به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گروه سیاست پژوهشگاه با همکاری مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات دینی، معاونت بین‌الملل بعثه مقام معظم رهبری و دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی نشست علمی «وجوه اندیشه سیاسی اربعین» را برگزار کرد. در این نشست نجف لکزایی، محسن مهاجرنیا، سیدسجادایزدهی، محمدباقر پورامینی، عبدالوهاب فراتی، سیدکاظم سیدباقری، محمدمهدی باباپور و محمد ملک‌زاده حضور داشتند.
 
باباپور رئیس دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی در این نشست با بیان اینکه کارکرد اربعین را در سه بخش سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می‌توان تبیین کرد گفت: کارکرد سیاسی اربعین اقتدار آفرینی در سایه وحدت است و این راهپیمایی موجب اقتدار شیعیان در برابر سایر جریانات است. با توجه به گسترش گروه‌های سلفی، اربعین بسیج سیاسی شیعیان است.
 
او افزود: مهم‌ترین پیام سیاسی اربعین وحدت امت اسلامی در سایه محبت به اهل بیت(ع) است و این حضور مردمی نشان می‌دهد مکتب حسینی قابلیت و قدرت بالایی برای بسیج کردن مردم دارد و این بسیج اقتدار بزرگی را برای شیعیان و افزایش قدرت نرم شیعه را در پی دارد. همچنین این پیاده روی می‌تواند جریان ساز و ظرفیت زا برای تشیع باشد.
 
او با اشاره به نهادسازی و تقویت روحیه جمع گرایی در اربعین گفت: کارکرد فرهنگی اربعین هم شامل سه مورد شکل گیری لایه‌های تمدنی، تبلور دین و فرهنگ و تقویت حیات بخشی شیعه است.
 
ملک زاده نیز در این نشست با اشاره به ابعاد بین‌المللی پیاده روی اربعین گفت: یکی از سنت‌های مرسوم در تاریخ اسلام که مورد سفارش بوده اربعین و زیارت آن است. اسیران کربلا در بازگشت از شام در چهلمین روز از عاشورا قبر امام حسین(ع)(ع) زیارت کردند.
 
او با اشاره به اینکه نمایش همبستگی و اقتدار سیاسی شیعیان در جهان در پیاده روی به نمایش گذاشته می‌شود و یکی از نمادهای هبستگی در جهان تشیع است توضیح داد: به عبارت دیگر یکی از نمادهای آشکار اربعین نمایش قدرت سیاسی شیعیان است.  در سال‌های اخیر دنیا شاهد بود که این جریان چه قدرتی برای مبارزه با داعش داشت و این مراسم در تزلزل داعش تقش بسیار مهمی ایفا کرد و از جمله عوامل پیروزی شیعیان در عراق بود. از سوی دیگر این مراسم توانسته به تقویت هژمونی ایران در منطقه کمک کند چون ایران یکی از بنیان گذاران این مراسم است اگرچه این پیاده روی از زمان پیشوایان معصوم مورد تاکید بوده است اما در طول تاریخ برگزاری این مراسم با چالش‌هایی همراه بوده چون غالبا شیعه در حال تقیه بوده است.
 
ملک زاده ادامه داد:‌ پیاده روی اربعین موجب افزایش معنویت گرایی در سطح جهان شده و گروه‌های مختلف با عقاید متنوع در این مراسم شرکت می‌کنند گویی امام حسین(ع) مرزهای فرهنگی را درنوردیده است. از سوی دیگر همگرایی تمدنی یکی از پیامدهای این پیاده روی است که از طریق دیپلماسی فرهنگی در این مراسم انجام می‌شود.
 
مهاجرنیا با اشاره به فلسفه سیاسی اربعین گفت: در نخستین چهلم عاشورا، اهل بیت(ع) بنیان گذار زیارت اربعین بودند و این ظرفیت تاریخی بیش از هزار سال باقی مانده که با احیای آن می‌توانیم امت سازی و تمدن سازی کنیم و امروز مکتب اهل بیت نیاز به چنین ظرفیتی دارد.
 
او ادامه داد: به رغم قدمت اربعین هنوز هم این مراسم ظرفیت‌های بالقوه دیگری دارد. فلسفه اربعین در چهار سطح قابل بررسی است؛ احیا و تقویت فردی نخستین سطح آن است که قدمت تاریخی دارد و از سال 61 هجری تاکنون اربعین هیچگاه تعطیل نشد با این وجود منشا امت سازی و تقویت آن نشده است. اربعین فلسفه هویت سازی دارد و کسانی که در پیاده روی شرکت می‌کنند می‌توانند با آن الگوهای تاریخی ارتباط بگیرند و به آرمان‌های اهل بیت وفادار باشند.
 
این محقق با بیان اینکه بعد دیگر فلسفه اربعین همبستگی مناسک جمعی است گفت:‌ به عبارت دیگر یک روح جمعی در پیاده روی اربعین وجود دارد و جامعه اسلامی به این وحدت و همبستگی نیاز دارد.
 
او با اشاره به فلسفه امت سازی عنوان کرد: امت سازی یکی از اهداف امام حسین(ع)(ع) بود و ایشان می‌خواست اسلام را بر مبنای امت هویت سازی کنند. بعد چهارم تمدن سازی اربعین است و عناصر فرهنگی و معنوی در هر تمدنی منشا می‌خواهد که اربعین این عناصر دارد.
 
مهاجرنیا با بیان اینکه کارکرد فلسفی اربعین باعث تقویت همبستگی و عقلانیت بین مسلمانان است گفت: اربعین می‌تواند قدرت مکتبی برای اسلام ایجاد کند و واگرایی در جهان اسلام را از بین ببرد. اربعین می‌تواند سازنده اسلام باشد بنابراین جریان سازی تاریخی در مقوله اربعین باید مورد توجه باشد.
 
به گفته او، تقویت خودآگاهی مکتبی در اربعین مورد تاکید است و در این حماسه یک خودآگاهی ایجاد می‌شود و وفاداری برایشان نسبت به عاشورا ایجاد می شود به عبارت دیگر یک هویت مکتبی برایشان ایجاد می‌شود. اربعین مخصوص تشیع نیست و به همه اسلام تعلق دارد. عاشورا برای احیای دین رخ داد و اربعین هم دقیقا همین کارکرد را دارد.
 
لکزایی در این نشست با بیان اینکه اربعین نماد همگرایی و همبستگی دربرابر طاغوت است گفت:  امام حسین(ع) فرمود که فلسفه این حرکت اصلاح امت و مردم و امر به معروف و نهی از منکر است.
 
او با تاکید بر فلسفه اربعین با تکیه بر امر به معروف و نهی از منکر گفت: کسی که در اربعین امام حسین(ع) شرکت می‌کند و برایش مهم است می خواهد به عنوان یک امر جهانی همگان را به امر به معروف و نهی از منکر دعوت کند. نباید بگذاریم یزیدیان در این دنیا همچنان تعیین کننده سرنوشت مردم باشند. این کاری بود که امام با وقوع انقلاب در ایران و با کمک مردم شروع کرد و این موضوع در بیانیه گام دوم بر آن تاکید شده است. امام حسین(ع) در تحفه العقول در مسیر به کربلا می‌فرماید: با روی کار آمدن طاغوت چهره سیاست تغییر کرده و ظالمانه شده و همچون ته مانده آبی از حقیقت و آزادی چیزی باقی نمانده است.
 
لکزایی عنوان کرد: هر گروه حکمرانی و راهبری قدرت اگر بر اساس ظلم و سلطه باشد از نظر امام حسین(ع) محکوم و مطرود است پس مهمترین وجه سیاسی اندیشه اربعین در امروز ما دعوت جهانیان اعم از مردم و اصحاب قدرت این است که به حکمرانی حق و عقل برگردیم. راهبری قدرت و زنجیره راهبری قدرت تا مقصد باید بر اساس عقلانیت، معنویت، حق و حقیقت باشد. اگر این موضوع گسترش یابد چیزی از نظام سلطه را بر جای نخواهد گذاشت و ما شاهد اجرایی شدن گام دوم انقلاب اسلامی هستیم.
 
فراتی نیز در این مراسم طی سخنانی گفت:  اگر در زمان صدام این حرکت صورت می‌گر فت حرکت اعتراضی به شمار می رفت و اساسا پیاده روی اربعین ماهیت سیاسی داشته است.
 
او با اشاره به اینکه امروز اهل سنت هم در این پیاده روی شرکت می‌کنند و همه هر آنچه دارند به منصه ظهور می‌رسانند افزود: شکل گیری هسته‌های اصلی مقاومت در عراق از درون این موکب ها شکل گرفته و نسل جدید حشد الشعبی برآمده از همین موکب‌ها هستند.
 
او ادامه داد: کشورهای مختلفی هستند که دوره‌های مختلف کار کردند اما هنوز که هنوز است علیه همدیگر فیلم می‌‌سازند.یکی از کارکردهای مهم اربعین این است که خاطره تلخ ایران و عراق را از بین برده و بین دو ملت انس و دوستی ایجاد کرده است.
 
به گفته فراتی، کسی که در پیاده روی شرکت می‌کند متوجه می‌شود که مدارس فکری عراق به ویژه نجف در این مسیر تجلی خاصی می‌یابد بنابراین مدارس و جریان‌های اصیل عراق مثل مدرسه ایت‌الله خویی، سیستانی، صدر اول و دوم و ... در مسیر دیده می‌شود. البته جریان یمانی و ... هم که از جریانات انحرافی است در این مسیر دیده می‌شود.
 
او تاکید کرد: ممکن است برای یک ناظر سیاسی این تصویر برجسته شود که این مناقشات سیاسی خودش را در مسیر نشان می دهد اما زائران اربعین بدون توجه به تفاوت‌های فکری از امکانات و مواکب استفاده می‌کنند و مسیر خودشان را می‌روند و فکر می‌کنند برای رسیدن به امام و کربلا نباید به این تفاوت‌ها توجه کنند.
 
فراتی در پایان با بیان اینکه به نظر می‌رسد که پیاده روی اربعین در عراق بسیاری از انگاره‌های دوره جدید را زیر سوال برده و به همین دلیل دنیای مدرن این پیاده روی را پوشش نمی‌دهد یادآور شد:‌ در شرایطی که معنویت از دنیا رخت بر بسته و جهان به سوی الحاد رفته این پیاده روی زیر تمام این انگاره‌ها می‌زند و نشان می‌دهد که انگاره دین و معنویت می‌تواند انسانكها را کنار هم قرار دهد. یکی از دلایلی که دنیای مدرن علاقه‌ای به این پیاده روی ندارد زیر سوال بردن انگاره‌های دنیای مدرن است.
 
باقری در این مراسم با موضوع وجوه اخلاق سیاسی مراسم اربعین سخن گفت و افزود: اخلاق کلید واژه اصلی سخنان من است و به عنوان یک جوهر مطرح است بدین معنی که انسان‌ها با میل و اختیار خود کاری را انجام می‌دهند. یکی از ویژگی‌های اخلاق دوری از شخص محوری و سود محوری است. بدین معنی که من را کنار می‌‌زنیم و ما را برجسته می‌کنیم. در اربعین تقویت روحیه وجود دارد.

او گفت: در مراسم اربعین روحیه همگرایی دیده می‌شود و رئیس و مرئوس معنایی ندارد و منیت‌ها حذف می‌شود و آنچه که مطرح می‌شود کلید واژه ما هست. زائران اربعین تلاش می‌کننند فضای آرامی را به وجود بیاورند و این فضا انسان‌ها را به سمت معنویت می‌برد.

باقری در پایان گفت: فضیلت خواهی یکی دیگر از مولفه‌های اخلاقی اربعین است. نیل به کمال نیز در این مراسم دیده می‌شود و اعتماد عمومی مهمترین سرمایه مادی و معنوی اربعین است. در این مراسم همه تلاش می‌کنند به یکدیگر اعتماد کنند و این اعتماد اصل مهم برای سرمایه اجتماعی است که می‌تواند الگویی برای جوامع دیگر باشد.

پورامینی نیز در بخش دیگری از این مراسم گفت: اربعین یک منسک فردی نیست بلکه اربعین یک منسک اجتماعی و خیزش کنونی است که جلوه وحدت محسوب می‌شود. این خیزش عمومی و هدف ساز است.

او با اشاره به زیارت اربعین گفت: در این زیارت تولی و تبری از دشمنان اسلام مطرح است. هیچ جایی از دنیا شاهد چنین راهپیمایی نیستیم و این را ما با حضور در پیاده روی‌ها و مکتوبات شاهد هستیم ممکن است در جهان تجمعات شکل بگیرد اما در آنها بحث ولایت و فرد با هم مطرح نیست.