مجموعه «ایرانکتاب» از چهار سال پیش فعالیت خود را آغاز کرده است. اشکان محمدی، کارشناس‌ارشد مهندسی مکانیک و مدیر 35 ساله این مجموعه، جایگاه «ایرانکتاب» در بین فروشگاههای کتاب کشور را برتر می‌داند و معتقد است، این جایگاه به‌واسطه برنامه تولید محتوای باکیفیت، ایده‌پردازی‌های متنوع به دست آمده؛ اما به‌هرحال هیات سه نفره بررسی «ایرانکتاب» نیز فقط در حد توانشان می‌توانند، ورودی‌ها را برای حذف مصادیق کتابسازی کنترل کنند.
وی برای حذف معضل تخفیفهای افسار گسیخته برخی فروشگاههای کتاب که به‌اعتقاد وی یخچال فروش‌اند تا کتابفروش،
راه‌حل دارد که با همکاری و نظارت دو اتحادیه ناشران و کتابفروشان، اتحادیه کسب و کار‌های اینترنتی و مرکز توسعه تجارت الکترونیک یعنی صادر‌کننده «اینماد» ممکن میشود.
فروشگاه اینترنتی «ایران کتاب» چطور شکل گرفت؟
«ایران کتاب» سال 1396 با رویکرد تخصصی، براساس شعار در «ایران کتاب» هر کتابی یافت نمی‌شود، با عرضه کتاب‌های ادبیات داستانی فعالیت خود را آغاز کرد. با 32 نیروی انسانی، می‌خواهیم به بزرگترین دایرة‌المعارف کتاب در ایرن تبدیل شویم. بعد از گذشت چهار سال، موجودی «ایران کتاب» 52 هزار عنوان است. تلاش کردیم در حوزه تولید محتوای مجازی، دیگر فروشگاههای مجازی کتاب، اقدامات ویژه‌ای را انجام دهیم.
به‌عنوان مثال، علاوه‌ّ‌بر ارائه دستهبندی معمول براساس موضوع، انواع داستان و جوایز بین‌المللی ادبی، کاربر براساس دستهبندی «کتاب برگزیده» به برترین‌های گاردین و یا 100 کتاب «قرن لوموند» نیز دسترسی دارند؛ آثار برتر هر مکتب ادبی و یا ادبیات ملل از دیگر تقسیم‌بندی‌های «ایران کتاب» است. فهرست ناشرانِ تولید‌‌کننده یک عنوان کتاب، همراه با شناسنامه کتابها در دسترس است. همچنین فهرست آثار دیگر پدیدآوران، شامل مولفان، مترجمان همچنین کتاب‌های پرفروش، جدید‌تر آنها و محبوب‌ترین آثار براساس بیشترین میزان جستجو در ایران کتاب، از دیگر قابلیت‌های فروشگاه برای کاربران است.
تلاش «ایرانکتاب» برای ارائه خدمات مختلف، مصداق تشکیل یک بانک اطلاعاتی جدید از کتاب است؟
هدف دست‌اندکاران، تبدیل شدن «ایران کتاب» به «دائرة‌المعارف کتاب» است که با توضیحات بیشتر می‌بینم کاربر با چه ویژگی‌های دیگر از کتاب مواجه میشود. معرفی کتاب و مولف، تولید مقاله درباره کتاب، دسترسی به کتاب‌های مختلف با مولفه‌های گوناگون؛ به این ترتیب که امکان اتصال مخاطب، هنگامی که در حال آشنایی با یک عنوان کتاب از ادبیات آمریکا است. به‌عبارت دیگر با کلیکِ عنوان «ادبیات آمریکا» در همان متن، به بخش دیگر سایت و فهرست کتاب‌های موجود سایت از ادبیات آمریکا متصل میشود. به‌همین ترتیب کاربر به دسته‌بندی‌های دیگر مانند جوایزی که کتاب برنده شده، ادبیات اقتباسی، ادبیات کودک و نوجوان، دوره سنی و یا سال‌های انتشار کتاب نیز دسترسی دارد.
ترجمه بخشی از کتاب برای کمک به مخاطب درباره اینکه آیا کتاب انتخابی همان کتاب مورد نظر هست یا خیر، همچنین استفاده از دیدگاه بزرگان کتاب و مخاطبان درباره کتاب‌های مختلف همچنین قابلیت مشاوره آنلاین. بنابراین با ضرس قاطع می‌گویم فروشگاه اینترنتی کتاب با تنوع دستهبندی «ایران کتاب» در کشور نداریم. می‌دانیم تولید محتوا ـ برای بازار کتاب ـ بسیار مشکل است. اگر علاوه‌بر همه ویژگی‌های فروشگاه اینترنتی کتاب، قیمت مناسب یا همان تخفیف را معیار موفقیت بدانیم، تاکید می‌کنم که «ایران کتاب» به‌هیچ‌وجه به فروشگاه «با تخفیف» معروف نیست که از رویکردهای کاملا عجیب «ایران کتاب» است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، نیمی از مراجعان «ایران کتاب»، از این فروشگاه خرید نمی‌کنند؛ بلکه بعد از جستجو و بررسی تولید محتوای مرتبط، برای بهره‌مندی از تخفیف بیشتر از فروشگاههای دیگر خرید می‌کنند. این رفتار کاربر را بخشی از فرآیند تبدیل شدن ایران کتاب به دایرة‌المعارف کتاب کشور می‌دانیم که البته مایه خوشحالی است.
گفتید 52 هزار موجودی «ایران کتاب» از ناشران خریداری شده است. در مجموع با چند ناشر در ارتباط هستید و این ارتباط چطور ایجاد شده و میشود؟
بخشی از کتابها از 80 ناشر همکار خریداری شده و میشود و در انبار «ایرانکتاب» موجود است؛ علاوهبراین با مهم‌ترین مراکز پخش کتابِ ایران در ارتباط هستیم اما با 80 ناشر به‌طور مستقیم، تعامل داریم البته به‌هیچ وجه برای آنها تبلیغ نمی‌کنیم. بلکه هدف معرفی و کمک به فضای کتابخوانی است. مراجعه به «ایران کتاب» بیشتر از سوی ناشران به‌اصطلاح نو‌پا است. کتاب این ناشران که بیش از 1700 ناشر هستند، به‌صورت امانی، بارگذاری میشود.
تعاملات مالی «ایرانکتاب» با 80 ناشر همکار چگونه است؟
خرید «ایرانکتاب» از ناشران، تقریبا نقدی است. تلاش می‌کنیم از مدل‌های مرسوم بازار و پرداخت‌های طولانی‌مدت فاصله بگیریم. کتاب با تخفیفهای مورد تایید اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران از ناشران خریداری میشود. میزان تخفیفهای فروشگاه به بهانه‌های مختلف مانند جشنواره‌های فروش نیز با هماهنگی کامل با ناشران تعیین میشود.
در بازه زمانی جشنواره‌های فصلی که اشاره کردید با هماهنگی ناشران تخفیف معین می‌کنید، فروشگاه تخفیف دیگری اعمال نمی‌کند؟
هیچ فروشگاهی نمی‌تواند، بیش از حد برای کتاب تخفیف در نظر بگیرد. فروشگاههای آنلاین کتاب را نباید با فروشگاههای بزرگ که به فروش کالاهای مختلف در کنار عرضه کتاب مشغول هستند، مقایسه کرد. به اعتقاد من این فروشگاه‌ها را نباید فروشنده کتاب بدانیم، آنها یخچال فروش‌اند و کاربرانی سراغ این فروشگاه‌ها می‌روند که دنبال کتاب نیستند، بلکه دنبال تخفیف‌اند. این فروشگاه‌ها هرچند برای «ایرانکتاب» چالش ایجاد کرده‌اند اما چندان دغدغه آنها را ندارم چراکه رویکرد تخصصی آنها کتاب نیست؛ علاوهبراین معتقدم، کتابخوان‌ها نه افراد عمیق بلکه هر فردی که تا حدودی اهل کتاب باشد، هیچ‌گاه سراغ این دست فروشگاه‌ها ـ یخچال فروش‌‌ها ـ نمی‌روند. «ایرانکتاب» نیز مشابه نرخ تخفیف بین ناشر و کتاب‌فروش‌ها، با تخفیف پنج تا 30 درصدی، از ناشر خرید می‌کند.
در جشنواره‌ها، با توجه به افزایش قابل توجه درخواست‌ها، مجبور به خریداری و ذخیره تعداد زیادی کتاب هستیم اما برگزاری جشنواره به‌معنای افزایش میزان تخفیف از سوی ناشران نیست؛ اغلب ناشران همان تخفیف مرسوم را اعمال می‌کنند؛ «ایران کتاب» اما در جشنوار‌‌ها و برای حفظ کاربران با کاهش شدید حاشیه سودش، حداکثر تخفیف 20 تا 25 درصدی را در نظر می‌گیرد. اینکه برخی فروشگاههای اینترنتی، تخفیف حداکثر 25 درصدی را به 30 درصد می‌رسانند، محل بحث من با ناشران بوده.
«ایرانکتاب» به ناشران برای بارگذاری کتاب‌‌هایشان، صفحه مستقل نمی‌دهد تا به فروش مستقیم اقدام کنند، که به‌معنای نظارت فروشگاه بر همه فرآیند فروش است؟
مجموع فرآیند عرضه و فروش در «ایرانکتاب» منطبق بر استانداردهای خاص و متمرکز این فروشگاه و تعامل با ناشران بیشتر از جنس معرفی براساس تولید محتوا است.
می‌دانیم برخی ناشران ایرانی، موفق می‌شوند، حق رایت بعضی کتابها را از ناشران اصلی بخرند، اما متاسفانه به‌دلایل مختلف این کتابها که اغلب پرفروش می‌شوند، از سوی تعدادی ناشر دیگر مجدد منتشر می‌شوند و براساس گفته خودتان مخاطبان «ایرانکتاب» می‌توانند به ترجمه ناشران مختلف از یک عنوان کتاب دسترسی داشته باشند؛ که به معنای تولید مصادیق کتابسازی است. بنابراین نظارت «ایرانکتاب» دچار مشکل است. این‌طور نیست؟
«ایران کتاب» مرجع و نهاد تشخیص اینکه کتابی باید یا نباید منتشر شود، نیست؛ بنابراین درباره آنچه در حوزه اختیاراتمان نیست، نمی‌توانیم صحبت کنیم اما در گروه تولید محتوا، کتابی که می‌دانیم از استانداردهای کیفی ترجمه برخوردار نیست را در سایت موجود نمی‌کنیم.
مرجع و نهاد تصمیم‌گیر نیستید؛ اما با توجه به حجم فعالیت «ایرانکتاب» و تعامل بی‌واسطه با 80 ناشر و توزیع کتاب بیش از 1700 ناشر، به هر حال به‌عنوان یک فعال حوزه نشر مسئولیت دارید. با توجه به تلاشتان در اداره استاندارد فروشگاه مجازی کتاب همچنین توجه ویژه به تولید محتوا، توقع و انتظار وجود دارد، مصادیق کتابسازی در «ایرانکتاب» وجود نداشته باشد. کتاب‌هایی که شناخت آنها آسان نیست.
به این موضوع توجه داشته‌ایم و اصلا آنها ـ مصادیق کتابسازی ـ را موجود نکردیم.
چطور این مصادیق شناسایی می‌شوند؟
در گروه تولید محتوا.
پیش‌تر اشاره کردید، «ایرانکتاب» در مجموع با 32 نیروی انسانی اداره میشود. با این تعداد نیرو، چطور بررسی کتابها را بررسی می‌کنید؟
سه همکار مسئول بررسی کتابها هستند.
هیات سه نفره برای بررسی 52 هزار کتاب؟!
52 هزارعنوان کتاب که یکروزه وارد «ایرانکتاب» نشده است. به‌طور متوسط هرماه 5000 عنوان و روزانه، 200 عنوان کتاب در «ایرانکتاب» بررسی و بارگذاری میشود. سایر همکارانم که پیش‌تر گفت‌و‌گو آنها در رسانه‌ها از‌جمله ایبنا منتشر شده، اعلام کرده‌اند که همه کتاب‌های دارای مجوز را موجود می‌کنند؛ چراکه نمی‌توانند از بازار رقابتی، به‌اصطلاح جا بمانند. تنها مجموعه‌ای که به بررسی گسترده کتاب پیش از عرضه توجه ویژه دارد، «ایرانکتاب» است. این مجموعه نیز نمی‌تواند کتابی را خوب و کتابی را بد بداند، چراکه نهاد مسئول این کار نیست. با اتخاذ این رویکرد ناشران معترض می‌شوند که براساس کدام مجوز، کتابش را خوب یا بد دستهبندی می‌کنیم؛ آن هم درباره کتابی که از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز گرفته است؛ که به معنای وارد شدن به میدان اختلاف با ناشران است. بنابراین تنها اقدامی که از دست من برمی‌آید، این است، کتاب‌هایی که به سلیقه «ایرانکتاب» همخوانی ندارد را بارگذاری نکنم.
این رویکرد را باید به این معنا تفسیر کنیم که در حد توان‌تان از ورود مصادیق کتابسازی به «ایرانکتاب» جلوگیری می‌کنید.
بله در حد توانمان، دایره اختیاراتمان و مسائل حقوقی، عرضه مصادیق کتابسازی به «ایرانکتاب» را مدیریت می‌کنیم. اگر کتابی در سایت «ایرانکتاب» موجود نباشد، کسی نمی‌تواند ـ معترضانه ـ بپرسد، چرا فلان کتاب در این فروشگاه موجود نیست؟ انتخاب کتاب، برای عرضه، جزو اختیارات و حق مدیر فروشگاه است. اما طرح این موضوع که فلان کتاب نباشد، به معنای وارد شدن به بحث‌های حاشیه با ناشران است.
البته ضمانتی هم به ناشران ندادید که حتما کتاب‌‌هایشان را بارگذاری کنید. درست است؟
بله؛ تلاش کردیم درانتخاب و عرضه کتاب به زعم خودمان، مدیریت هوشمندانه‌ای داشته باشیم.
با کتابفروشان هم در تعامل هستید؟
درحال طراحی نرمافزار «بسپر» برای حمایت از کتابفروشان هستیم که به‌زودی رونمایی میشود. کتابفروشان طرف قرار‌داد با «ایرانکتاب» به این نرمافزار متصل هستند؛ اگر سفارش کاربر جزو موجودی آنها بود، درخواست کاربر را می‌پذیرند و کتاب از قفسه کتابفروشی به نشانی مشتری که «ایرانکتاب» برای کتابفروش ارسال کرده، پست میشود.
در مجموع با چند کتابفروش ارتباط دارید که می‌توانند از فرصت به‌اصطلاح پاخور مجازی در قالب نرمافزار «بسپر» استفاده کنند؟
با 45 کتابفروش به‌طورمستقیم و تنگاتنگ در قالب قرار‌داد، همکاری داریم.
اشاره کردید، علاوه‌بر 80 ناشر که به‌طور مستقیم با آنها همکاری دارید، کتابِ بیش از 1700 ناشر را هم در سایت بارگذاری و در مقام توزیع‌کننده عمل می‌کنید. این دو تعامل با این دو دسته از ناشران چگونه است؟
کتاب 1700 ناشر به‌صورت امانی ارسال و یک‌ماهه در سایت موجود و در همین مدت نیز تسویه میشود. 100 ناشر هستند که همکاری بیشتری در این زمینه با «ایرانکتاب» دارند. عنوان تولیدی این ناشران، اغلب محدود است مثلا برخی ناشران 10 و یا حتی هفت عنوان کتاب دارند.
به موضوع نرمافزار «بسپر» برگردیم. کتابفروشان چطور در جریان امکانات نرمافزار قرار می‌گیرند؟
ابتدا به این نکته اشاره کنم که رتبه الکسای «ایرانکتاب» 400 است؛ یعنی رتبه نخست بین فروشگاههای اینترنتی کتاب در ایران. با توجه به این جایگاه، بسیاری از کتابفروشان از این فروشگاه به‌عنوان مرجع شناسایی کتاب‌های پرفروش استفاده می‌کنند. یکی از برنامه‌های «ایرانکتاب» برگزاری وبینار هفتگی سه‌شنبه‌ها با فعالان این حوزه است. با برگزاری بیش از هشت وبینار، 45 کتابفروش به جمع «ایرانکتاب» اضافه شدند. البته کتابفروش باید براساس استانداردهای «ایرانکتاب» رفتار کند.
بنابراین «ایرانکتاب» به کتابفروش دیتا می‌دهد.
ما ـ «ایرانکتاب» ـ جواهر می‌دهیم، دانش کسب‌و‌کار می‌دهیم، یعنی کتابفروش براساس دانشی که از موقعیت و بازار کتاب‌های جدید، در اختیارش قرار می‌دهیم، توانمند میشود، به‌روز میشود تا به این پرسش پاسخ دهد «چطور از بازار عقب نماند؟» علاوه‌بر کتابفروش به ناشر هم کمک می‌کنیم تا کتاب‌هایی تولید کند که مخاطب و بازار داشته باشد.
تشکیل «انجمن نقد» از دیگر اقدامات «ایرانکتاب» است. ماهانه یک عنوان کتاب، از ناشر و پدیدآور گمنام به درصدی کمتر از معمول، خریداری و برای 150 نفر کارشناس از سراسر کشور ارسال می‌کنیم تا برای این کتاب نقد بنویسند و در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند.
«دوشنبه‌های فیروزه‌ای» از دیگر برنامه‌های «ایرانکتاب» است که با هماهنگی ناشر، تخفیف ویژه یکروزه برای مخاطبان تعیین و البته ناشر برای فروشگاه نیز تخفیف بیشتر در نظر می‌گیرد. این برنامه برای ناشر، جذاب و فروش نقدی قابل توجهی به‌همراه دارد. این طرح به‌معنای تبدیل کتابفروشی برای ناشر.
150 منتقد که می‌فرمایید، کارشناس هستند. براساس چه معیار‌هایی عنوان کارشناس به آنها می‌دهید؟
سابقه آنها بررسی شده، این افراد گرداننده سایت، وبلاگ و یا صفحه‌ای فعال و پُر‌مخاطب در شبکه‌های اجتماعی دارند؛ در رسانه‌‌های خبری با آنها گفت‌و‌گو شده و پیشینه نقد نویسی دارند. علاوهبراین باید همراه دائمی ایران کتاب باشند. نتیجه تشکیل «انجمن نقد»موجب توجه رسانه‌ها به کتاب شد؛ بنابراین تصمیم داریم این شیوه را برای کتابها و پدیدآوران کمتر‌شناخته شده ادامه دهیم.
کتابفروشان برای حضور در وبینار‌‌های «ایرانکتاب» و نویسندگان همکار‌تان در «انجمن نقد» چقدر هزینه پرداخت می‌کنند؟
وبینار‌ها که از سوی تیم «ایرانکتاب» برنامه‌ریزی و برگزار میشود، رایگان است و رایگان خواهد ماند. ویژگی مهم فعالان حوزه کتاب، دغدغه‌مندی است.
به‌هر حال «ایرانکتاب» کسب‌و‌کار اینترنتی است که باید گردش مالی داشته باشد.
قطعا از فروش کتاب، گردش مالی داریم. بخشی از برنامه‌های «ایرانکتاب» برآمده از دغدغه است. اگر هدف صرفا سود مالی بود بسیاری از اقدامات مثل تولید محتوا انجام نمی‌شد. درباره مباحث مالی هیچ‌گاه دغدغه نداشتیم، چراکه خوشبختانه مردم ما به‌شدت فهمیده هستند و تولید محتوای باکیفیت، پول، نقدینگی، مخاطب و دوست می‌آورد. در نتیحه این موضوع ـ نقدیننگی ـ هیچ‌گاه برای «ایرانکتاب» مساله نبوده است و توانستیم سر‌پا بایستیم.
نویسندگان همکار در «انجمن نقد» نیز با توجه به اینکه مطالب را در صفحات مجازی خود منتشر می‌کنند و کتاب را رایگان برای آنها ارسال می‌کنیم، هزینه‌ای برای تولید محتوا دریافت نمی‌کنند. این افراد نیز براساس دغدغه به بررسی کتاب و شناسایی نکات مثبت و منفی آنها اقدام می‌کنند. به ناشران نیز اعلام کرده‌ایم، اعضای «انجمن نقد» فقط به طرح نکات مثبت نمی‌پردازند بلکه گاهی ممکن است، علیه کتاب بنویسند؛ البته این نکته را به ناشران یادآوری و تاکید می‌کنیم، نقد، به‌شدت به دیده شدن کتاب آنها کمک می‌کند.
براساس چه اصولی، کتاب و پدیدآور کمتر شناخته شده را برای معرفی به «انجمن نقد» انتخاب می‌کنید؟ به‌نظر می‌رسد، در بررسی کتابها، آینده یا پیش‌بینی بازخورد مثبت بازار در انتخاب‌تان نقش نخست را دارد؟
چند معیار در نظر است؛ نخست اینکه کتاب تالیفی باشد، مولف جوانی داشته باشد، از متن روان و خوبی برخوردار باشد و حتما تایید هر سه نفر هیات بررسی «ایرانکتاب» را به دست بیاورد. دو کتاب را به خاطر دارم که بعد از انتشار مقاله نقدشان، حداقل در سایت، فروش قابل توجهی را تجربه کردند.
با توجه به جایگاه «ایرانکتاب» در بین فروشگاههای اینترنتی کتاب، همچنین تجربه کوتاه‌مدتِ بازار‌یابی با ابزار نقد و میزان استقبال مخاطبان از نمایشگاههای فیزیکی و حتی مجازی که البته نقد‌های قابل اعتنایی درباره آنها طرح شده و میشود، تحلیل شما درباره میزان توجه مردم ایران به کتاب و مطالعه چیست؟ آیا مردم کتابخوانی داریم یا نه؟ برخی معتقدند، میزان فروش فروشگاههای اینترنتی و یا فروشگاههای کالاهای ضروری که بخش کتاب هم دارند، نشان می‌دهد ایرانی‌ها کتابخوانند و آمار‌هایی که به‌عنوان سرانه مطالعه منتشر میشود، چندان به واقعیت نزدیک نیست.
مردم ایران ایده‌آل‌گرا می‌دانم و البته کتابخوان. دو دسته در ایران وجود دارد، افرادی که مطلقا کتاب نمی‌‌خوانند و باید برای آنها برنامه ویژه‌ای داشت؛ علاوهبراین افرادی هستند که به‌اصطلاح خوب کتاب می‌خوانند. بنابراین به‌نظرم باید این وضعیت را به سمت افزایش کتابخوان‌ها تغییر دهیم و البته باید از دوران کودکی آغاز کرد.
فروشگاههای اینترنتی کتاب در ایران، تاثیری بر تقویت بازار کتاب داشته است؟
پیش از پاسخ به این پرسش، تاکید می‌کنم «ایرانکتاب» صرفا فروشگاه آنلاین نیست. انجمن نقد، نرمافزار «بسپر» برگزاری وبینار و تلاش برای تبدیل شدن به دایرة‌المعارف کتاب نشان می‌دهد، فقط یک فروشگاه آنلاین کتاب نیستیم. برای پاسخ به پرسش، به‌نظرم بهتر است، فقط بازار کتاب ایران را نبینیم. آمازون در آمریکا، به‌عنوان بزرگترین خرده فروش دنیا در حال نزدیک شدن به بازار عمده‌فروشی دنیا است؛ به‌عبارت دیگر سهم این دو بازار ـ آنلاین و فیزیکی ـ در حال برابر شدن است. در فرانسه، 20 و در روسیه چهار درصد از سهم بازار کتاب در اختیار فروشگاههای آنلاین است. این میزان در ایران، یک تا دو درصد است و پیش‌بینی میشود، این سهم در آینده نه‌چندان دور به 20 درصد برسد. نکته قابل‌توجه دیگر ایجاد فضای مشترک و برنده برنده بین ناشر، کتابفروش و فروشگاه آنلاین است. «ایرانکتاب» بسیار به این موضوع توجه دارد.
«ایرانکتاب» و بسیاری از فروشگاههای اینترنتی کتاب، عضو اتحادیه کشوری کسبوکارهای فضای مجازی هستید. ناشران و کتابفروشان دارای مجوز نیز عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان. با وجود دو اتحادیه، ضعف قانونی برای نظارت بر عملکرد فروشگاههای اینترنتی برای عرضه مصادیق کتابسازی و شاید قاچاق وجود دارد. یکی از مصادیق دیگر ضعف نظارتی، برگزاری 20 روز نمایشگاه کتاب، با تخفیفهای بالا یعنی تا 80 درصد از سوی یکی از فروشگاههای آنلاین در بهار امسال بود که واکنش‌های قابل توجه کتابفروشان را در پی داشت و منجر به انتشار نامه رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی، مبنی بر این شد که این فروشگاه، مجوزی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان مرجع صدور مجوز برگزاری نمایشگاههای فرهنگی، اخذ نکرده و بنابر بند 21 ماده 2 اهداف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فاقد اعتبار است. اما دیدیم، اعتنایی به این بند قانونی نشد و نمایشگاه تا آخرین روز فروخت. وجود این نقص نظارتی، به‌ویژه با‌توجه به پیش‌بینی توسعه این نوع کسب‌و‌کار‌‌ها، در آینده باید منتظر چه رویکردی در نظارت باشیم؟
برای اعضای اتحادیه کسبوکارهای فضای مجازی، همچنین بانک‌ها «اینماد» ـ نماد اعتماد الکترونیکی ـ با اهمیت است؛ بنابراین راه‌حل چالش موجود که اشاره شد این است، اتحادیه کسبوکارهای فضای مجازی به اتحادیه‌ها از‌جمله اتحادیه ناشران و کتابفروشان متصل و ماهانه ادامه اعتبار اینماد فروشگاههای آنلاین را بررسی و دریافت کند. اگر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، کسب‌و‌کار و فعالیت فروشگاههای آنلاین را منطبق بر قوانین خود تایید کرد، به اینماد اعلام می‌کند و همان‌طور که گفتم، به‌معنای ادامه اعتبار اینماد آن فروشگاه است در نهایت اینماد این تاییدیه را به بانک اعلام می‌کند. اگر این روال برقرار و به‌عنوان مثال، با بررسی‌های لازم، اینماد برخی فروشگاه‌ها مورد تایید قرار نگرفت، فعالیت درگاه فروش فروشگاه متوقف خواهد شد.
بنابراین به‌طور خلاصه، اینماد از اتحادیه کسبوکارهای فضای مجازی و این اتحادیه از اتحادیه ناشران و کتابفروشان استعلام می‌کند. با اجرایی شدن این راه‌حل، فروشگاههای اینترنتی بدون تاییدیه، توان دریافت پول از مردم را نخواهند داشت و با توقف پرداخت پول، کسب‌و‌کار متوقف و دچار چالش خواهد شد. این راه‌حل برای همه صنوف قابل اجرا است. به نظر می‌رسد، نخستین صنف و دستگاه که توانایی اجرایی شدن این راه حل را دارد، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. با تایید و مصوبه مجلس شورای اسلامی، بانک‌ها ملزم به اجرا خواهند شد. اتحادیه کسبوکارهای فضای مجازی، توانایی لازم برای ایجاد زیرساخت فنی این پیشنهاد را در طول یک‌‌ماه دارد تا فعالان این عرصه از گرفتاری رها شوند.
به غیر از این راه‌حل، چالش‌های موجود عرضه کالا از‌جمله کتاب در فروشگاههای آنلاین با نامه، تومار، اعتراض و غُر حل نخواهد شد.
به‌نظر می‌رسد، با اجرای این راه‌حل، فروشگاههای آنلاین کتاب برای باقی ماندن در فضای رقابتی با فاصله گرفتن از فضای تخفیفهای بالا باید بر تولید محتوای با کیفیت‌تر متمرکز شوند.
با تحقق راه‌حل مطرح شده، چگونگی عرضه کتاب به‌شدت قابل کنترل خواهد شد. داستان برخی از فروشگاه‌ها که به نظر من کتابفروش نیستند بلکه یخچال‌فروش هستند، مشخص است؛ اما گاهی در صنف خودمان ـ فروشگاههای آنلاین کتاب ـ تا 60 درصد تخفیف تعیین میشود که از نظر من کمدی است. بنابراین به‌نظر می‌رسد، وضعیت داخل این صنف قابل کنترل نیست چه برسد، یخچال‌فروش‌‌ها ـ که کتابفروشی هم می‌کنند ـ تخفیفهای بالا به‌نام فضای رقابتی خیلی سریع هم بین هم‌صنفی‌ها می‌پیچید. نکته قابل توجه اینکه آیا می‌توانیم از قصاب و یا سوپرمارکت تخفیف بخواهیم
اما چرا از کتابفروش انتظار تخفیف داریم؟ به‌نظر می‌رسد، انتظار تخفیف کتاب در ذهن مردم جا گرفته است.
آیا تا زمان اجرایی شدن راه‌حل پیشنهادی شما، آمادگی دارید یا حاضر هستید، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران بر عملکرد «ایرانکتاب» نظارت کند؟
«ایرانکتاب» تنها مجموعه‌ای است که این نظارت را پذیرفته است. اگر از سوی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره زمان خرید یک عنوان کتاب، مورد پرسش قرار بگیرد می‌دانم، کتاب چه روزی، چه ساعتی و با چند درصدی از کدام ناشر و یا مرکز پخش خریداری شده است. برخی اعضای اتحادیه از «ایرانکتاب» بازدید داشته‌اند و تنها فروشگاهی هستیم که از اتاحادیه کسب تکلیف می‌کنیم. درصد‌ها و قیمت‌های عرضه کتاب در این مجموع قابل استعلام است؛ به‌عنوان مثال همان‌طور که گفتم طرح «دوشنبه‌های فیروزه‌ای» که از یک‌‌سال‌و‌نیم گذشته برگزار میشود، بددون هماهنگی ناشران و البته با اجازه از اتحادیه تعیین نشده است.
با پذیرش نظارت اتحادیه بر عملکرد «ایرانکتاب» و با توجه به بازار رقابتی مبتنی بر تخفیفهای بی‌قاعده، نگران از دست دادن بازار نیستید؟
اثرگذار و آسیب‌زا هست؛ اما روشنی، راه خودش را پیدا می‌کند. در ابتدای گفت‌و‌گو گفتم، نیمی از کاربران «ایرانکتاب» بعد از جستجو در این فروشگاه، برای خرید با تخفیفهای بالا به سراغ فروشگاههای دیگر می‌روند؛ البته خوشحالیم، چراکه به رسالت خودمان رسیدیم. هدفمان برداشتن باری از دوش کشور در حوزه کتاب است. حوزه کتاب، حوزه‌ای نیست که صرفا، صرفا و صرفا برای رفع دغدغه مالی به آن توجه کنیم.
فروشگاههای آنلاین کتاب چند دسته هستند، برخی از ابتدا فروشنده کتاب نبودند اما بعد از فروش انواع کالا و اقلام ضروری به کتاب هم توجه کردند، برخی نیز ناشر بودند و با فروش کتاب‌های خودشان شکل گرفتند و در ادامه به فروش اجناس متنوع مثل لوازم التحریر و یا گیفت مشغول‌اند. آیا تصمیمی برای عرضه کالا‌هایی غیر از کتاب دارید؟ به‌ویژه اینکه زمان تحقق راه‌حل پیشنهادی شما برای ساماندهی و نظارت بر عملکرد فروشگاههای آنلاین قابل پیش‌بینی نیست؟
انتخاب مجموعه از ابتدا مشخص بود؛ «ایرانکتاب». بنابراین هیچ‌وقت نمی‌توانیم در این مجموعه، یخچال بفروشیم. قاعدتا محصولات دیگر را موجود خواهیم کرد و جزو سیاست‌هایمان هست؛ اما مرتبط با حوزه فرهنگ، مشابه کتاب‌فروشی‌های فیزیکی مانند شهر کتابها، البته ابتدا باید به دو هدف خودمان در عرصه کتاب که حوزه‌های رو به رشدی هستند، دقیقا برسیم.
اگر روزی مانند شهر‌کتاب‌ها برای عرضه کالاهای غیر کتابی مصمم شدید، با تاکید و رویکردی در پذیرش نظارت اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران دارید، می‌دانید که این اتحادیه، عرضه بیش از 20 درصد کالای غیرکتابی را برای فروشگاههای کتاب مجاز نمی‌داند.
«ایرانکتاب» هم قطعا به این میزان پایبند است. با توجه به اینکه در فروشگاههای آنلاین مجموع رفتار کاربر قابل رصد است، بررسی میزان عرضه کالاهای غیرکتابی در فروشگاههای آنلاین قابل‌اندازه‌گیری است و دغدغه نیست. در حال حاضر گروه تولید محتوا به حوزه بازی و تولید محوصولات صوتی و تصویری ورود کرده‌اند. پیش‌بینی می‌کنم تا سه ماه آینده به حوزه دیگر محصولات فرهنگی مانند بازی‌ها با تاکید بر رفتار‌شناسی مخاطب ورود خواهیم کرد.
پیش‌تر فرمودید، دو هدف را در نظر دارید که پیش از عرضه کالاهای غیرکتابی تعریف کرده‌اید، این دو هدف چیست؟
نخست اینکه در حوزه محتوا و تبدیل شدن به یکی از کلید‌واژه‌‌های نخست بازار کتاب بود که محقق شده است؛ با اتمام طراحی و دسترس‌پذیرشدن نرمافزار «بسپر» وارد مرحله بعدی و عرضه کالاهای غیرکتابی خواهیم شد.
آیا تمایل و یا برنامه‌ای برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب دارید؟
از دو سال گذشته، همزمان با طرح‌پاییزه و در هفته کتاب و کتابخوانی، برابر با میزان تخفیف طرح، نمایشگاه «ایرانکتاب» برگزار میشود.
نظر شما