به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به مناسبت فرارسیدن روز جهانی زبان مادری، نشست «زبان مادری و سیاستگذاری هویت» به صورت مجازی با میزبانی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات امروز (دوم اسفندماه) برگزار شد.

در ابتدای این نشست، ابراهیم حاجیان، عضو هیات علمی وزارت علوم و دبیر جلسه با اشاره به اینکه فشارهای محیطی و چالش‌های متوجه مساله زبان رسمی فارسی، ظرف یک دهه گذشته در داخل و خارج کشور سابقه داشته، گفت: متاسفانه رعایت انصاف نیز در آنها نشده و گرفتار تفریط و افراط بوده است. باید بتوانیم در این راستا پاسخی متین به مباحث رسانه‌ای و فضاهای مجازی بدهیم.

حاجیان تاکید کرد: باید به نگاهی جدید به دغدغه موجود و ارایه پیشنهادهای اساسی و متعادل دست یابیم.

همچنین، فردین منصوری، محقق و دانشجوی دکتری سیاستگذاری فرهنگی دانشگاه خوارزمی در سخنانی به ارایه تجربیات خود در حوزه مطالعات هویت و زبان ملی پرداخت و عنوان کرد: زبان مادری دارای ظرفیت بزرگی است و ما در حوزه برنامه‌ریزی هویت و زبان مادری دارای خلاهایی هستیم. یکی از این خلاها تبدیل نشدن این مساله به دغدغه ملی است که اگر مساله‌ای عمومی شود به آن برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و بودجه اختصاص می‌یابد.

تعلق به زبان مادری کلید انسجام ملی است
منصوری با تاکید بر اینکه تعلق به زبان مادری کلید انسجام ملی است، گفت: زبان مادری و هویت محلی در ایران هیچ نهاد متولی و آیین‌نامه‌ای ندارد، بنابراین برای آن برنامه‌ریزی نمی‌شود و بودجه‌ای نیز اختصاص نمی‌ِآید. زبان‌های محلی ایران دارای غنای زیادی هستند ولی الگویی بومی برای ورود به حوزه زبان‌های محلی و نسبتشان با زبان ملی نداریم.

وی افزود: باید بر اساس یک تئوری بومی و ایرانی به ارایه مدل بپردازیم و در این راستا نیازمند سیاستگذاری واقعی هستیم تا از قابلیت‌های زبان بومی برای انسجام ملی استفاده کنیم.
منصوری همچنین با ابراز تاسف از اینکه در نظام‌های آکادمیک به زبان قومی توجه نمی‌شود، گفت: از سوی دیگر مسایلی چون مواجه کردن مساله زبان به عنوان یک گزاره فرهنگی با مباحث سیاسی و نیز تمرکز گرایی و بی‌توجهی به نهادهای بومی و محلی مشکل‌ساز هستند. بی‌شک توجه به زبان‌های مادری و محلی به افزایش مشارکت‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی منجر می‌شود و وقتی یتوان و قدرت یک زبان را افزایش می‌دهیم تعلق اهالی آن زبان به انسجام ملی نیز بیشتر می‌شود.

ایران جامعه‌ای تاریخی است
همچنین در این نشست، احسان هوشمند، پژوهشگر مسایل قومی ایران با تاکید بر اینکه ایران جامعه‌ای تاریخی است، عنوان کرد: در مباحث تاریخی، شهر دارای جایگاهی ویژه است و ما بزرگانمان را در فرهنگ و سیاست به نام شهرشان نه قوم و زبانشان می‌شناسیم. البته استثناهایی نیز وجود دارد که از سایر عناصر هویتی از جمله طایفه و خاندان استفاده می‌شود.

هوشمند افزود: از زمان ورود اعراب به ایران تا عهد صفوی ایران فاقد یک دولت اجتماعی بود ولی کم کم زبان فارسی تبدیل به زبان علمی و رسمی شد. امام محمد غزالی در مقدمه کیمیای سعادت اشاره کرده که این اثر را به فارسی نوشته چون عوام به زبان فارسی آشنایی دارند و حتی در سرحدات ایران خصوصی‌ترین رابطه مردم با هم یعنی خط  سنگ مزارها به زبان فارسی بوده است. زبان فارسی زبان فرهنگ و تمدن ایران بوده تا اینکه در عصر قاجار هویت‌های جدیدی سردرآوردند و همزمان با افزایش رقابت‌های بین‌المللی و ورود ایدئولوژی‌های جدید مفاهیم دیگر از جمله واژه‌های مرتبط با ایدئولوژی کمونیستی با مفاهیمی از جمله ملیت‌ها و خلق‌های ایرانی وارد ایران شدند.

وی به اصلاح زبانی ترکیه نیز اشاره کرد و گفت: همزمان با این رویدادها در اواخر قرن 19 و اوایل قرن بیستم در ترکیه با اصلاح زبان با برچیدن دستور زبان‌های فارسی و عربی از زبان ترکیه و حذف عناصر ایرانی از زبان ترکی مواجه شدیم.

پیوند محکم گویش‌های محلی با عناصر زبان فارسی
هوشمند با بیان اینکه در گویش‌های محلی ایران شاهد پیوند محکم آنها با عناصر زبان فارسی هستیم، عنوان کرد: به عنوان نمونه در زبان عربی گویش خوزستانی چهار حرف فارسی یعنی (گ.چ.پ.ژ) را داریم و در زبان ترکی آذربایجانی ساختار نحوی زبان فارسی موجود است.
وی همچنین گفت: تاکنون 400 گونه زبانی در ایران شناسایی شده و برآورد می‌شود که حدود هزار زبان در کشورمان موجود باشد.

زبان فارسی عنصر وحدت‌بخش ایرانیان بوده است
مهدی نوید ادهم، دبیرکل سابق شورای عالی آموزش و مشاور وزیر آموزش و پرورش نیز در این نشست، با تاکید بر اینکه از زمان‌های دور زبان فارسی عنصر وحدت‌بخش ایرانیان بوده است، عنوان کرد: زبان رسمی فارسی زبان فرهنگی و تمدنی ایرانیان است که از دیرزمان وجود داشته و اسناد رسمی و آثار فاخر ادبی ما نشان می‌دهد این زبان از چند هزار سال پیش تاکنون عنصر وحدت‌بخش ایرانیان بوده است.

نوید ادهم با بیان اینکه هویت ما دارای چهار مولفه شامل بعد محلی و قومی، بعد ایرانی با قدمت 7000 ساله، اسلامیت با قدمت 1400 ساله و نیز بعد جهانی است، افزود: باید میان این مولفه‌ها تعادل برقرار شود و گرنه قربانی کردن هر یک از آنها مرگ سایر مولفه‌ها را نیز در پی خواهد داشت.

وی تاکید کرد: متاسفانه امروز هویت‌پذیری نسل جوان آسیب دیده و باید برای این مساله چاره‌اندیشی کنیم. در این راستا در آموزش و پرورش تلاش شده ضمن پاسداشت زبان فارسی و اصرار بر تالیف کتاب‌های درسی به فارسی در قالب برنامه‌های جنبی و اردویی به زبان‌های قومی نیز توجه شود و در سند تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش توجه خاصی به هویت شده است.

هویت محدود به زبان نیست
همچنین در این نشست، محمد حسین‌زاده، پژوهشگر و دانشجوی دکتری سیاستگذاری فرهنگی دانشگاه خوارزمی در سخنانی با تاکید بر اینکه هویت تنها به زبان محدود نیست، گفت: فارسی دارای سابقه و استحکام طولانی در ایران زمین است که توانست از عواقب جنگ‌های جهانی نیز مصون بماند و حفظ شود.
حسین‌زاده افزود: باید هوشیار باشیم تا در مساله زبان فارسی دچار تجربه اعمال سیاست تنظیم خانواده 20 سال پیش نشویم و در سال‌های بعد احساس ندامت نکنیم. در این حوزه باید با هوشیاری و فارغ از افراط و تفریط پیش برویم و داشته‌هایمان را قربانی آرزوها و آمالمان نکنیم.

وی در پایان گفت: زبان قومی بخش زیادی از هویت‌ِابی جوانان امروز را به خود اختصاص داده و نباید سیاستگذاری‌های ما در این حوزه تحت تاثیر چانه‌زنی‌ها قرار گیرد. باید یک نهاد ویژه متولی زبان رسمی شود تا به شکل متمرکز و تخصصی در این حوزه سیاستگذاری کند.