به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، عید قربان همانند عید سعید فطر از جمله اعیاد بزرگی است که در روایات به آن «یوم الاضحی» گفته می‌شود و ائمه اطهار(ع) به حدی آن را حائز اهمیت می‌دانند که نماز این عید را واجب دانسته‌اند و فرمودند: «صَلاةُ الْعِیْدِینِ فَریضَةٌ؛ نماز عید فطر و قربان واجب است.» (استبصار، ج. ۱، ص. ۴۴۳)؛ اما فقها این نماز را در عصر غیبت، به استناد روایت امام باقر (ع) که فرمود: «لَا صَلَاةَ یَوْمَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی إِلَّا مَعَ إِمَام؛ نماز دو عید باید همراه با امام باشد»، واجب نمی‌دانند.
 
در اصل فلسفه عید قربان، به مسلخ بردن شهوات نفسانی است که باید آن را به قربان‌گاه ببریم و در پیشگاه معبود آن را از بین ببریم. ما در نهم ذی‌الحجه با خواندن دعای عرفه منسوب به دعای امام حسین(ع) در روز عرفه به شناخت خود نزدیک‌تر می‌شویم و از خدا آمرزش طلب می‌کنیم تا در دهم ذی‌الحجه نفس و آمال دنیوی خود را قربانی کنیم و به خدای متعال نزدیک‌تر شویم.
 
از آنجا که درک بهتر این آئین توحیدی یکی از لوازم درک مناسک حج است، به سراغ حجت‌الاسلام علی‌رضا بشیری، نویسنده کتاب «شاخصه‌های ارتباطات اجتماعی در جامعه اسلامی» و از اساتید شاخص پژوهشکده باقرالعلوم(ع) رفته و با ایشان گفت‌وگویی در مورد عید قربان ترتیب داده‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید. 

لطفاً درباره حقیقت عید قربان و قربانی کردن توضیح دهید؟
ابتدا می‌خواهم به پیشینه قربانی‌کردن اشاره کنم، در قرآن مجید و در آیه 26 سوره مبارکه مائده چنین آمده است: «إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ»؛ (وقتی که (دو فرزند ذکور حضرت آدم، هابیل و قابیل) قربانی تقدیم کردند، از یکی (هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد). در این داستان چند بعد مختلف را می‌توان مورد بررسی قرار داد که دو بعد آن را این‌جا عرض می‌کنم. اول اینکه از ابتدای شکل‌گیری ارتباط خدا با انسان، قربانی و قربانی کردن مورد توجه قرار گرفته و بخشی از آداب و شعائر ارتباط انسان با خداوند بوده است و دوم این‌که در قربانی‌کردن باید خود انسان نیز بخشی از خود را قربانی کند تا قربانی کامل شده و خداوند آن را بپذیرد.
 
بعد اول که اشاره به قدمت این موضوع و اهمیت و جایگاه آن نزد خداوند متعال و همچنین در دستورات ادیان آسمانی دارد و مشخص است که خداوند به قربانی کردن به‌عنوان یکی از رفتارهای مهم مخلوق خود می‌نگرد. در روایتی از امیرمؤمنان علی(ع) آمده است که فرموده‌اند: اگر مردم می‌دانستند در قربانی (چه آثار و برکاتی) است، قطعاً قرض کرده و قربانی می‌کردند. اولین قطره‌ای که از خون قربانی بر زمین ریخته می‌شود، گناهان صاحب آن قربانی آمرزیده می‌شود. اما بعد دوم همان حقیقت قربانی کردن است که بنده این‌جا به قول یکی از اساتید این‌طور بیان می‌کنم که عید قربان یادآور تقدم وظیفه انسانی بر غریزه او و قربانی‌کردن پوشاندن لباس عمل به چنین طرز تفکری است. چرا که حضرت ابراهیم(ع) رضایت الهی بر خود را به عشق به فرزند خود مقدم کرد و به سمت انجام دستور الهی حرکت کرد و در حقیقت حضرت ابراهیم(ع) در حال قربانی‌کردن دو چیز بود؛ یکی دستور خداوند و شخص حضرت اسماعیل(ع) بود که خداوند به جای حضرت اسماعیل قوچی را به قربان‌گاه فرستاد و دوم منیت‌ها و هواهای نفسانی بود که حضرت ابراهیم(ع) به راستی آن را در قربان‌گاه قربانی کرد و رضایت تام و تمام الهی را بدست آورد.

چرا ما امروز بعد از این همه سال به تبعیت از سنت ابراهیمی دست به قربانی کردن می‌زنیم و حقیقت این قربانی کردن چیست؟
حقیقت قربانی‌کردن، گذشتن از منیت‌ها و خواهش‌ها و چه‌بسا دستورات نفس است که در برابر اراده و خواست خداوند قربانی می‌شود و ما این روز را پس از چند هزار سال جشن می‌گیریم تا هم به خود یادآوری کنیم که کمال فردی و رضایت خداوند با قربانی کردن دیو نفس به پای دستورات الهی حاصل می‌شود و در چنین روزی جشن بندگی را برپا می‌کنیم و به یاد دستور الهی که قربانی کردن قوچ باشد، ما نیز با راهنمایی پیامبران و امامان، حیوان حلال‌گوشتی را ذبح می‌کنیم و به فقرا و مستنمندان می‌بخشیم. خداوند در آیه 37 سوره مبارکه حج می‌فرماید:  «وقتی شما قربانی می‌کنید آنچه که متعلق به خدا است، تقوای شماست نه گوشت و پوست قربانی».
 


آیا می توان قربانی کردن را مترادف با تسلیم‌بودن محض به پروردگار دانست؟
قربانی‌کردن، حکمت‌ها، مقاصد و فواید بسیاری دارد. قربانی‌کردن یکی از طرق مبارزه با شیطان است، قربانی‌کردن، میانبر قبولی در آزمون‌های دنیاست، تمرین خالص‌کردن نیت است، تمرین بخشش، انفاق و ایثار است و حرکت جمعی مسلمانان در امر قربانی‌کردن، تمرین وحدت و همدلی در پیروزی اکبر که همان پیروزی نفس است. اما به واقع مهم‌ترین حکمت عید قربان، تمرین تسلیم‌شدن و تسلیم‌بودن در برابر خداوند است و اینکه جز اراده او نمی‌تواند تأثیر و تأثری بر کل و جزء زندگی من داشته باشد و من در برابر او و اراده او تسلیم محض هستم.
 
چرا در بازار کتاب ایران تعداد آثار تألیفی و ترجمه درباره عید قربان نسبت به عید غدیر کمتر است، در حالی هر دو عید از بزرگ‌ترین اعیاد شیعیان به‌شمار می‌آیند؟
 
عید قربان یکی از اعیاد بزرگ الهی است اما اهمیت و جایگاه عید غدیر دارای اهمیت بس شگرف‌تری است. به‌طور کلی رویدادی که در هریک از این اعیاد اتفاق افتاده است هر دو دارای مقام رفیعی است، اما به‌حق از روز غدیر خم به‌عنوان «عیدالاکبر» یاد کرده‌اند، چرا که نه تنها امیرالمؤمنین(ع) به‌طور رسمی به تمامی مسلمانان به‌عنوان جانشین پیامبر(ص) معرفی می‌شود، بلکه خط اسلام ناب محمدی(ص) پس از آن روشن می‌شود و راه بر جستجوگران حقیقت واضح و مبرهن می‌شود.
 
در آیه سوم سوره مائده خداوند می‌فرماید: «الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا»؛ (امروز آیین شما را برای شما به کمال رساندم ونعمت خود را بر شما تمام کردم واسلام را برای شما پسندیدم و برگزیدم) همچنین در آیه ۶۷ سوره مائده نیز می‌فرماید: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس»؛ (هان ای پیامبر! آنچه را که از سوی پروردگارت به تونازل شده است، تبلیغ کن واگر چنان نکنی، پیام و رسالت او را انجام نداده‌ای و خداوند تو را از مردم حفظ می‌فرماید).
 
همه مفسران متفق‌القول هستند که این آیه درباره فضیلت علی‌ابن ابیطالب(ع) نازل شده است و چون این آیه نازل شد، پیامبر دست علی(ع) را گرفت و فرمود:«هر که من مولای اویم، این علی مولای اوست، خدایا! هر که او را دوست می‌دارد، دوست بدار و هر که او را دشمن می‌دارد، دشمن شمار». در این هنگام عمر و ابوبکر، علی(ع) را ملاقات کرده و به او می‌گویند: «ای پسر ابوطالب فرخنده و گوارایت باد که مولای من و مولای همه مردان و زنان مؤمن شدی».
 
در حقیقت عید غدیر نشان می‌دهد که مسیر صحیح چه مسیری است و طی طریق به سمت خداوند و حقیقت چگونه است. بنابراین چنین مطلبی و چنان عیدی جا دارد تا بیشتر و بهتر از همین وضعیتی که دارد مورد توجه و تعمق قرار گیرد و بیش از پیش در باب آن مداقه شود.
 
توجه و پرداختن به فلسفه قربانی همزمان با عید قربان در جامعه چه دستاوردی به دنبال خواهد داشت؟
هم‌اکنون که شاید چهل و چند سال از انقلاب اسلامی گذشته و شعائری مانند عید قربان در جامعه به‌صورت آزادانه مورد احترام قرار گرفته است، بهتر می‌توان در باب نتایج تعظیم عید قربان و توصیف و ذکر فلسفه اصلی آن در حال و آینده جامعه سخن گفت. البته بنده معتقدم این مسائل نیاز به مداقه بیشتر و پژوهش علمی دارد اما آنچه بنده انتزاعاً نتیجه می‌گیرم این است که بزرگداشت عید قربان و ذکر دلایل، چرایی و فلسفه آن در جامعه ما موجب تقویت چند عامل در جامعه شده و انشاء‌الله خواهد شد.
 
اول اینکه به‌نظر بنده اندیشه تقرب الهی و حتی تقوا پیشه‌کردن در جامعه بیشتر شده است. دوم اینکه در جای‌جای شهر و حتی مناطقی که انسان خیلی انتظار ندارد در این روز گوشت قربانی پخش می‌کنند و همین به‌نظر بنده تجلی نیکوکاری و انفاق و حتی ایثار است. سوم بی‌تعارف این روز، روز کشتن هوای نفس است و امیدوارم روزی برسد که این روز نماد کنارگذاشتن هوای نفس شود. چهارم همین قربانی‌کردن‌ها نشان از سپاس و تشکر از خداوند است، چرا که عمل به نذر در پاسخ به برآورده شدن نذر است و همین شاکله اولین قربانی تاریخ بوده که ابتدا عرض کردم. پنجم یادآوری دو پیامبر بزرگ الهی حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) است و همین خودش نکته بزرگی است. ششم بهره‌مندی مستمندان و نیازمندان در این روز است که به‌نظرم بسیار حائز اهمیت است. هفتم دوری از حرص و طمع است و باز هم امیدوارم که به برکت این روز عظیم و این عید، حرص و مال‌اندوزی رخت از کشور ما بربندد. هشتم ذکر و یاد خداوند است، چرا که این قربانی‌ها با یاد و برای خداوند انجام می‌شود و موجبات جلب رضایت و آمرزش الهی خواهد شد و امید است سرمنشأ هدایت جامعه باشد.