کمتر کسی در خانواده‌ها و حتی ارگان‌ها شامل نهادهای عمومی و دولتی پیدا می‌شود که از اهمیت آرشیو و بایگانی اسناد تاریخی باخبر و یا حتی در صدد گردآوری آن باشند. بسیار خانواده‌های سرشناس که اسناد خود را که شامل احکام و نامه‌های اداری بوده به بهانه‌های گوناگون از جمله بی اهمیت پنداشتن، کمبود جا برای نگهداری و حتی گاه از سر ترس و ناچاری آتش زدند، خرد کردند و یا در آب حل کردند و به هر شیوه‌ای که می‌دانستند آنها را از بین بردند و یا اینکه در بهترین حالت در کارتن‌ها و صندوقچه‌های نامناسبی نگهداری کردند که در طول سال‌ها گرما و حشرات موذی دخل آنها را درآورده است. بسیار هم دیده شده که پس از مرگ پدربزرگ یا مادربزرگ خانواده یا دور ریخته یا به سمسار فروخته می‌شود.
درک نکردن اهمیت سندها، عکس‌ها و تصاویر خانوادگی در مقیاس کلان‌تر را می‌توان به سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دولتی تعمیم داد. برای نمونه شهرداری تهران با قدمت 114 ساله یک مرکز اسناد یا آرشیو ندارد و اگر کسی بخواهد درباره سابقه خیابان‌ها، محلات، ساختمان‌ها و غیره تحقیق کند، سرگردان بین کتابخانه‌ها می‌شود تا شاید بتواند از لابه‌لای کتاب‌ها به مطلبی دست یابد بی آنکه دسترسی به منابع دست اول که همان اسناد است، داشته باشد، حتی باورکردنی نیست اگر بدانید درباره پروژه‌های جدید نیز هیچ سابقه‌ای وجود ندارد. مثلا درباره چگونگی ساخت پل طبیعت یا بزرگراه صدر چه برسد به پروژه‌های شهری که در سال‌های دور اجرایی شدند.
این اتفاق نه تنها در شهرداری تهران رخ داده، بلکه با اطمینان قریب به یقین می‌توان گفت در همه مراکز دولتی و حتی خصوصی رخ داده است. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تعدادی از اسناد خود را در انباری در جاده مخصوص نگهداری می‌کرد و چند وقت پیش دستور امحای آنها آمده بود. کافی است به هر یک از اداره‌ها و سازمان‌هایی که می‌خواهید مراجعه کنید و سندی را بخواهید که مربوط به چند دهه قبل باشد. مثلا اگر بخواهید از ریز اطلاعات ساخت تئاتر شهر یا کارخانه مس سرچشمه باخبر شوید به در بسته خواهید خورد و جز یکسری اطلاعات کلی چیز دیگری به دست نخواهید آورد و یا یک جستجوی ساده در اینترنت داشته باشید تا فقط از نابودی اسنادی که خبری شده‌اند، آگاه شوید.
چرا اسناد تاریخی اهمیت دارد؟
نخستین دلیل آن؛ جنبه تاریخی و پژوهشی است. اگر اسناد تاریخی موجود باشد می‌توان سابقه و تاریخچه هرچیزی را به راحتی به دست آورد. برای نمونه فلان پروژه که ساختش به ضرر مردم تمام شد را چه کسی دستور اجرا داده بود و با چه هزینه‌ای ساخته شد یا برعکس، عاملان و آمران پروژه‌ای که به نفع مردم بود چه کسانی بودند. دلیل ساخت آن پروژه چه بوده یا نقش رجل و افراد مشهور در اتفاقات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور چه بوده، چه بیماری‌هایی اپیدمی شده بود، بیمارستان‌ها چطور ساخته شدند، پروژه‌های ملی چطور شکل گرفت و هرچیزی که فکر کنید.
اگر اسناد تاریخی موجود نباشند گویی در مسیری سیاه و تاریک قدم برمی‌داریم و مدام چرخ را از ابتدا اختراع می‌کنیم. اگر بدانیم در گذشته چه اتفاقی برای آنچه ما امروز می‌خواهیم به آن بپردازیم، رخ داده، به طور حتم اشتباهات گذشته را تکرار نمی‌کنیم یا حتی ممکن است برنامه‌هایی را که از قبل بوده و نتیجه مثبت داده ادامه دهیم. با توجه به اینکه بسیاری از کتاب‌های تاریخی ایرانیان را خارجی‌ها با توجه به برداشت خود از فرهنگ پارسی نوشته‌اند، اسناد می‌تواند بسیاری از فرضیه‌ها و نظریه‌های آنان را تایید و یا رد کند و می‌توان کتاب‌هایی بر پایه اطلاعات درست و نه حدسیات تالیف کرد.
این نکته را باید توجه داشت که سندها همگی دارای اهمیت تاریخی هستند هرچند به نظر ما بی ارزش بیایند ولی برای کسی که روی آن موضوع خاص پژوهش می‌کند همچون کلید گنج می‌ماند. اما برخی از این اسناد علاوه بر اهمیت تاریخی، دارای ارزش مالی و ریالی نیز هستند که اهمیت موزه‌ای پیدا می کنند. اما ساده‌ترین راه برای حفظ اسناد کشور اسکن یا عکاسی از آن‌هاست و آن‌هایی را که طبقه‌بندی شده نیست و یا چند سال از وقوع آن می‌گذرد می‌توان برای استفاده پژوهشگران در فضای مجازی قرار داد.
گاهی به خانواده‌ها نیز پیشنهاد می شود که اسنادی را که در اختیار دارند به موزه‌ها و کتابخانه‌ها هدیه کنند. هرچند در نگهداری این کاغذها در موزه‌ها و کتابخانه ها نیز شک و شبهه زیاد است اما می‌توان امیدوار بود که شرایط برایشان از مغازه سمساری بهتر است!
نظر شما