آوانامه یکی از شرکت‌هایی است که کتاب صوتی تولید می‌کند. دامون آذری، موسس و مدیرعامل این شرکت، مخاطب‌های دارای محدودیت بینایی آوانامه را به دو گروه افراد کم‌بینا و افراد نابینا تقسیم کرد و گفت: وقتی با مخاطب کم‌بینا سروکار داریم، سایت باید از نظر رنگ‌بندی به شکلی طراحی شده‌باشد تا وقتی فرد کم‌بینا گزینه کم‌بینا بودن را در سیستم خود فعال کند، رنگ‌بندی سایت به او امکان استفاده را بدهد. اما زمانی، فرد نابینا می‌خواهد از سایت استفاده کند، او مجبور است با استفاده از اپلیکیشن‌هایی که المان‌های تصویری و متن سایت را به المان‌های صوتی تبدیل می‌کند، از سایت استفاده کند.
برنامه‌نویس‌ها باید آیکون‌ها را نامگذاری کنند
نرم‌افزارهایی برای نابینایان طراحی شده‌است، تا با استفاده از آن بتوانند از سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها استفاده کنند، اما برای این کار نیاز است که سایت یا اپلیکیشن اقدامات خاصی در طراحی جزئیاتش رعایت کرده‌باشد. پرویز کامرانی، یکی از کاربران کم‌بینای اپلیکیشن‌های کتاب صوتی با بیان اینکه در ادبیات کامپیوتری به امکان استفاده نابینایان، دسترس‌پذیری گفته‌می‌شود، توضیح داد: در مورد برنامه‌های مختلف دو بحث مطرح است، هر برنامه کتاب صوتی باید دو کار انجام بدهد؛ یکی جست‌وجوی کتاب‌ها و دسته‌بندی‌های آن است و دیگری بحث این است وقتی کاربر کتاب را می‌خرد، باید اقداماتی برای اجرای آن انجام بدهد.
به گفته او موضوع برنامه‌نویسی سایت و اپلیکیشن مطرح است. هر برنامه یک سری دکمه –آیکون- دارد، برای مثال شکل میکروفن برای صحبت کردن و علامت مثلث برای اجرای یک فایل صوتی استفاده می‌شود. این در حالی است که برنامه‌نویسان در بیشتر مواقع ، آیکون‌ها را نامگذاری نمی‌کنند و فقط برای آن‌ها شکل تعیین می‌کنند. این روند استفاده افراد نابینا را سخت می‌کند، زیرا به وسیله نرم‌افزار خاص نابینایان فقط آیکون‌ها خوانده می‌شود.
لزوم هماهنگی بخش‌های فعال در تولید کتاب صوتی برای نابینایان
برخی از شرکت‌های تولیدکننده کتاب صوتی در سال‌های گذشته اقداماتی برای دسترس‌پذیر کردن پلتفرم‌ها برای نابینایان انجام دادند، هرچند در این روزها همان اقدامات هم بی‌اثر شده‌است. حمیدرضا شربتیان، مدیر اپلیکیشن کتاب صوتی نوار با اشاره به همکاری که در گذشته میان حسینیه ارشاد و نوار برای تولید کتاب صوتی وجود داشته‌است، توضیح داد: این همکاری در این روزها متوقف شده‌است، اما در برنامه داریم تا همکاری را با کتابخانه‌های دیگر مخصوص نابینایان انجام بدهیم. پیش از این عناوینی که از طرف بخش نابینایان کتابخانه حسینیه ارشاد تهیه شده‌بود، روی اپلیکیشن نوار عرضه می‌شد و به افرادی که عضو کتابخانه نابینایان بودند، برای دانلود و شنیدن کتاب‌های صوتی که مخصوص نابینایان تهیه شده‌بود، امکان دسترسی می‌دادیم.
به گفته شربتیان کتابی که برای فرد نابینا خوانده می‌شود، تفاوت‌هایی با کتابی دارد که برای دیگران صوتی می‌شود. در کتاب صوتی برای نابینایان باید شماره صفحه، پانویس و کلیه نوشتاری که در صفحه کتاب چاپ شده‌است، بیان شود، این در حالی است که این توضیحات برای فرد بینا خوانده نمی‌شود.
او درباره زمانی که با گروه افراد نابینا برای تولید کتاب صوتی در نوار همکاری می‌کرد، گفت: نابینایان سرویس‌های خاص خود را دارند تا بتوانند متن را به صدا تبدیل کنند. این برنامه می‌توان عنوان هر دکمه –آیکون- و اسم دسته‌بندی‌ها را بخواند، پیش از این، چنین امکانی در سایت نوار قابل استفاده است. سایت باید به شکلی طراحی شود که دسترسی تبدیل متن و دکمه‌ها را به فرد نابینا بدهد، همچنین باید جزئیاتی رعایت شود تا فرد نابینا بتواند متن را به صدا تبدیل کند.
شربتیان درباره چرایی اینکه سایت و اپلیکیشن‌ها در این روزها کمتر به دسترسی نابینایان به امکانات ارائه شده، توجه می‌کنند، گفت: هر پلتفرم می‌تواند دلیل خود را داشته‌باشد. این دسترسی موضوع مهمی است و باید به آن توجه کرد، اما اولویت‌ها و مشکلاتی که برای شرکت‌ها مطرح می‌شود، ممکن است مانع رسیدگی به این مساله شود.
مدیر اپلیکیشن کتاب صوتی نوار با اشاره به برخی موازی‌کاری‌ها و نبود هماهنگی میان کتابخانه‌ها و شرکت‌های تولید کننده کتاب صوتی، ادامه داد: شاید اگر انجمن‌های مرتبط با نابینایان که در این حوزه فعال هستند، بتوانند بین بخش‌های مختلف هماهنگی ایجاد کنند، تا کتاب‌های بیشتری در اختیار نابینایان قرار بگیرد، دسترسی آن‌ها به این موارد ساده شود.
سال‌ها است نابینایان نادیده گرفته‌شدند
بسیاری از شرکت‌های تولید کتاب صوتی سال‌ها است که در این حوزه فعال هستند، اما چرا نسبت به لزوم دسترسی نابینایان به سایت و اپلیکیشن‌هایی که کتاب صوتی در آن ارائه می‌شود، بی‌توجه بودند؟
مهدی محب‌علی، مدیر روابط عمومی فیدیبو با اعلام اینکه این سامانه در حال همگام‌سازی سایت و اپلیکیشن فیدیبو برای نسخه نابینایان است، گفت: ممکن است چند ماه زمان لازم باشد تا بخش فنی آماده شود. تلاش داریم تا در همکاری با انجمن‌هایی که در حوزه نابینایان فعال هستند، هماهنگی لازم برای دسترس‌پذیر بودن کتاب‌های صوتی برای نابینایان را انجام بدهیم. برای مثال در برنامه داریم تا اعتبارهایی را در اختیار انجمن‌ها قرار بدهیم تا بتوانند به افراد نابینا به آرشیوهای فیدیبو دسترسی بدهند و افراد نابینا به رایگان از محتوای فیدیبو استفاده کنند. البته این برای همه کتاب‌ها نیست و برخی از کتاب‌ها را شامل خواهدشد.
ضعف در دسترس‌پذیربودن کتابخانه‌های مجازی برای نابینایان
تولید کتاب صوتی می‌تواند مخاطب بینا و نابینا را جذب و نیازهای هر دو گروه را رفع کند، اما مدیرهای این شرکت‌ها با نادیده گرفتن مخاطب‌های نابینا گروهی را از بازار تجارتی خود حذف کرده‌اند.
سهیل معینی، مدیر مسئول روزنامه ایران سپید -تنها روزنامه بریل ایران- و رئیس هیات مدیره انجمن باور به لزوم توجه مدیران شرکت‌های تولیدکننده کتاب صوتی به اقداماتی برای قابل استفاده بودن آن‌ها برای نابینایان تاکید کرد و گفت: مدیرها باید توجه داشته‌باشند که گروه اصلی کاربر کتاب صوتی، نابینایان هستند، اما وقتی این اپلیکیشن‌ها افزایش پیدا می‌کنند، باید بررسی شود که کدامیک از آن‌ها برای نابینایان در دسترس هستند. مشکل اصلی دسترسی به این اپلیکیشن‌ها نیست، این‌ها موسسات خصوصی هستند که کتاب‌های خود را می‌فروشند و حکم کتابخانه‌های مجازی را ندارند. این درحالی است که ضعف عمده کتابخانه‌های مجازی دسترس‌پذیر بودن برای نابینایان است.
او ادامه داد: مشاهده شده یکسری از اپلیکیشن‌ها و موسساتی که کتاب صوتی تولید می‌کنند، برگزیده کتاب را ضبط می‌کنند و گاهی همه کتاب در اختیار فرد نابینا نیست. این ممکن است برای فرد بینا نقص جدی نباشد، زیرا می‌تواند به کتاب رجوع کند، اما برای فرد نابینا که می‌خواهد از این روش به کتاب دسترسی داشته‌باشد، این محدودیت است.
حمایت بهزیستی از موسسات فعال در حوزه نابینایان کم شده‌است
به گفته معینی با رشد کتاب صوتی برای عموم جامعه و اقبال عمومی برای استفاده از کتاب صوتی، تولید کتاب صوتی به شکل رایگان برای افراد نابینا به شدت افت کرده‌است. او افزود: دلیل این اتفاق عدم حمایت موسسات دولتی از این امر است. در گذشته چند موسسه تولید کتاب‌های صوتی فعال بود و بهزیستی از آن‌ها حمایت می‌کرد، در سال‌های اخیر حمایت بهزیستی از این موسسه‌ها خیلی محدود شده و خیلی از آن‌ها تعطیل شدند یا در آستانه تعطیلی هستند. مانند مرکز رودکی در خیابان ظهیرالاسلام که ده‌ها سال است در این حوزه فعالیت می‌کند، چند سال است که متاسفانه موسسه رودکی با حداقل ظرفیت کار می‌کند و موسسات و وزارتخانه‌هایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مکلف هستند از تولید کتاب‌های ویژه نابینایان حمایت کنند، این وظیفه را انجام نمی‌دهند و تولید بسیاری از کتاب‌های صوتی، برای نابینایان محدود شده‌است.
او در توضیح چرایی محدود شدن تولید کتاب صوتی برای نابینایان به بعد تجاری این فعالیت اشاره کرد و گفت: در این سال‌ها به علت رونق استقبال از کتاب‌های صوتی توسط مردم و امکان فروش این کتاب‌ها، به ویژه وجود فضای اینترنتی که در آن‌ها فروش این کتاب‌ها به صورت غیرقانونی انجام می‌گیرد، خیلی از ناشران با صوتی کردن کتاب‌ها توسط مراکز نابینایان مخالفت می‌کنند، این روند در چند سال اخیر شکل گرفته‌است. بسیاری از ناشرها اعلام می‌کنند که اگر این کتاب‌ها برای نابینایان صوتی شود، سر از بازار آزاد در می‌آورد و به فروش لطمه می‌زند.
معینی با اشاره به فعالیت‌های بخش نابینایان حسینیه ارشاد، ادامه داد: به دلیل شکایت ناشران کتابخانه حسینیه ارشاد که استودیو داشت و کتاب صوتی تولید می‌کرد، به شدت تولید کتاب صوتی خود را محدود کرده‌است و نابینایان از این مساله به شدت آسیب دیده‌اند.
کتاب‌های صوتی بر اساس ظرفیت فروش تولید می‌شوند
کتاب‌های صوتی بیشتر در حوزه داستان و رمان تولید می‌شود و در این حوزه کمتر به تولید کتاب‌های علمی و پژوهشی توجه می‌شود. معینی با افزودن کتاب‌های زرد روان‌شناسی و رونق کسب کار به لیست کتاب‌هایی که صوتی می‌شوند، توضیح داد: واقعیت این است که این کتاب‌ها بیشتر بر اساس فروش تولید می‌شوند. دسترسی نابینایان به بسیاری از کتاب‌های مرجع و تحقیقاتی، فرهنگ لغت و کتاب‌های علمی کمتر است، زیرا این مخاطبان شرکت‌ها نیازی به صوتی شدن این کتاب‌ها ندارد. برای همین تاکید داریم که نیاز نابینایان به کتاب را نمی‌توان توسط اپلیکیشن‌های تجاری رفع کرد. بلکه تولید کتاب صوتی برای نابینایان باید از طرف دولت حمایت، منابع مورد نیاز تولید شود تا این گروه از جامعه به اطلاعات دسترسی داشته‌باشند.
به گفته او دسترسی نابیانان به کتاب صوتی در اپلیکیشن‌هایی که در این حوزه فعال هستند، مستلزم اقداماتی است و استانداردهایی دارد. تمام پایگاه‌های دیداری و اپلیکیشن‌ها باید شاخص‌های دسترس‌پذیری برای نابینایان را در طراحی و اجرا فراهم کنند. این خیلی مهم است که مدیران سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها در این حوزه آگاهی لازم را کسب کنند. هرچند نابینایان با روش‌های گوناگون تلاش می‌کنند تا به همان کتاب‌ها دسترسی داشته‌باشند.
باید معاهده مراکش در مجلس تصویب شود
معینی درباره اینکه چه اقدامی باید انجام شود تا ناشرها از روند تولید کتاب صوتی ضرر نکنند و همچنین نابینایان بتوانند به کتاب صوتی دسترسی داشته‌باشند، توضیح داد: در این حوزه دو اقدام باید انجام شود، نخستین اقدامی حقوقی است. ایران معاهده مراکش را امضا کرده است، اما هنوز در مجلس تصویب نشده‌است. این معاهده اجازه می‌دهد که افراد نابینا بدون الزام رعایت کپی‌رایت بتوانند به منابع کتاب در همه جای دنیا دسترسی داشته‌باشند. از دولت می‌خواهیم این لایحه را به مجلس ببرد و تصویب کند تا معاهده مراکش اجرایی شود.
معاهده مراکش برای تسهیل دسترسی نابینایان و کم‌بینایان به کتاب‌ها و منابع چاپی در ۲۰۱۳ تصویب شد. ایران در در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۴ معاهده مراکش را امضا کرد، اما برای اجرا نیاز به تصویب در مجلس شورای اسلامی دارد، که هنوز این امر محقق نشده‌است. این معاهده –پیمان- از آخرین معاهده‌هایی است که در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۳ در کشور مراکش به مجموعه معاهدات زیرنظر سازمان جهانی مالکیت فکری اضافه شده‌است. هدف از تصویب این معاهده حمایت از دسترسی افراد نابینا، کم‌بینا و افرادی است که به دلیل معلولیت جسمی قادر به در دست گرفتن کتاب نیستند.
رئیس هیات مدیره انجمن باور افزود: در صورت تصویب این معاهده در مجلس، اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان مکلف می‌شود، حق دسترسی برای افراد نابینا به منابع اطلاعاتی را محدود نکند. باید پروتکل‌هایی توسط اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان و مراکز تولید کتاب برای نابینایان با حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد تنظیم شود تا نسخه‌های صوتی کتاب در اختیار افراد نابینا قرار بگیرد، اما به گونه‌ای که نتواند سر از بازارا آزاد در بیاورد و حقوق مولفین را نقض کند. این با همکاری اضلاع گفته شده قابل انجام است.
به گفته معینی دولت باید به طور منظم و مستمر در تولید کتاب برای نابینایان حمایت مالی انجام بدهد تا کتاب‌هایی در قالب بریل و فایل‌های الکترونیکی که برای دستگاه‌های بریل نابینایان قابل دسترسی باشد، تولید شود. همچنین باید برای تولید کتاب صوتی برای نابینایان سرمایه‌گذاری شود.
او با تاکید بر اینکه نابینایان تحصیل‌کرده‌ترین گروه دارای معلولیت کشور هستند، ادامه داد: روز به روز نیازهای این گروه افزایش پیدا می‌کند، نباید نابینایان از این امر محروم بشوند.
اراده لازم برای دسترس‌پذیر کردن پلتفرم‌ها وجود ندارد
امید هاشمی، کنشگر در حوزه دسترسی‌پذیری وب و اپلیکیشن برای نابینایان و مسئول سرویس فناوری روزنامه ایران سپید است. به گفته او هیچ کدام از سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی که کتاب صوتی ارائه می‌دهند، برای نابینایان دسترس‌پذیر نیستند. او توضیح داد: با اینکه مدیران این شرکت‌ها را می‌شناسم و با آن‌ها گفت‌وگو دارم، اراده لازم برای دسترس‌پذیر کردن پلتفرم‌ها وجود ندارد. این درحالی است که وقتی عنوان کتاب صوتی جایی مطرح می‌شود، نخستین مساله‌ای که با شنیدن آن در ذهن متبادر می‌شود، نابینایان هستند. از زمانی که محصولات این شرکت‌ها تجاری شدند، متاسفانه به هیچ عنوان با نابینایان همکاری ندارند، علاوه بر اینکه در جلسه‌ها به نابینایان قول همکاری می‌دهند.
هاشمی با تاکید بر اینکه رویای نابینایان الزامی شدن دسترس‌پذیری نابینایان در دستورکار پلتفرم‌ها است، توضیح داد: تنها در این شرایط ممکن است با تغییر مدیریت یا بهروز رسانی سایت، دسترسی نابینایان محدود نشود. هر کدام از شرکت‌ها تا حدی برای نابینایان دسترس‌پذیری دارد. اپ اندرویدی فیدیبو تا حدی دسترس‌پذیر است، نوار کمتر و طاقچه از آن هم کمتر دسترس‌پذیری دارد.
مدیران شرکت‌های تولید کتاب صوتی مقصر اصلی نیستند
در طراحی اپلیکیشن‌ها و وبسایت‌ها، اصل بر این است که کاربرهای با سطح دانش متوسط روبه پایین درنظر گرفته‌شوند، اما به گفته هاشمی دسترس‌پذیری برای پلتفرم‌هایی که کتاب صوتی ارائه می‌کنند، به شکلی است که فقط کاربر پیشرفته می‌تواند از آن استفاده کند. این در حالی است که امکان استفاده از همه امکانات این پلتفرم‌ها حتی برای کاربرهای پیشرفته هم ممکن نیست.
این کنشگر با اشاره به اینکه بسیاری از کتاب‌ها در فرمت پی.دی.اف در پلتفرم‌ها بارگذاری شدند، ادامه داد: این فرمت برای نابینایان دسترس‌پذیر نیست. این کتاب‌ها باید به فایل‌های ای.پاب - فرمت ای‌پاب طوری طراحی شده‌است که دستگاه‌های خواننده این فرمت بتوانند نحوه نمایش متن موجود در فایل را برای صفحه نمایش خود بهینه کنند- تبدیل شوند، زیرا این فرمت برای نابینایان دسترس‌پذیر است.
به گفته هاشمی مدیران شرکت‌های تولید کتاب صوتی مقصر اصلی نیستند و پروسه ای.پاب کردن کتاب‌ها الزام‌های قانونی خاص خود را نیاز دارد. او ادامه داد: یکی از معدود منابع نابینایان برای دسترسی به کتاب، آثاری است که صوتی شده‌باشد، به همین دلیل یکی از مطالبه‌های نابینایان این است که از این کتاب‌ها با همه امکانات آن استفاده کنند، یعنی نابینایان باید بتوانند سرعت اجرای آن را کنترل کنند، در کتاب، بوک مارک بگذارند و ... باید توجه داشت، ممکن است که کتاب صوتی برای افراد بینا یک گزینه برای کتابخوانی باشد، اما این فرمت برای نابینایان ممکن است تنها گزینه موجود باشد. در نتیجه باید امکاناتی فراهم شود تا در بهترین و ساده‌ترین شرایط ممکن، نابینایان بتوانند به این کتاب‌ها دسترسی داشته‌باشند.
جامعه نابینا را به عنوان بازار ببینند
شرکت‌های تولید کننده کتاب صوتی در شرایطی نابینایان را در گروه مخاطب‌های خود قرارنداده‌است که به گفته هاشمی 700 تا 800 هزار نفر در ایران با آسیب بینایی –کم‌بینا و نابینا- زندگی می‌کند. او دراین‌باره بیان کرد: مدیران این پلتفرم‌ها حتی دوست ندارند این تعداد افراد را به عنوان بازار ببینند. نمی‌گوییم خدمات ویژه‌ای به این افراد ارائه شود، کتاب رایگان یا با تخفیف ارائه شود، بلکه می‌گوییم جامعه نابینا را به عنوان بازار ببینند و بازار 700 هزار نفری را به کاربران خود اضافه کنند.
برخی از شرکت‌های تولید کتاب صوتی، بخش‌هایی از کتاب مانند پیش‌گفتار، مقدمه، پانوشت و پشت‌جلد را در کتاب صوتی نمی‌خوانند. هاشمی با تاکید بر اهمیت تمام متن‌های کتاب برای فرد نابینا توضیح داد: این روند مطلوب جامعه نابینایان نیست. اگر تیترها خوانده می‌شود، حتما شماره صفحه هم باید خوانده شود، زیرا ممکن است یک پژوهشگر بخواهد از آن کتاب صوتی استفاده کند و در پژوهش خود به آن ارجاع بدهد.
همچنین برخی کتاب‌ها توسط افرادی خوانده و صوتی می‌شود که تخصص لازم در این حوزه را ندارند. او درباره اقدام خوانش کتاب توسط برخی سلبریتی‌هایی که آموزش لازم برای این حرفه را ندیدند، بیان کرد: زمان طولانی بود که به سراغ کتاب‌های صوتی نرفته‌بود، هفته گذشته به این دلیل که گزینه دیگری نبود، مجبور شدم کتابی را که توسط یک سلبریتی خوانده شده‌بود، گوش کنم. متاسفانه فقط عنوان کتاب و نام نویسنده بیان شد و اطلاعاتی درباره ناشر و اینکه کتاب در چه سالی منتشر شده‌است، در فایل صوتی نبود.
هاشمی ادامه داد: کتاب از فصل اول شروع شد، در حالی که قطعا برای آن کتاب مقدمه‌ای نوشته شده‌است و همچنین پیش‌گفتاری دارد. همچنین فرد سلبریتی که کتاب را خوانده‌بود، صدای خاصی برای هر شخصیت انتخاب کرده بود و ادا درمی‌آورد، به شکلی که کل ارزش کتاب را زیر سوال برد. این در حالی است که نمونه‌های خیلی خوبی حتی توسط سلبریتی‌ها خوانده شده‌است. بهروز رضوی سال‌ها در رادیو کتاب خواند و به بهترین شکل کار را اجرا کرد. این در حالی است که این روزها حضور سلبریتی برای کتابخوانی تنها از روی تعداد دنبال‌کنندگان آن‌ها انتخاب می‌شود و کیفیت اجرا برای مدیران اولویت نیست.
هیچ مرکزی کتاب غیردرسی بریل تولید نمی‌کند
در حالی نابینایان به کتاب‌های صوتی دسترسی ندارند، که تولید کتاب‌های بریل هم که پیش از این توسط چند مرکز انجام می‌شد، متوقف شده‌است. هاشمی با اشاره به اینکه نزدیک به 6 سال است که مرکز رودکی کار خود را متوقف کرده‌است، گفت: در این روزها تولید کتاب بریل به صفر رسیده‌است. مرکز رودکی که بیشترین امکانات چاپ کتاب بریل را داشت، از نظر قانونی هم اقتدار لازم برای دریافت کتاب‌های حروف‌چینی شده از ناشران را داشت و کتاب را تبدیل به بریل می‌کرد، نزدیک 6 سال است که به دلیل کم‌کاری بهزیستی، تولید کتاب بریل در این مرکز متوقف شده‌است.
او ادامه داد: دستگاه‌های تولید کتاب بریل مرکز رودکی، قدیمی شده‌است، امکان تعمیر و نوسازی آن‌ها نیست. مسئولان این مرکز به دلیل مشکلات ارزی نمی‌توانند دستگاه جدید بخرند و عملا تنها مرکزی که کتاب بریل تولید می‌کند، سازمان آموزش و پرروش استثنایی کشور است که کتاب درسی تولید می‌کند. متاسفانه هیچ مرکزی کتاب غیردرسی بریل تولید نمی‌کند. هرچند در دنیا ابزارهایی وجود دارد که با اتصال به کامپیوتر این امکان را به کاربر می‌دهد تا کتاب متنی را در لحظه به صوتی یا کتاب بریل الکترونیک –بدون نیاز به کاغذ- تبدیل کند.
به گفته هاشمی، قیمت این دستگاه بین هزار تا سه هزار دلار است و افراد نابینا در ایران نمی‌توانند آن را تهیه کنند. همچنین شرکت داخلی نمونه مشابهی از این دستگاه را ساخته است، که تقریبا 43 میلیون تومان هزینه دارد، نابینایان از این دستگاه 700 گرمی می‌توانند به عنوان یادداشت‌بردار هم استفاده کنند. این در حالی است که برای نابینایان در ایران و دیگر کشورها امکان پرداخت هزینه‌های این گونه وجود ندارد، اما در کشورهای پیشرفته این هزینه‌ها جزء بیمه افراد حساب می‌شود و سازمان‌های حمایت‌کننده موظف هستند تا چنین امکاناتی را در اختیار افراد نابینا بگذارند. همچنین در این کشورها هر سه تا چهار سال، دستگاه‌های مورد استفاده نابینایان به‌روزرسانی می‌شود و اگر وسیله پیشرفته‌تری تولید شده‌باشد، در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد.
این کنشگر درباره امکان استفاده از دستگاه‌های مشابه در کتابخانه‌ها به محدود بودن کتابخانه‌هایی که چنین امکاناتی را ارائه می‌دهند اشاره کرد و افزود: معمولا فاصله زیادی با کتابخانه‌ای که چنین امکاناتی دارد با محل سکونت نابینایان وجود دارد. این در حالی است که افراد نابینا هر روز نمی‌توانند به کتابخانه مراجعه کنند و لازم است این دستگاه در اختیار فرد قرار بگیرد تا بتواند فعالیت‌های پژوهشی خود را انجام دهد.
مشکل نابینایان در دسترسی به کتاب‌های بهروز
بسیاری از کتاب‌هایی که برای اقدامات پژوهشی نابینایان مورد نیاز است، توسط شرکت‌هایی که در حوزه کتاب صوتی فعالیت می‌کنند، خوانده نمی‌شود، اما به گفته هاشمی در این زمینه دست نابینایان روی زانوی خودشان است، او بیان کرد: گروه‌هایی در کتابخانه‌ها و مراکزی مانند حسینه ارشاد تشکیل می‌شود که مخصوص نابینایان کتاب صوتی ضبط می‌کنند. در این گروه‌ها کتاب علمی و پژوهشی بیشتر در حوزه علوم انسانی ضبط می‌شود. گعده‌هایی تشکیل می‌دهند و چند نفری با یک گوینده صحبت می‌کنند، هزینه برای ضبط می‌پردازند و خودشان برای خودشان کتاب ضبط می‌کنند.
هاشمی با اشاره به اینکه در طول سال‌ها رفته‌رفته تعداد کتاب‌های صوتی که توسط گروه‌های نابینایان ضبط شده‌است، افزایش یافته‌است، گفت: برای مثال کتاب‌هایی در حوزه تاریخ، فلسفه و روان‌شناسی تهیه شده‌است. این گروه‌ها توانستند کتاب‌های اصلی و مرجع را تا حد خوبی صوتی کنند. مشکل جایی خود را نشان می‌دهد که نابینایان دنبال کتاب‌های بهروز در این حوزه‌ها باشند. به این دلیل که کار بدون حمایت دولتی انجام می‌شود، وقتی کتابی منتشر می‌شود یک یا دو سال طول می‌کشد تا نابینایان بتوانند آن کتاب را صوتی کنند. مشکل دیگری که در این راستا وجود دارد این است که هیچ قانونی برای حمایت از تولید کتاب برای نابینایان نداریم.
تولید کتاب صوتی برای نابینایان روندی مستمر نیست
این کنشگر با اشاره به اینکه ایران معاهده مراکش را امضا کرده‌است، اما این معاهده هنوز در مجلس تصویب نشده‌است، درباره آثار نبود قانون در این حوزه گفت: در نتیجه نبود قانون در این حوزه، مراکزی مانند حسینه ارشاد و دیگر مراکزی که در حوزه تولید کتاب صوتی برای نابینایان فعال هستند، با ناشران دچار مشکل حقوقی می‌شوند. زیرا اگر اختیار یک کتاب از محدوده نابینایان خارج شود، در کانال‌های تلگرامی پخش می‌شود. همچنین برخی از کتاب‌هایی که برای نابینایان صوتی شده‌بودند، به شکل فشرده شده دی.وی.دی در خیابان انقلاب فروخته‌شد.
او ادامه داد: در نتیجه این روند ناشر اعلام می‌کنند که به هیچ عنوان اجازه صوتی شدن کتاب‌ها را به نابینایان و مراکز ویژه آن‌ها نمی‌دهند؛ عملا با این کار نابینایان را مجبور می‌کنند که کارهای غیرقانونی انجام بدهند و بدون اطلاع ناشر اقدام به ضبط کتاب کنند. در نتیجه تولید کتاب صوتی توسط نابینایان از یک روند درست، مجاز و کاملا تمیز خارج و تبدیل به اقداماتی می‌شود که منظم و مستمر نیست.
نظر شما