به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب (ایبنا) در بوشهر، ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جوامع کوچک و محلی که هنوز پای در سنت‌ها دارند، بی‌شک کار راحتی نیست؛ بنابراین اراده‌ای پولادین برای نهادینه کردن مطالعه کتاب در این جوامع باید وجود داشته باشد تا بتوان خانواده‌ای متعصب را پذیرای کتابخوان شدن دختری کرد که تا پیش از این آشنایی چندانی با دنیای هیجان‌انگیز کتاب نداشته است. یا بردن کتاب به کوه‌ها و دشت‌های سرسبزی که در آن ایلات قشقایی، قشلاق خود را می‌گذرانند، فقط عشق و انگیزه می‌خواهد.

بی‌شک رسوخ کتاب در لایه‌های تو در توی جامعه سردرگم و کتاب‌گریز امروز بوشهر، کتابداران و کتاب‌دوستان شیفته یارمهربان را می‌طلبد تا بتوان به کمک آن‌ها این ابزار دانایی‌گستر را فراگیر کرد.

فرنگیس غلامی، یکی از این کتابداران دغدغه‌مند است که در این سال‌ها با سختکوشی توانسته در یکی از شهرهای کم‌برخوردار بوشهر کتاب را میهمان و دوست اهالی این شهر کوچک کند؛ البته او نه‌تنها کتاب را در میان اهالی شهر شنبه بسط داده بلکه آن را برای عشایری که پاییز و زمستان را در مناطق بالادست این شهر سکونت می‌گزینند، به ارمغان برده و آن را به دوست شفیقی برای کودکان کتاب‌دوست قشقایی تبدیل کرده است.

غلامی همچنین با توجه به نقش کلیدی زنان در تربیت نسل آینده و سلامت روانی و اخلاقی جامعه امروز، به مراکز و سالن‌های زیبایی شهر رفته تا با مانوس کردن آن‌ها با کتاب، زیبایی روان را به زنان شهر خود یادآور شود. بی‌شک برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی باید به میان مردم رفت و با ممارست، آن‌ها را با کتاب مانوس کرد. درست همان کاری که این بانوی کتابدار انجام داده است.

فرنگیس غلامی، متولد سال 1363 در شهر شنبه شهرستان دشتی و دانش‌آموخته رشته روانشناسی بالینی در مقطع کارشناسی ارشد است. او از سال 1387 به‌عنوان کتابدار کتابخانه عمومی آیت‌الله قمی در زادگاه خود مشغول به خدمت شده و در این سال‌ها به‌دلیل خدمات توسعه‌طلبانه و نوآورانه‌ای که در حوزه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی داشته است، موفق به کسب عناوین مختلفی در رویدادها و جشنواره‌های متعدد بین‌المللی، ملی، منطقه‌ای و استانی شده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به کسب مقام نوآور برتر در ارائه خدمات کتابخانه‌ای کشور، مقام دوم در همایش بین‌المللی الگوها و تجربه‌ها و خدمات برون کتابخانه‌ای (1401)، کتابدار برتر استان (سال ۹۴)، مسئول برتر کتابخانه عمومی (1400)، کسب مقام برتر خدمات مجازی در حوزه کتابخوانی (1400)، مروج برتر یازدهمین جشنواره کتابخوانی رضوی (1401) و... اشاره کرد.

به بهانه موفقیتی که فرنگیس غلامی در همایش بین‌المللی «طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی» کسب کرده، گفت‌وگویی را درباره این موفقیت و طرح‌های ابتکاری که در حوزه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در مناطق محروم و عشایری استان بوشهر اجرایی کرده، انجام شده است. 

نخست برای مخاطبان از موفقیت خود در همایش بین‌المللی «طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی» و میران استقبالی که از این رویداد شد، بگویید.
طبق اعلام دبیرخانه جایزه ملی خدمات کتابخانه‌های عمومی، ۱۰۳ کتابدار در این رویداد مشارکت کردند که آثار ارسال شده پس از جمع‌بندی در اختیار داوران قرار گرفت و پس از انجام داوری، ۱۰ نفر در مرحله اول انتخاب شدند.

این آثار در نشستی نهایی، بررسی و برای انتخاب نفرات اول تا دهم از سوی اعضای پیوسته انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی کشور، با حضور سیدباقر میرعبدالهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد رای‌گیری شد. داوران نخستین جایزه خدمات کتابخانه‌های عمومی، عصمت مؤمنی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی؛ منصور کوهی رستمی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران؛ علی کاشفی خوانساری، فعال فرهنگی و یوسف عابدی، رئیس گروه برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بودند.

این همایش که با همکاری انجمن علمی ارتقاء کتابخانه‌های عمومی، انجمن جامعه‌شناسی ایران و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برنامه‌ریزی و اجرا شده، با هدف ایجاد بستری مشترک برای مشارکت پژوهشگران، دانشگاهیان، مدیران، ارائه‌دهندگان خدمات اطلاعاتی، کتابداران و سیاستگذاران، برای اشتراک‌گذاری تجارب، ایده‌های نوآورانه و یافته‌های پژوهشی به‌خصوص در زمینه طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی، در روزهای ۲۶، ۲۷ و ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ به میزبانی ادار‌ه‌کل کتابخانه‌های عمومی استان فارس برگزار شد. خوشبختانه به‌دلیل عملکرد موفقی که در چهار شاخص این رویداد ملی شامل «مناطق فاقد کتابخانه»، «شرایط خاص»، «خدمات اجتماعی و اماکن» داشتیم، به مقام دوم دست یافتم.
 

در این سال‌ها عمده تمرکز خود را بیشتر به فراگیری فرهنگ کتاب و کتابخوانی در کدام نقطه از شهرتان گذاشتید؟
خب، در این سال‌ها به‌صورت مستمر و تاثیرگذار در کتابخانه تمرکز را روی خدمت‌رسانی به مناطق محروم و فاقد از کتابخانه گذاشتم. چون شهر محل زندگی من، شهری محروم است و این امر باعث‌شده که وضعیت زندگی و شرایط خاص کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان این مناطق را کاملا درک کنم.

با توجه به این‌که ارتفاعات شهرستان دشتی در فصل زمستان و پاییز پذیرای عشایر است، ظاهرا با تعریف طرح‌های ابتکاری زمینه‌ساز دسترسی کودکان قشقایی به منابع کتابخانه شدید، در این باره بیشتر توضیح می‌دهید؟

همین‌طور است؛ در این سال‌ها از عشایری که دو فصل از سال مهمان ما هستند و همگی عاشقانه کتاب را دوست دارند، غافل نمانده‌ام و به‌طور مستمر در قالب طرح‌های متفاوت شامل طرح «دمی با عشایر»، «پیک کوچ»، «ایل کتاب» در کنار این عزیزان بوده‌ام و با تهیه برنامه‌های متنوع، زمینه دسترسی این قشر را به کتابخانه تسهیل کردم؛ همچنین از طریق مکاتبات متعددی که با فرمانداری شهرستان دشتی و بخشداری انجام شد، رابطی میان معلمان عشایر و کتابخانه معین شد که بدین طریق امانت‌دهی کتاب‌ به کودکان عشایر ممکن شد؛ همچنین زمینه بازدید این عزیزان و آشنایی با کتابخانه نیز از طریق پیگیری‌هایی که صورت گرفت، فراهم شد.
 

در میان طرح‌های خود، توجه ویژه‎ای به زنان داشتید، چطور شد که به فکر ترویج کتاب در میان این قشر افتادید و برای فراگیر شدن فرهنگ کتابخوانی میان زنان چه اقداماتی انجام دادید؟
طبیعتا با توجه به نقش موثر زنان در خانواده و تاثیری که در تربیت فرزندان خود دارند، تصمیم گرفتم که این قشر را با کتاب آشنا کنم. ابتدا مکان‌هایی که زنان بیشترین تردد داشتند را شناسایی کردم. طبیعتا یکی از جاهای مورد علاقه زنان آرایشگاه‌ها و سالن‌های زیبایی بود. بنابراین طرح «جسم زیبا، روح سالم» را ویژه این مکان‌ها نوشتم و با صاحبان و مدیران آن‌جا صحبت کردم که خوشبختانه همکاری کردند و در اجرای این طرح با من همصدا شدند. در این طرح نشریات و کتاب‌هایی با موضاعات خانواده، سلامتی و زیبایی، بهداشت و تغذیه سالم ویژه بانوان در سالن‌های زیبایی ارائه می‌شود که مورد استقبال زنان شهر هم قرار گرفته است.

افزون بر این، «پیک بانو» طرح دیگری است که در قالب آن کتاب‌های روانشناسی زنان و خانواده در اماکنی مثل بوتیک‌های زنانه به‌صورت نمایشگاه‌های موقتی ارائه می‌شود که این طرح هم خوشبختانه با توجه زنان مواجه شده و در مانوس کردن آن‌ها با دنیای کتاب بی‌تاثیر نبوده است.

آیا در روستاهای همجوار شهر شنبه که فاقد کتابخانه هستند، طرحی را اجرا کردید؟
بله، در روستاهای باغان، کردلان و درویشی که هیچ زیرساخت کتابخوانی مثل کتابخانه وجود ندارد، براساس رسالت و دغدغه‌ای که داشتم، با تعریف طرح‌های جدیدی مثل «دمی با روستاییان»، «کاروان شادی» یا اجرای طرح ملی «یار مهربان» که ویژه روستاییان است، سعی کردم فرهنگ کتاب و کتابخوانی را در این روستاها توسعه بدهم که الحمدلله این فعالیت‌ها تاثیر بسزایی در ارتقای سطح کیفی و کمی مطالعه و آشنایی اهالی روستا با کتاب داشته است.

آیا به‌منظور پاسداشت فرهنگ شفاهی منطقه از ظرفیت سالمندانی که در سینه خود قصه‌های بومی فراوانی را جای داده‌اند، در برنامه‌های سالانه کتابخانه عمومی آیت‌الله قمی بهره می‌گیرید؟
بله، خوشبختانه سینه مملو از ادبیات بومی و محلی در شهر ادیب‌پرورم، کم نیست و طبق مسئولیتی که برعهده دارم تا آنجایی که ممکن بوده از حضور گرم این عزیزان در برنامه‌هایم استفاده کرده‌ام و این‌که برنامه‌های قصه‌گویی این بزرگان که برگرفته از فرهنگ و ادبیات فولکور منطقه است، مورد استقبال کودکان و نوجوان واقع شده و آن‌ها را بیش از پیش با ادبیات کهن منطقه پیوند داده است. باید اشاره کنم که از وجود قصه‌گوهای قدیمی بیشتر در مناسبت‌هایی مثل «شب یلدا»، ایام دهه فجر و اعیاد مذهبی بهره‌منده می‌شویم و از خاطرات شفاهی آن‌ها از تاریخ و فرهنگ منطقه و تجربیات تکرار‌ نشدنی این عزیزان استفاده می‌بریم.

به نظر می‌رسد آغاز کار فرهنگی در نقاط محروم و کم‌برخوردار دشواری‌های خاص خودش را دارد، شما مهم‌ترین چالش‌هایی را که در بدو فعالیتتان در ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در شهر «شُنبه» تجربه کردید، کدام بودند؟
ازجمله مهم‌ترین چالش‌ها که در سال‌های اول خدمتم با آن مواجه شدم، نوع نگاه مردم «شُنبه» به کتاب و کتابخانه بود. بی‌شک اگر حمایت‌های خانواده‌ام نبود چه بسا من در پیچ و خم‌های این مسیر سخت در می‌ماندم؛ چراکه من باید برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی ساعت‌های متوالی را در بین مردم این منطقه زندگی می‌کردم که گاهی در نگاهشان مفهوم کتابخانه با کتابفروشی جابه‌جا می‌شد یا در برخی از مناطق متعصب حضور دختران را در برنامه‌های کتاب‌محور محدود به ساعات خاصی می‌کردند. البته این مشکلات به‌دلیل دلگرمی خانواده‌ام نتوانستند من را دلسرد کنند، بلکه عزمم را جزم‌تر کرد و نتیجه این ایستادگی این شد که اکنون کتابخانه به‌عنوان جایگاهی امن و مشاوری امین در میان خانواده‌های شُنبه‌ای شناخته می‌شود.
 

در حال حاضر آیا مانعی بر سر راه شما برای توسعه فرهنگ کتابخوانی در مناطق مذکور وجود دارد؟
همان‌گونه که همگی واقف هستیم در سال‌های اخیر پیدایش رقیب‌های نوظهوری مثل فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، کتاب را در تنگنا قرار داده که از سویی تاثیر سوء بر سطح مطالعه مردم به‌ویژه کودکان و نوجوانان گذاشته از سوی دیگر، استفاده بیش از حد آن آسیب‌های زیادی به همراه دارد که متوجه این قشر حساس است؛ بنابراین من با علم به این مسائل، عمق مشکل را درک و تلاش کرده‌ام، با روش‌های گوناگون و خلاق، کودکان و نوجوانان را به کتابخانه جذب کنم که خوشبختانه موفق هم بوده‌ام.

طرح‌ها و راهکارهای شما در جذب کودکان و نوجوانان و در مجموع خانواده‌های شُنبه‌ای به عضویت در کتابخانه چقدر اثربخش بوده است؟
بدون‌شک طرح‌های ابتکاری که در این سال‌ها در زمینه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی اجرایی کردیم، بسیار موثر بوده تا جایی که به‌دنبال استمرار اجرای این طرح‌ها، شاهد افزایش مراجعه خانواده‌ها و قشرهای مختلف به کتابخانه عمومی آیت‌الله قمی «شُنبه» بودیم و خوشبختانه این کتابخانه اکنون نزدیک به 1000 عضو اعم از کودک، نوجوان، جوان، بزرگسال و میان‌سال دارد. جا دارد از حمایت‌های مادی و معنوی اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر و همچنین کتابخانه عمومی شهرستان دشتی قدردانی کنم که نقش موثری در پیشبرد برنامه‌ها در کتابخانه شهر شُنبه داشتند.

و سخن پایانی؟
در پایان باید بگویم که شکرگزار الطاف بی‌نهایت الهی هستم که بدون ذره‌ای تردید اگر نگاه پر مهر و محبت خداوند و ائمه اطهار به این حقیر نبود، موفقیتی هم نبود. قلبا معتقد به آیه شریفه تُعِزُّ مَن تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَن تَشَاءُ ۖ هستم. همچنین جا دارد از حمایت‌های همه‌جانبه خانواده عزیزم که در طول این سال‌ها از آرامش خود گذشتند و پابه‌پای من در این مسیر همراه شدند صمیمانه تشکر و قدردانی کنم. همچنین از مردم کتاب‌دوست شهرم شُنبه تشکر می‌کنم که در این سال‌ها در توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی با من همصدا شدند و امروز کتاب به دوست مهربانی برای همه ما در این منطقه بدل شده است. این مساله باعث می‌شود که من همچنان با انگیزه بیشتری به ایفای خدمت در عرصه کتاب همت بورزم.