به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) به نقل روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، کتاب «منظومه‌ای در تاریخ شاه عباس (فتوحات گیتی‌ستان)» با مقدمه و تصحیح نزهت احمدی (صراف) و محسن محمدی فشارکی از اعضای هیات علمی دانشگاه اصفهان در دانشگاه اوپسالا سوئد منتشر شده است.
«فتوحات گیتی‌ستان» منظومه‌ای تاریخی، بازگشته به سده 12 هجری منسوب به سیداحمد حسینی خلیفه است. این کتاب برپایه نسخه منحصربهفرد و نفیس خطی متعلق به کتابخانه و موزه ملی ملک در شرح رخدادهای زمان حکومت شاه عباس یکم صفوی در قالب مثنوی به شمار می‌آید که با نام «تاریخ شاه اسماعیل دوم یا فتوحات شاه اسماعیل دوم» به شماره 4769 در کتابخانه و موزه ملی ملک به ثبت رسیده است. پژوهش بر این نسخه اما نشان داده است درون‌مایه آن هیچ پیوندی به دوره شاه اسماعیل دوم ندارد و مشخص نیست علت نام‌گذاری آن به تاریخ شاه اسماعیل چه بوده است، تنها برپایه گواه‌ها و درون‌مایه نسخه می‌توان پنداشت فهرست‌نویس در روزگار گذشته، نخستین نامی که در صفحه دوم کتاب آمده را مصداق گرفته و درون‌مایه کتاب را در پیوند با آن پنداشته است.
این نسخه خطی فارسی این کتاب منظوم ۷۹۱ صفحه‌ای که به وزن شاهنامه فردوسی سروده شده، به سرلوحه‌ای مُذَهّب و زیبا مزین بوده و با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز می‌شود. سروده‌های کتاب «فتوحات گیتی‌ستان» به شیوه «حدیقه الحقیقه» سنایی غزنوی و «مثنوی معنوی» مولوی در آغاز هر موضوع به صورت منثور (به جز چند مورد) خلاصه مطالب را که در ادامه یاد شده، آورده است که 253 مورد را دربرمی‌گیرد.
شاعر اثر در هیچ کجای متن نسخه به گونه مستقیم از نام خود و کتاب یاد نکرده اما در پایان کتاب، کاتب را این‌گونه شناسانده است «کاتبه کمترین غلامزادگان سیداحمد الحسینی الخلیفه»، «نواده عالیجاه صدر خاصه شریفه تمت فی ۲۱ شهر ربیع‌الاول ۱۱۳۲ هجری». برپایه پژوهش و گمان تصحیح‌کنندگان احتمالا شاعر و کاتب یک نفر بوده است.
متن کتاب نشان می‌دهد شاعر فردی توانا در ادب و بلاغت بوده اما علاقه به تاریخ او را واداشته است تا مهارت خود را در خدمت این علاقه گذاشته است تا تاریخ نیرومندترین پادشاه سلسله صفوی را به رشته نظم بکشد. شاعر از بزرگان دربار شاه سلطان حسین بوده، کتاب‌اش را تنها سه سال پیش از سقوط این سلسه سروده و نگاشته است.
درون‌مایه این کتاب در زمینه‌های اصلی تاریخ جنگ‌های شاه عباس (مهم‌ترین بخش)، گزارشی قابل توجه از تاریخ مرعشیان مازندران و توجیه آن، توصیف شهر اصفهان، از آب و هوا، محصولات، رودخانه و نهرهای منشعب از آن تا باغات و بناهای گوناگون، همچنین خلق‌وخوی مردم حتی جزییاتی دیگر و موضوعات اجتماعی (تاریخ اجتماعی دوره صفوی) جای گرفته است.
نشانی از نسخه دیگر از این کتاب تاکنون یافت نشده است و مصححان تصحیح را را برپایه همین تک‌نسخه به شیوه ذوقی- قیاسی انجام داده‌اند.
چهارشنبه ۲۴ شهریور ۱۴۰۰ - ۱۰:۵۳
نظر شما