خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – حسین خانجانی: برای انسان گرد آمده‌ایم که ادیان از آن اوست. ادیان یکی بودند و هر یک، ظهور دیگری را بشارت می‌دادند و دیگری را تصدیق می‌کردند. به کمک ادیان، خداوند مردم را از تاریکی‌ها به سوی نور پر کشید و آنان را از اختلافات تفرقه افکن و تباه کننده بسیار نجات داد و به ایشان پیمودن راه صلح و مسالمت آموخت. ادیان یکی بودند. زیرا در خدمت هدفی واحد بودند؛ دعوت به خدا و خدمت به انسان، و این دو، نمودهای حقیقتی یگانه‌اند، آنگاه که ادیان در خدمت به خود درآمدند، تفاوت پیدا کردند. هر یک از آنها چندان به خود توجه کرد که نزدیک بود هدف اصلی، فراموش شود. اختلافات شدت گرفت و روز محنت انسان فزونی یافت.

جملات بالا که از لسان امام موسی صدر خارج شده چراغ راه کتاب «ارج‌نامه انسان» است. امام موسی صدر ۱۹ فوریه ۱۹۷۵ به کلیسای کبوشیین بیروت رفت و موعظه روزه را برای مسیحیان القا کرد. این دیدار تاریخی و ماندگار با سخنان متفاوت امام درباره نقش ادیان به همراه بود. (ترجمه کامل این سخنرانی را که در جلد پنجم مجموعه «گام به گام با امام» از تولیدات موسسه فرهنگی – تحقیقاتی امام موسی صدر بخوانید.)

مکتب امام موسی صدر را در همین یک پاراگراف می‌توان یافت و اینکه امام موسی صدر همواره دغدغه چه پدیده‌ها و چالش‌هایی را داشته و بیشتر عمر خود را صرف تبیین بایسته‌ها و شایسته‌های روابط انسان‌ها با یکدیگر و در نهایت، کرامت انسان کرده. با مطالعه متن این سخنرانی خواهیم فهمید که او یکی از آگاهانی است که روابط انسان‌ها دلمشغولیش بوده و آموزه‌های او در چه سطحی از کمال قرار دارد.
محمدصادق حسین زاده در طرحی ارزشمند برای رشد و تعادلی روابط انسانی، مجموعه‌ای از گفتارهای امام موسی صدر را گردآوری و با عنوان «ارج‌‌نامه انسان» ارائه کرده است. کتاب «ارج‌نامه انسان» ترجمه برگزیده‌ای از کتاب «مسیره الامام السید موسی الصدر؛ یومیات و وثائق» است که متن کامل آن با عنوان گام به گام با امام، مجموع گفتارها و مصاحبه ها و مقالات سید موسی صدر است.

همانطور که از نام کتاب می‌توان فهمید مکتب و دیدگاه‌های امام موسی صدر درباره کرامت و جایگاه انسان و مواجهه آن با ادیان، موضوع اصلی این کتاب که در چهار بخش تدوین شده است.

در بخش نخست کتاب اشاره شده که در نگاه امام موسی صدر نمودهای حقیقتی یگانه، دعوت به خدا و خدمت به انسان است. در مواجهه با انسان، درگیری و طبقات بی معناست و بخشش، تعامل، دادوستد و مبادله خدمت اوج می گیرد و بر این اساس جامعه نمونه ی بزرگی از انسان است. نسبت همه انسانها با خدا یکی است و انسان با هرعقیده‌ای تا ظالم نباشد محترم است. بنابراین از ظالمان، در هر آئینی باید دوری کرد. همزیستی با پیروان مذاهب و ادیان رفتاری دین مدارانه است. امام موسی صدر ضمن اشاره به آیه 13 سوره حجرات باور دارد که ثمره تفاوت میان انسان‌ها، وحدت و همکاری دو جانبه است و به همین دلیل جوامع انسانی در مسیر وحدت قرار دارند تا عمرشان را درنزدیکی دل‌ها صرف کنند. امام صدر اینگونه تبیین می‌کند که دین درخدمت انسان است و از این رو، مصلحت دین نمی‌تواند با مصلحت انسان تناقض پیدا کند؛ پس می‌توان به انسان بدون توجه به اعتقاداتش خدمت کرد و نباید در محرومیت زدایی بین شیعه و غیر شیعه تفاوتی قائل شد. بنابراین تعجبی نیست اگر راه تقرب به خدا از مسیر آزردن دیگران نگذرد.

در فصل دوم کتاب گفتارهایی همچون: مدافع همزیستی میان خداباورانم، خداباوری برادری را نیرومندتر می‌کند، مبارزان خداپرست برادران ما هستند، اسلام و مسیحیت با مشترکاتی فراوان، همزیستی مسلمانان و مسیحیان تاریخی است، مسیحیان برادران ایمانی ما هستند، مسیحیان و مسلمانان دشمنان مشترکی دارند، اسرائیل دشمن مشترک مسیحی و مسلمان، و درنهایت خداباوری درگیری‌ها را به رقابت سازنده تبدیل می‌کند مطرح شده است. مباحث عمدتا پیرامون اهمیت همزیستی با مسیحیان در لبنان است. این فصل از نظر نوع مواجهه ما با «دیگری» و گفت‌وگوهای میان دینی و میان مذهبی اهمیت بسیاری دارد. می‌توان از نحوه مواجهه امام موسی صدر و نحوه تعامل او با مسیحیان و اهل سنت لبنان، آموزه‌های بسیاری را در جهت ترویج گفت‌وگو در کشور کسب کرد. آموزه‌های امام موسی صدر مختص به اقلیم لبنان نیست و چون بر فطرت انسان‌ها و کرامت ذاتی آنها تاکید دارد، ورای زمان و مکان است.

در فصل سوم این کتاب که «برادری اسلامی» نام دارد تعامل با مسلمانان با یکدیگر از امام موسی صدر مورد بررسی قرار گرفته است. امام صدر مسلمانی را در اندیشه جهانی آن مورد پردازش قرار می‌دهد و وحدت مسلمانان را ضرورتی دینی و وجودی معرفی می‌کند. این تفکر شاید به این دلیل یک موهبت است که دین اسلام گرفتار فرقه گرایی شده و رسالت اسلامی به نظر مخدوش شده است. امام موسی صدر باور دارد که امت اسلامی اکنون «امت واحده» نیست، بنابراین باید به فکر اصلاح خود باشد؛ مسلمانان باید انزوا را به کناری قرار دهند و راههای جدیدی برای فهمیدن اسلام و گوناگونی مذاهب و دوری از جمود طلب کند. امام معتقد است این خودپرستی فرقه‌ای است که منجر به تهی شدن مذهب از حقیقت خود شده و به همین دلیل جدایی تشیع و تسنن امری سیاسی است و نباید امری انسانی در نظر گرفته شود و همواره باید برادری اسلامی تشیع و تسنن مستحکم‌تر شود.

تعدد فرقه‌ها نعمت است
در بخش چهارم که «برادری ملی» نام دارد، امام موسی صدر سطح بالاتری از برادری را تبیین و معرفی می‌کند. بی شک این سطح از برادری در میان مسلمانان مدینه فاضله‌ای است که رسیدن به آن رستگاری جامعه اسلامی را به همراه دارد. امام موسی صدر دین و میهن دوستی را مکمل یکدیگر می‌داند و باور دارد گرایش دینی با ملی گرایی متعارض نیست. او وطن را نه برای وطن پرستی بلکه برای خدمت به وطن در نظر می‌گیرد و خدمت به وطن را معنی بخش برادری می‌داند و اینچنین به این پدیده دست یافته که هیچ کشوری بدون وحدت ملی باقی نخواهد ماند. در مکتب امام موسی صدر فرقه گرایی منع می‌شود در حالی که تعدد فرقه نعمت محسوب می‌شود و مصیبت آنجایی شروع می‌شود که فرقه گرایی منفی در جامعه اسلامی بروز و ظهور کند.

منظومه فکری امام موسی صدر که در سیره عملی او نیز بروز و ظهور پیدا کرده بود، اهمیت بسیاری دارد. همانطور که اشاره شد این آموزه‌ها چون از فطرت انسانی برمی‌آیند و با کرامت ذاتی انسان‌ها سروکار دارند، فراتر از زمان و مکان هستند و همیشه کاربرد دارند. اصولا جنایت ربودن امام موسی صدر نیز به دلیل همین منظومه فکری و سیره عملی صورت گرفت. بدخواهان امت اسلام از ترویج چنین عقایدی ضربه می‌خوردند. ضرورت دارد که با تدوین و انتشار کتاب‌هایی کاربردی چون «ارج‌نامه انسان» این آموزه‌ها را هم میان مردم و هم میان مسئولان کشور رواج داد. متاسفانه چند روز پیش هم همسر امام موسی صدر بانو پروین خلیلی پس از سال‌ها چشم‌انتظار‌بودن، بدون اینکه خبری قطعی از سرنوشت همسر خود داشته باشند، از دنیا رحلت کردند. یاد و نام‌شان گرامی.

«ارج‌نامه انسان» توسط چاپ و نشر بین‌الملل با شمارگان دوهزار جلد با قیمت ۲۸۵۰۰ تومان و در ۱۶۰ صفحه وارد بازار کتاب شده است.