌جمله در حوزه نشر با ارائه مجوز، امکان عرضه کتاب در پنلی که دیجیکالا در اختیار آنها قرار می‌داد را پیدا کردند. بنابراین امروز دو نوع فروشنده در دیجیکالا فعالیت می‌کنند، نخست خود دیجیکالا با عنوان «فروشنده دیجیکالا» و سایر کسبوکارها از‌جمله ناشران، کتابفروشان و موسسات پخش کتاب.
بیش از 90 درصد جریان عرضه کتاب در دیجیکالا از سوی بدنه نشر، ناشران، کتابفروشان و شبکه توزیع هدایت می‌شود و خود دیجیکالا دخالتی در عرضه آنها ندارد؛ به‌عبارت دیگر دیجیکالا فقط براساس مجوزهای معتبر، پلتفرم عرضه کتاب را در اختیار فعالان این عرصه قرار داده است. در عین حال واحد بازرگانی دیجیکالا به‌طور جدی موضوع فروش کتاب را البته با رویکرد انتخاب‌های گزیده دنبال میکند.
دو شیوه تعامل وجود دارد. نخست فروشنده، درخواست دریافت پنل را ثبت میکند بعد از بررسی و تایید مدارک پنل به متقاضی اعطا می‌شود. روش دیگر اینکه دیجیکالا براساس جایگاه فعالان این حوزه به سراغ آنها رفته است و در حال حاضر نیز آنها به عرضه کتاب در دیجیکالا مشغول‌اند، البته تعداد گروه دوم اندک است.
تعداد و سهم هر یک از دارندگان صفحه عرضه کتاب در دیجیکالا چند درصد و هزینه داشتن پنل چقدر است؟
بیش از 60 درصد فروشندگان کتاب در دیجیکالا، کتابفروشان دارای مجوز از اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، 20 تا 30 درصد ناشر و مابقی شرکت‌های توزیع کتاب هستند. مواردی هم ناشرـ مولف که البته با توجه به توقف صدور مجوز به این دسته از پدیدآورندگان، این تعداد از مشترکان دیجیکالا بسیار اندک‌اند. در مجموع دیجیکالا به‌طور متوسط به 800 تا 1000 کتاب‌فروش، ناشر و موزع که دارنده مجوز از نهادهای قانونی هستند، خدمات ارائه میکند. همه فرآیند ثبت‌نام، آموزش و شروع فعالیت برای همه افراد به‌عنوان فروشنده و همه کسبوکارها در دیجیکالا رایگان است. هر صاحب کالا، خود اداره‌کننده صفحه است اما دیجیکالا بر عرضه هر محصول از‌جمله کتاب نظارت دارد. به‌محض فروش هر کالا از‌جمله کتاب، فروشنده مطلع و بعد از ارسال سفارش به مشتری، مبلغ فروش، منهای «کمیسیون فروش» به حساب صاحب کالا واریز می‌شود. مبلغ کمیسیون برای همه ناشران و همه کتاب‌ها با هر میزان قیمتی، یکسان و هفت درصد قیمت پشت جلد هر کتاب است.
چه نظارت‌هایی بر فعالیت دارندگان پنل‌های عرضه کتاب در دیجیکالا وجود دارد؟ تخطی از چه معیار‌هایی را تخلف می‌دانید و چه برخوردی با عاملان تخلف، خواهید داشت؟
علاوه‌بر رعایت معیار‌های رایج نظارت بر فعالیت فروشندگان، یک گروه تخصصی، مامور رصد فعالیت فروشندگان کتاب در دیجیکالا است. این نظارت سختگیرانه، در ارتباط مستمر و مدام با ناشران و بدنه بازار، همچنین اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و مراجع قانونی اعمال می‌شود؛ بنابراین علاوه‌بر مراجعه به صنف، نظر مراجع قانونی را جویا می‌شویم. برای پیشگیری از عرضه چهار نوع کتاب، حساسیت و نظارت جدی وجود دارد. کتابهای قاچاق، یعنی کتابهایی که غیرقانونی چاپ شده‌اند، کتابهای فاقد مجوز، کتابهای که مجوزشان باطل شده و کتابهایی که اطلاعات بارگذاری شده با اطلاعات اصلی کتاب (با هدف سود بیشتر) مغایر باشد. اگر فروشنده حتی به فروش کتابهای قاچاق اقدام نکند و هدف فقط نمایش باشد نیز علاوه‌بر قطع همکاری و جریمه، عواقب حقوقی و قضائی نیز در پی دارد. معمولا با نخستین خطا، همکاری با فروشنده متوقف و براساس قرار‌داد، جریمه نیز اعمال می‌شود. دیجیکالا همچینن حق پیگیری مشابه ناشر به‌عنوان ذی‌نفع اصلی و نهادهای قانونی را برای خود محفوظ می‌داند. متاسفانه تاکنون چند نمونه معدود از این دست تخلفات وجود داشته که در فاصله زمانی اندک به‌آن‌ها واکنش نشان دادیم.
شناسایی کتابهای قاچاق در بازار فیزیکی کتاب هم چندان آسان نیست. دیجیکالا چطور از عرضه و فروش این کتاب‌ها پیشگیری میکند؟
توجه داشته باشید درباره دو شیوه عرضه و فروش کتاب صحبت میکنیم. نخست کتابهایی که مستقیم از سوی دیجیکالا خریداری و فروخته می‌شود؛ این کتاب‌ها به‌طور مستقیم از سوی مراکز معتبر پخش و در موارد اندک از سوی ناشران تهیه می‌شود؛ اما به‌طور طبیعی امکان تهیه کتاب با این روش از سوی سایر فروشندهها ـ‌دارندگان صفحه در دیجی‌کالاـ کمتر است؛ بنابراین به چند شیوه، فروشندهها رصد می‌شوند. نخست در زمان ورود کتاب به شرکت، افراد آموزش دیده براساس رویت نسخه اصل که در اختیار دارند می‌توانند تا حدودی به شناسایی کتابهای قاچاق اقدام کنند. البته این شیوه بررسی بسیار دشوار است و با ضریب خطای بالایی انجام می‌شود. روش دیگر تعامل با ناشران اصلی کتابهایی است که احتمال قاچاق کتاب‌هایشان وجود دارد. می‌دانیم همه 100 هزار عنوان کتاب تولیدی در گردش، قاچاق نمی‌شوند و به نظر می‌رسد کمتر از پنج درصد این تعداد، در معرض تهدید افراد سود‌‌‌جو قرار داشته باشند. بنابراین به‌عنوان یک فیلتر قوی، برای کسب اطلاعات، مدام با ناشران در ارتباط موثرهستیم. اگر نمونه مشکوکی وجود داشت به‌عنوان خریدار، کتاب را تهیه و در ورودی انبار برای بررسی دقیق‌تر در اختیار گروه کارشناسی قرار می‌گیرد. راه‌حل سوم نیز مولفه رقابت قیمتی است. با توجه به اینکه فروشنده‌های مختلف به عرضه یک کالا اقدام می‌کنند، از نظر دیجیکالا تعیین برخی اعداد تخفیف به معنای وجود احتمالی برخی مشکلات است. این نکته را به‌عنوان پیش‌فرض در نظر داریم و برهمین اساس به خرید کتاب اقدام و این احتمال را بررسی میکنیم.
هرچند که میفرمایید از افراد متخصص برای بررسی عملکرد فروشندگان کتاب بهره می‌برید، اما تعداد قابل‌توجهی کتاب مشابه، البته از ناشران مختلف در صفحات دیجیکالا مشاهده می‌شود. مشابه آنچه در خیابان انقلاب و در بساط دستفروشان دیده می‌شود، که مصداق کتابسازی است. با این معضل چگونه برخورد می‌کنید؟
متاسفانه نهادهای قانونی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ترجمه و انتشار یک عنوان کتاب ترجمه از سوی چند ناشر را خلاف قانون فرض نکرده است. از سوی دیگر ایران هنوز به کنوانسیون برن نپیوسته یعنی انتشار کتاب از سوی چند مترجم، منع قانونی ندارد و این کتاب‌ها با مجوز چاپ می‌شوند. کتابهایی هم که میفرمایید از سوی ناشران مختلف منتشر و در صفحه دیجیکالا فروخته می‌شوند، دارای گواهی اعلام وصول، مجوز نشر، مجوز توزیع و پخش هستند؛ علاوه‌براین با پیگیری مجدد، وضعیت این کتاب‌ها از سوی شرکت نهادهای حقوقی اظهار کردند، تولید و ارائه این کتاب‌ها با توجه به قوانین کشور بلامانع است.
به‌طور قطع عرض می‌کنم، دیجیکالا محل تخلف در حوزه کتاب نخواهد بود. در حوزه کتابهای کپی و قاچاق به شدت نظارت و برخورد میکنیم. چند نمونه از نتایج نظارت‌‌های دیجیکالا نیز از برخی ناشران و اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، قابل استعلام است.
در عرضه کتاب به نظر می‌رسد دو شیوه اعمال سلیقه و قانون، وجود دارد. سلیقه دیجیکالا به‌عنوان فروشنده، وارد نشدن به حوزه عرضه این دست کتاب‌ها ـ مصادیق کتابسازی ـ است؛ بنابراین دیجیکالا با ناشران معتبر که ترجمه‌های معقول و معتبر منتشر می‌کنند، همکاری دارد. اما دیجیکالا از نظر قانونی، امکان ایجاد مانع برای سایر فروشندگان ـ دارندگان صفحه عرضه کتاب در دیجیکالا ـ را ندارد. همان‌طور که این فروشندگان می‌توانند با مجوز از اتحادیه ناشران و کتابفروشان، کتابفروشی تاسیس کنند. چراکه به‌اصطلاح، شکل فعالیت آنها قانونی است. دیجیکالا به‌عنوان پلتفرم و آخرین حلقه شناخته می‌شود. پیشگیری از فعالیت تولید‌کنندگان مصادیق کتابسازی باید از سوی نهادهای بالادستی رقم بخورد؛ نه دیجیکالا.
موضوع بحث، رویکرد نهادهای بالادستی نسبت به موضوع کتابسازی نیست. منتقدان معتقدند دیجیکالا -برخلاف مدعای خود مبنی بر فعالیت‌های فرهنگی و توسعه کتابخوانی در کشور- به کتابسازی‌ها دامن می‌زند. آیا این نقد را می‌پذیرید؟
خیر؛ به دو دلیل. در بخشی که دیجیکالا به‌عنوان فروشنده کتاب مشغول است، هرگز به سمت عرضه مصادیق کتابسازی نرفته و همیشه با مراکز پخش و ناشران معتبر در ارتباط بوده است. اما در مقام ارائه دهنده سرویس، برای توقف فعالیت فروشنده کتاب که به عرضه مصادیق کتابسازی اقدام میکند و همه مجوزهای فعالیت قانونی از تولید تا عرضه کتاب را دارد، به مستندات حقوقی نیاز است. دیجیکالا به‌عنوان ارائه دهنده سرویس نمی‌تواند موارد حقوقی در این حوزه را تصویب و یا اجرا کند.
اما می‌دانید که برخی ناشرانِ دارنده پنل در دیجیکالا کتابسازی می‌کنند؛ درست است؟
بله. تعدادی از ناشران به کتابسازی اقدام می‌کنند، اما متاسفانه کارشان غیرقانونی نیست. دانستن این موضوع هم بحثی نسبی است. دیجیکالا آمادگی دارد بعد از ارائه فهرست ناشران کتابساز از سوی نهادهای رسمی و حقوقی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و یا اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، واکنش نشان دهد. متاسفانه آب از سرچشمه گل آلود است. پرسش شما به مصرف‌کننده‌ای که پایین این چشمه نشسته معطوف شده و به او می‌گویید، چرا این آب گل‌آلود است؟ در‌حالی‌که او به‌عنوان مصرف‌کننده، آخرین حلقه به حساب می‌آید. ما به‌عنوان ارائه دهنده سرویس، آخرین حلقه این جریان هستیم.
مصرف‌کننده و یا کاربر دیجیکالا بی‌تردید این حق و مطالبه را دارد که کتاب تولید شده در مجرای سالم عرضه شود. به نظر می‌رسد هدف اصلی از در اختیار گذاشتن صفحه به ناشران در دیجیکالا بیشتر کسب سود باشد تا ترویج کتاب و کتابخوانی.
فروش کتاب در دیجیکالا برای دیجیکالا به‌هیچ‌وجه سودآور نیست.
چطور ممکن است؟ یعنی برای تحمل ضرر و زیان به فروش و یا ارائه پنل عرضه کتاب دست می‌زنید؟
به‌طور طبیعی هر کسب وکاری سودآور نیست و فروش برخی کالا‌ها در قالب فروشگاه مجازی به‌حدی است که زیان سایر بخش‌‌ها را جبران میکند. با توجه به هزینه‌های لجستیکی دیجیکالا، در عمل سوبسید‌های قابل توجهی در هزینه‌های ارسال و پردازش به مشتری‌های کتاب پرداخت میکنیم. با توجه به اینکه میانگین قیمت فروش کتاب بسیار اندک و زیر 30 هزار تومان است و گاهی هزینه پردازش، کمیسیون و ارسال کتاب از اصل کتاب هم بیشتر است. به‌طور قطع دیجیکالا طمع مالی و سودآوری از فروش کتاب ندارد.
در شرایط ویژه شیوع کرونا و امکان یا تمایل اندک مخاطبان برای مراجعه به کتابفروشیها، احتمال مراجعه به دیجیکالا برای خرید کتاب بسیار زیاد است. احتمال دیگر برای دیجیکالا اینکه مراجعه این کاربران و سرک کشیدن به دیگر صفحه‌ها و مشاهده و خرید‌های متنوع، بسیار بالاست. به‌نظر می‌رسد رویکرد شما از عرضه کتاب تقویت همین احتمال باشد. این‌طور نیست؟ البته استفاده از کتاب برای افزایش میزان فروش، نشان از هوشمندی در تجارت است و لزوما عیب محسوب نمی‌شود.
ممکن است این اتفاق بیفتد اما دیجیکالا بیشتر به فروشنده کالا‌های دیجیتال، در جامعه مشهور است تا کتاب. بنابراین شاید کتاب عامل مراجعه و خرید از دیجیکالا باشد اما لزوما این طور نیست. دیجیکالا به سود، فکر نمی‌کند چراکه اگر این طور بود، واحد بازرگانی شرکت در حوزه کتاب خود به سراغ ناشران ـ ناشران دارای صفحه فروش ـ می‌رفت ـ نه به‌عنوان ارائه دهنده سرویس ـ این ناشران سود‌های قابل توجه 70 یا 80 درصد را پیشنهاد می‌دهند. اگر دنبال سود بودیم از ناشرانی که فقط 20 و یا 30 درصد تخفیف می‌دهند ـ به‌عنوان ارائه دهنده خدمت ـ کتاب عرضه نمی‌کردیم. این استدلال که دلیل متوقف نشدن همکاری دیجیکالا با ناشران کتابساز کسب سود است را نمی‌پذیرم. این موضوع قابل اثبات است. دیجیکالا از فروش کتاب ناشرانِ دارای صفحه ـ کتابسازان ـ به‌دلیل سطح پایین قیمت و به‌دلیل حجم و تعداد بالای کتاب‌ها زیان میکند.
چرا به این همکاری ادامه می‌دهید در حالی‌که می‌دانید متضرر می‌‌شوید؟
اگر دیجیکالا فقط به عرضه مصادیق کتابسازی توجه داشت و اگر از ناشران و مترجمان به‌نام در دیجیکالا کتاب وجود نداشت، هرکس محق بود که بگوید دیجیکالا صرفا به‌دنبال جهت دادن به بازار و کسب سود است؛ اما در دیجیکالا به‌عنوان بازار، امکان عرضه هر محصولی ـ کتاب ـ که قانونی تولید شده وجود دارد. این مخاطب است که می‌تواند از ناشر و مترجم معتبر و یا به‌اصطلاح، خوب خرید کند یا به قیمت اولویت بدهد و دیگر مولفه‌ها را نادیده بگیرد. مصداق بازار کتاب در بازار خودرو نیز وجود دارد، مثل اینکه گفته شود در ایران فلان ماشین بی‌کیفیت فروخته نشود و همیشه خودرو با کیفیت و عالی عرضه شود.
کتاب با خودرو یا هر نوع کالای دیگر متفاوت است. محتوا، ارزش کتاب را تعیین میکند.
آیا در بحث کیفیت محتوای کتاب، فروشنده متولی است یا نهادهای فرهنگی؟ آیا فروشنده می‌تواند در حوزه محتوا ورود کند؟ اگر پاسخ مثبت است آیا دیجیکالا حق و صلاحیت دارد از بین سه نشر که یک کتاب مشابه را تولید کرده‌اند دست به انتخاب بزند و اجازه عرضه بدهد؟ این پرسش اساسی است. همان‌طور که گفتم امکان ارائه همه دست کتاب از ناشران و مترجمان معتبر را با تمرکز واحد بازرگانی دیجیکالا فراهم شده است. آیا به‌عنوان ارائه‌دهنده خدمات فروش، مجوز و توانایی بررسی محتوایی را داریم؟ من به‌عنوان شخص حقیقی معتقدم، تجمیع و تمرکز همه این مباحث بر آخرین حلقه فروش در حوزه کتاب، هوشمندانه و با این هدف است که فشار از حلقه‌های نخست برداشته شود؛ به‌عبارت دیگر به جای تمرکز بر متولیان امر، به حلقه آخر متمرکز و گفته می‌شود؛ فروشنده، کاری به عملکرد این نهاد‌ها نداشته باشد.
البته به نظر نمی‌رسد این استدلال مورد توافق همه فعالان این عرصه باشد. از سوی دیگر بی‌تردید مخالفتی با بهبود وضعیت صنعت نشر از‌جمله رفع مشکل کتابسازی وجود ندارد. مساله‌ای که با آن مواجه‌ایم این است که دیجیکالا با در اختیار گذاشتن صفحه به برخی ناشران که قبول دارید کتابسازند، در حال تشدید و دامن زدن به این معضل است. دیجیکالا با بارگذاری 100 هزار عنوان کتاب، مسئولیت انتخاب و خرید کتاب را از میان دو گروه کتاب اصلی و کتابسازی شده، به دوش مخاطبان خود گذاشته است. این طور نیست؟
دیجیکالا معضل کتابسازی را تشدید نمی‌کند و البته کاربر دیجیکالا حق دارد به کتاب باکیفیت دسترسی داشته باشد. حرف اصلی من به‌عنوان ارائه‌دهنده سرویس این است؛ ما هر کتابی که قانونی امکان عرضه داشته باشد را عرضه میکنیم و انتخاب با کاربر است. به آموزش و راهنمای خرید هم توجه کرده‌ایم، اقدامی که نهادهای متولی فرهنگ و نهادهای نظارتی، همچنین فروشگاه‌های آفلاین و آنلاین به آن توجه نداشته‌اند. به‌عنوان مثال برای خریداران نمایشگاه کتاب دیجیکالا مقاله «چگونه حرفه‌ای کتاب بخریم؟» تهیه و بارگذاری شده است؛ در‌حالی‌که به نظر نمی‌رسد، هیچ صاحب کسب و کار فرهنگی، پیشدستانه به ارائه این اطلاعات اقدام کند. درباره کیفیت 100 هزار عنوان کتاب دیجیکالا هم بگویم، کمتر از 1000 عنوان از این تعداد مصداق کتابسازی است.
با توجه به دشواری تشخیص مصادیق کتابسازی از بین 100 هزار عنوان کتاب، چطور به این تعداد دست پیدا کرده‌اید؟
بله، مشکل است؛ اما تشخیص مربوط به بخشی است که منتهی به تصمیم‌گیری نمی‌شود. دیجیکالا می‌گوید، نهادهای متولی معیار یا قاعده تشخیص مصادیق کتابسازی و فهرست ناشران کتابساز را در اختیار قرار دهند. آیا کتاب همه ناشران به‌غیر از ناشران برتر، مصداق کتابسازی است؟ تا زمانی که این معیار و یا فهرست، ارائه نشود، براساس نص قانون، همه کتابهای دارای مجوز نشر، شابک، برگه اعلام وصول و از سوی نهادهای حقوقی مجوزشان معتبر باشد، امکان عرضه آنها در دیجیکالا وجود دارد. همان‌طور که می‌دانیم این ناشران ـ کتابسازان ـ از اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، مجوز تاسیس کتابفروشی گرفته‌اند. چرا به این موضوع ایرادی وارد نمی‌شود؟
آیا تعامل و ارتباطی با اتحادیه ناشران و کتابفروشان دارید؟ به نظر می‌رسد اتحادیه در جریان همکاری دیجیکالا و ارائه خدمات و صفحه فروش به ناشران، کتابفروشان و مراکز پخش قرار دارد.
بله. در ماه‌های اخیر تلاش کردیم ارتباط با اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران را تقویت کنیم. نشست‌های متعددی با کارگروه مقابله با تکثیر و عرضه غیرقانونی آثار پدیدآورندگان و مولفان و رئیس اتحادیه برگزار کردیم؛ همچنین با نهادهای نظارتی و بالادستی در ارتباط مستقیم هستیم. حتی درخواست منع همکاری با ناشرانی که براساس سلیقه، آنها را به‌عنوان کتابساز می‌شناسیم به اشتراک گذاشتیم اما پاسخشان این بود که منع قانونی برای ادامه فعالیت ندارند. از سوی دیگر با بدنه اصلی نشر، ناشران برتر و به اصطلاح دسته‌اول در ارتباط موثر پیوسته و روزانه هستیم.
در چه زمینه‌ای با اتحادیه یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تعامل هستید؟
در زمینه امکان شناسایی و معرفی ناشران کتابساز. دیجیکالا در این تعامل از ناشران، اتحادیه و هر نهاد متولی درخواست کرده، مصادیق کتابسازی و یا فهرستی از ناشران کتابساز را ارائه دهند تا دیجیکالا مرجع تصمیم‌گیری نباشد چراکه معتقدیم مرجع تصمیم‌گیری اصحاب و بزرگان صنف هستند. با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز درباره بررسی اعتبار مدارک درخواست‌کنندگان صفحه فروش از دیجیکالا در تعامل هستیم.
تعیین درصد تخفیف‌های 50، 70، و یا 80 درصدی از سوی برخی عرضه‌کنندگان کتاب در دیجیکالا رفتار عجیب و غریبی است که با محاسبه هزینه‌های سنگین تولید به‌ویژه کاغذ و بحران کاهش شدید مخاطب و فروش، در پی شیوع ویروس کرونا هم‌خوانی ندارد. ارائه خدمت دیجیکالا به این تولید‌کنندگان چگونه توجیه‌پذیر است؟
ابتدا تاکید می‌کنم، خطای بزرگی است اگر با یک چوب، کل مفهوم عرضه کتاب در دیجیکالا را برانیم. براساس آمار کمتر از 5دهم درصدِ 100 هزار عنوان کتاب عرضه شده در دیجیکالا با تخفیف‌هایی که اشاره شد، عرضه می‌شوند البته قصدم کمرنگ جلوه دادن اهمیت همین مقدار نیست؛ علاوه‌براین تخفیف‌ها از سوی خود ناشران تعیین و اعمال می‌شود. پیگیری دیجیکالا از نهادهای مختلف مشخص کرد، ارزان‌فروشی خلاف قانون نیست بلکه گرانفروشی خلاف قانون است. قانون می‌گوید، تعیین قیمت برعهده تولید‌کننده ـ ناشر ـ است.
همه کتابهایی که با تخفیف‌های بالا در دیجیکالا مشاهده می‌شود، از سوی خود ناشران تعیین شده نه از سوی دیجیکالا، کتابفروشان یا مراکز توزیع. بنابراین نمی‌توان از اعمال این تخفیف‌ها پیشگیری کرد، چراکه برخی ناشران از ابزار قانونی و ابزار تولید استفاده می‌کنند والبته به شبکه توزیع سراسری و خردهفروشی متصل نیستند؛ بنابراین مستقیم به عرضه محصول خود اقدام می‌کنند و می‌دانیم دستکم 50 درصد قیمت پشت جلد صرف توزیع می‌شود. این ناشران به شیوه‌های مختلف، از سربار هزینه‌ها کاسته و به سود خود اضافه کرده‌اند. به‌طور طبیعی در بازار رقابتی نیز با اعمال تخفیف، روی سود فعالیت می‌کنند. همچنان تاکید می‌کنم دیجیکالا به‌عنوان فروشنده، همه کتابهایی که نسخه معتبر آنها هم وجود دارد، با قبول اندکی ضرر و اعمال تخفیف‌های معقول کمتر از 10 درصد، با هدف افزایش توان خرید مشتری و ارائه خدمات ویژه به ناشران و مراکز پخش معتبر به فروش کتاب اقدام میکند. همان‌طور که گفتم، دیجیکالا ابزار قانونی برای اعمال محدودیت ناشران در تعیین میزان تخفیف را در اختیار ندارد، بنابراین مشتری در یک بازار آزاد، امکان انتخاب دارد.
به‌نظرتان تعیین تخفیف‌های قابل‌توجه، دلیل دیگری بر کتابساز بودن برخی ناشران همکار دیجیکالا نیست؟
بله. می‌تواند این طور باشد.
نگران نیستید بین فعالان حوزه نشر، آن دسته که صفحه‌ای برای فروش کتاب از دیجیکالا درخواست نکرده‌اند و بین اهالی کتاب، به‌عنوان سایت فروش نامعتبر شناخته شوید؟
وقتی از سهم نیم‌درصدی مصادیق کتابسازی در دیجیکالا صحبت میکنیم، بی‌انصافی است تلاش هفت ساله این شرکت در حوزه کتاب را این طور قضاوت کنیم. گزارش عملکرد دیجیکالا را منتشر نکردیم چراکه اعتقاد داریم ارائه این دست خدمات جزو وظایف ماست.
دیجیکالا در طول این سال‌ها حامی اتفاقات بزرگی در حوزه نشر بوده است. دیجیکالا بهترین خدمات مالی را به ناشران همکار پرداخت میکند؛ به‌عنوان مثال کتاب امانی و یا خلف وعده در پرداخت‌هایمان نداریم حتی با شیوع ویروس کرونا این زمان کاهش پیدا کرد. متاسفانه خدمات مختلف به صنف، مانند ارسال بسته‌های خرید کتاب به دور‌ترین نقاط کشور و یا برقراری گسترده عدالت توزیع به‌دلایل مختلف دیده نشده است. دیجیکالا تنها منبع بیش از 500 مرکز فروش کتاب در روز‌های قرنطینه بود. مکاتبه تولید‌کننده یکی از شهر‌های سیل‌زده نشان می‌دهد حضورشان در دیجیکالا موجب شده خسارت‌هایشان جبران شود. اگر تصور می‌کنید، توقف فعالیت دیجیکالا در حوزه نشر، به نفع بازار است، می‌گویم این‌طور نیست.
با این میزان تاثیر‌گذاری که میفرمایید، چرا بسیاری از فعالان صنعت نشر مثل کتابفروشان از عملکرد دیجیکالا گلایه‌مند هستند؟ به‌ویژه از تخفیف‌های نامتعارف، که نظارت بیشتر مسئولان دیجیکالا را می‌طلبد.
امکان نظارت فقط، بر گرانفروشی کتاب وجود دارد و دیجیکالا برخورد‌های جدی با فروشندگان متخلف، که بیش از قیمت پشت جلد، کتاب را فروخته‌‌اند داشته است. چرا کتابفروشان گلایه‌مند هستند؟ ناشران و کتابفروشان در دیجیکالا صفحه پنل فروش دارند و کتاب می‌فروشند و تاکید می‌کنم فقط به افرادی که از اتحادیه ناشران و کتابفروشان جواز کسب دارند، اجازه فعالیت در دیجیکالا داده می‌شود و با افراد غیرناشر و یا غیرکتاب‌فروش که جزو بدنه نشر نیستند، همکاری نمی‌کنیم. اطلاعات حقوقی فروشندگان کتاب دیجیکالا در شرکت و نهادهای قانونی موجود است.
آیا تجربه برخورد و حذف کتاب غیرقانونی در دیجیکالا به‌دنبال شکایت مولف و یا ناشری را داشته‌اید؟
بله. هرچند الزامی به رعایت کپی‌رایت نداریم، اما کتابهای مشابه یکی از ناشران که با خرید حق‌رایت، به ترجمه و چاپ کتاب اقدام کرده بود را از سایت حذف کردیم. تاکید می‌کنم هر فردی با وجود ارائه مستندات قانونی، همچنان در حال تحمل زیان است، با مراجعه به مسئولان دیجیکالا، امکان پیگیری موضوع را دارد. شفاف عرض می‌کنم، دیجیکالا هرگز، محل تخلف یعنی عدول از قانون در حوزه کتاب نیست.
نظر شما