٣٥ سال پیش در چنین روزهایی نبردهای سخت و نابرابری در جبهههای جنگ ایران و عراق در جریان بود. در بیست وهفتم تیرماه ١٣٦٧ قطعنامه ٥٩٨ موردپذیرش رسمی جمهوری اسلامی واقع شد و ایران یكپارچه و مصمم تحت رهبری امام خمینی (ره) به‌دنبال اجرای مفاد آن بود.
بنابراین اقدامات اولیه ازجمله عقب‌نشینی اختیاری از منطقه عمومی حلبچه را شروع كرد. اما در مقابل رژیم بعثی صدام كه در طول ٨ سال جنگ تحمیلی همواره نقض معاهدات بین‌المللی را دنبال كرده بود، بار دیگر از حسن نیت ایران، سوءاستفاده كرد و از جبهههای مختلف حملاتش را آغاز كرد.
در دوره تهاجمات پایان جنگ، كه با چشم‌پوشی كامل صدام از پذیرش قطعنامه ٥٩٨ همراه بود. رهبر حزب بعث عراق سازمان منافقین كه در آن ایام به طور كامل به خدمت دشمن در آمده بود را تجهیز و آنان را با اجرای یك آتش تهیه سنگین توپخانه‌ای، از مرز خسروی روانه مرزهای ایران كرد.
منافقین نیز در روز سوم‌مردادماه ١٣٦٧ در حالی كه عمده یگان‌های رزم سپاه در جبهههای جنوبی و میانی در حال مقابله با نیروهای بعثی صدام بودند، با پشتیبانی آتش هوایی و توپخانه‌ای ارتش بعث حمله به سمت كرمانشاه را اجرا كردند.
اما فرماندهان و رزمندگان اسلام پس از درك شرایط و اشراف نسبی اطلاعات عملیات مرصاد را برعلیه دشمن طرح‌ریزی تعجیلی كرده و در منطقه عمومی عملیات یعنی در طول جاده كرمانشاه تا قصر شیرین به اجرا در آوردند و در پنجم مردادماه ١٣٦٧ چنان ضربه سنگینی بر پیكر پوسیده سازمان منافقین وارد كردند كه بقایای این شجره ملعونه هنوز سنگینی آن شكست تلخ و خفت بار را بر گرده خود حس می‌كنند.
صرف نظر از درس‌های مهم عملیاتی و نظامی، عملیات مرصاد نه تنها شكست سنگینی بر دشمن وارد كردند بلكه دستاوردهای مهمی را هم به‌دنبال داشت.
اگرچه به‌دلیل مسائل مرتبط با پذیرش قطعنامه و آتش بس، مقطع پایان جنگ عمومًا و عملیات مرصاد خصوصًا مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است اما واقعیت این است كه این عملیات در ابعاد مختلف دارای برجستگی و قابل ملاحظه است كه با بررسی دقیق‌تر این حماسه بزرگ میتوان پی‌برد كه این نبرد تاریخی به لحاظ تاكتیك، تكنیك، نوآوری و سرعت عمل در زمره تجارب ماندگار دفاع مقدس قرار دارد كه همچنان درس‌آموز و قابل انتقال به نسل بعدی است.
آنچه در پی می‌آید واكاوی همه‌جانبه عملیات مرصاد نیست! بلكه مدخل ورود و فتح بابی است برای اینكه پژوهشگران و نویسندگان فعال در حوزه‌های پژوهشی دفاع مقدس به بررسی دقیق‌تر آن همت گمارند. بنابراین در سه موضوع به طور مختصر ابعاد این عملیات مرور می‌شود.
جایگاه عملیات مرصاد در روزهای پایانی جنگ.
سرعت در طرح‌ریزی و اجرا:
چند نفر از فرماندهان ارشد سپاه پس از درك شرایط منطقه و اجرای عملیات توسط منافقین به سرعت خود را به كرمانشاه رسانده و با ایجاد قرارگاه فرماندهی در محل بیمارستان امام حسین (ع) و حضور میدانی در صحنه نبرد، نیروها و رزمندگان موجود منطقه را سازماندهی كرده و بلافاصله عملیات مرصاد را برعلیه دشمن آغاز كردند.
این عملیات كه با هدایت و فرماندهی سرلشكر شهید شوشتری فرمانده قرارگاه نجف اشرف لحظه به لحظه منسجم‌تر شده و ضمن تسهیل در شرایط عملیات، منافقین را با یك سردرگمی و بهم ریختگی روبه رو ساخت. سرعت عمل در طرح و اجرای عملیات مرصاد از جمله مواردی است كه نیازمند بررسی دقیق و كارشناسی می‌باشد كه در این نوشته كوتاه مجال آن نیست و فقط به آن اشاره شده است. نكته قابل توجه اینكه در این مقطع اكثر یگان‌های اصلی سپاه در منطقه جنوب در حال مقابله با حملات مجدد صدام بوده و تنها بخش كمی از برخی از یگان‌ها كه عمومًا نیز از عناصر پشتیبانی بودند در محدوده و مسیر حمله منافقین حاضر بودند. اما سپاه پاسداران با سازماندهی همین رزمندگان و به كارگیری آنها در قالب چند یگان واكنش سریع خود را به منصه ظهور گذاشت. همچنین تلاش‌های نیروهای هوایی و هوا نیروز ارتش جمهوری اسلامی در هماهنگی با سایر رزمندگان بسیار موثر و در قلع و قمع دشمن كارآمد بوده است.
نوآوری و خلاقیت:
بااینكه فرصت طرح‌ریزی و اجرای این عملیات بسیار محدود بود اما فرماندهان جوان سپاه با استفاده از تفكر انقلابی، برابر طرحی خلاقانه ابتدا ایجاد شكاف در سازمان رزم منافقین و برش ستون نظامی آنها را كه با اتكا به جاده اصلی در حال پیشروی بودند را عملیاتی كرده و با استفاده از این اقدام خلاقانه باعث تجزیه نیروی رزمی دشمن شده و انهدام آنها را در دستور كار خود قرار دادند. طرح تجزیه ستون نظامی مورد پذیرش فرماندهی عملیات قرار گرفت. در این طرح ضمن مقابله مستقیم و جبهه ای با دشمن در گردنه حسن آباد و تنگه چهارزبر، با هلی‌برن رزمندگان اسلام به پشت دشمن در سه راهی اسلام آباد و گردنه پاتاق، شیرازه سازمانی دشمن به هم ریخت و تصمیم‌گیری میدانی فرماندهان یگان‌های رزمی سپاه در منطقه عملیات باعث شد كه نیروهای عمل‌كننده دشمن از هر سوی مورد هجوم واقع شده و شكستی سنگین، كمرشكن و مفتضحانه را متحمل شوند.
تركیب سازمانی:
در این عملیات یگان‌های مختلف سپاه با نیروهای محدودی كه در منطقه داشتند و با انگیزه‌ای مضاعف در هر محدوده‌ای كه به دشمن دسترسی داشتند وارد عمل شده و تركیب رزمندگان عملیاتی سپاه و بسیج با پشتیبانی‌های دقیق خلبانان نیروی هوایی وهوانیروز ارتش، انجام عملیات را با موفقیت قابل ملاحظه‌ای هم در شدت، هم در سرعت و هم در دقت روبه‌رو ساخت.
انعطاف پذیری:
در این عملیات به‌دلیل شرایط مقطع پایانی جنگ و درگیری رزمندگان اسلام در جبهههای مختلف انعطاف سازمانی در سپاه پاسداران بسیار گره‌گشا و كارآمد جلوه كرد. به‌طوری‌كه در برخی از محورها نیروهای پشتیبانی و رزمندگان بومی خودشان به هسته‌های موجود سازمان رزمی موجود منطقه پیوسته و برعلیه منافقین وارد عمل شدند. علاوه‌براین انجام چند مرحله هلی‌برن نیروهای پیاده ازجمله عوامل تسهیل‌كننده عملیات و شكست منافقین شد.
شدت عمل:
پس از ورود سازمان منافقین به خاك جمهوری اسلامی و ضرب و شتم و كشتار مردم عادی در مناطقی مثل كرند و اسلام‌آباد غرب، خشم رزمندگان اسلام و مردم منطقه به اوج رسیده و رزمندگان اسلام در عین حال كه با مردم در نهایت مهربانی برخورد می‌كردند اما برخوردشان با دشمن چنان شدید بود كه ترجمه و تفسیر آیه: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ ... را در ذهن تداعی می‌كرد.
خوداتكایی فرماندهان:
با توجه به تعجیلی بودن طراحی و اجرای این عملیات و همچنین ُبعد مسافت، فرماندهان سپاه پاسداران حاضر در صحنه عملیات با توجه به شرایط موجود، نسبت به اتخاذ تصمیمات دقیق و استفاده از امكانات موجود برای موفقیت عملیات اقدام نموده و هیچ‌گاه منتظر رسیدن امكانات یا منابع از مبادی ذی‌ربط نماندند. بررسی نقش یگان‌های عملیاتی سپاه پاسداران، نیروهای مردمی، نیروی هوایی و هوانیروز ارتش در این عملیات نیازمند توجه به همه ابعاد آن است كه بدون شك در این یاداشت فرصت پرداختن به آن وجود ندارد.
برخی نتایج عملیات مرصاد
حصول نتیجه مطلوب در سایه وحدت:
موفقیت عملیات مرصاد و صحنه نبرد آن شاهد وحدت عملی و مقدس بین فرماندهان جنگ بود به‌طوری‌كه سپهبد شهید علی صیاد شیرازی دركنار فرماندهان سپاه پاسداران به هماهنگی‌های لازم مبادرت و اقدامات مهم هوانیروز در این عملیات مرهون این حضور موثر ایشان بود. همچنین نیروی هوایی ارتش با پشتیبانی از عملیات در كنار رزمندگان قرار گرفت.
غنائم:
برخی از غنائم به دست آمده از منافقین كه در زمان خود بسیار مجهز و مدرن بودند زمینه‌های خوبی برای كارشناسان و محققین صنعت نظامی كشور به وجود آورد تا در توسعه صنعت دفاعی كشور مورد استفاده قرار گیرد. نفربرهای زرهی با سرعت بالا، ماشین‌های سنگین با قابلیت‌های مناسب، خودروهای سبك با قابلیت ذخیره سوخت بالاتر و سیستم‌های ارتباطی و... همه از جمله غنائمی بودند كه استكبار جهانی در اختیار منافقین قرار داده بود و در این عملیات به دست رزمندگان اسلام افتاد.
توسعه سازمان‌های كوچك و سریع:
شاید میتوان گفت توجه به توسعه سازمان‌های سریع از جمله تجارت به دست آمده در عملیات مرصاد می‌باشد كه در نگاه آینده سازمان رزمندگان اسلام می‌تواند موثر باشد. در پایان مجددًا یادآوری می‌شود كه هدف این نوشته پرداختن به ابعاد عملیات مرصاد نیست بلكه ایجاد جرقه‌ای ذهنی برای فرماندهان و پژوهشگران است كه با نگاهی موشكافانه به ابعاد مختلف این عملیات بپردازند و دستاوردهای آن را به نسل آینده منتقل نمایند.
نویسنده: یحیی نیازی
منبع: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
بنابراین اقدامات اولیه ازجمله عقب‌نشینی اختیاری از منطقه عمومی حلبچه را شروع كرد. اما در مقابل رژیم بعثی صدام كه در طول ٨ سال جنگ تحمیلی همواره نقض معاهدات بین‌المللی را دنبال كرده بود، بار دیگر از حسن نیت ایران، سوءاستفاده كرد و از جبهههای مختلف حملاتش را آغاز كرد.
در دوره تهاجمات پایان جنگ، كه با چشم‌پوشی كامل صدام از پذیرش قطعنامه ٥٩٨ همراه بود. رهبر حزب بعث عراق سازمان منافقین كه در آن ایام به طور كامل به خدمت دشمن در آمده بود را تجهیز و آنان را با اجرای یك آتش تهیه سنگین توپخانه‌ای، از مرز خسروی روانه مرزهای ایران كرد.
منافقین نیز در روز سوم‌مردادماه ١٣٦٧ در حالی كه عمده یگان‌های رزم سپاه در جبهههای جنوبی و میانی در حال مقابله با نیروهای بعثی صدام بودند، با پشتیبانی آتش هوایی و توپخانه‌ای ارتش بعث حمله به سمت كرمانشاه را اجرا كردند.
اما فرماندهان و رزمندگان اسلام پس از درك شرایط و اشراف نسبی اطلاعات عملیات مرصاد را برعلیه دشمن طرح‌ریزی تعجیلی كرده و در منطقه عمومی عملیات یعنی در طول جاده كرمانشاه تا قصر شیرین به اجرا در آوردند و در پنجم مردادماه ١٣٦٧ چنان ضربه سنگینی بر پیكر پوسیده سازمان منافقین وارد كردند كه بقایای این شجره ملعونه هنوز سنگینی آن شكست تلخ و خفت بار را بر گرده خود حس می‌كنند.
صرف نظر از درس‌های مهم عملیاتی و نظامی، عملیات مرصاد نه تنها شكست سنگینی بر دشمن وارد كردند بلكه دستاوردهای مهمی را هم به‌دنبال داشت.
اگرچه به‌دلیل مسائل مرتبط با پذیرش قطعنامه و آتش بس، مقطع پایان جنگ عمومًا و عملیات مرصاد خصوصًا مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است اما واقعیت این است كه این عملیات در ابعاد مختلف دارای برجستگی و قابل ملاحظه است كه با بررسی دقیق‌تر این حماسه بزرگ میتوان پی‌برد كه این نبرد تاریخی به لحاظ تاكتیك، تكنیك، نوآوری و سرعت عمل در زمره تجارب ماندگار دفاع مقدس قرار دارد كه همچنان درس‌آموز و قابل انتقال به نسل بعدی است.
آنچه در پی می‌آید واكاوی همه‌جانبه عملیات مرصاد نیست! بلكه مدخل ورود و فتح بابی است برای اینكه پژوهشگران و نویسندگان فعال در حوزه‌های پژوهشی دفاع مقدس به بررسی دقیق‌تر آن همت گمارند. بنابراین در سه موضوع به طور مختصر ابعاد این عملیات مرور می‌شود.
جایگاه عملیات مرصاد در روزهای پایانی جنگ.
سرعت در طرح‌ریزی و اجرا:
چند نفر از فرماندهان ارشد سپاه پس از درك شرایط منطقه و اجرای عملیات توسط منافقین به سرعت خود را به كرمانشاه رسانده و با ایجاد قرارگاه فرماندهی در محل بیمارستان امام حسین (ع) و حضور میدانی در صحنه نبرد، نیروها و رزمندگان موجود منطقه را سازماندهی كرده و بلافاصله عملیات مرصاد را برعلیه دشمن آغاز كردند.
این عملیات كه با هدایت و فرماندهی سرلشكر شهید شوشتری فرمانده قرارگاه نجف اشرف لحظه به لحظه منسجم‌تر شده و ضمن تسهیل در شرایط عملیات، منافقین را با یك سردرگمی و بهم ریختگی روبه رو ساخت. سرعت عمل در طرح و اجرای عملیات مرصاد از جمله مواردی است كه نیازمند بررسی دقیق و كارشناسی می‌باشد كه در این نوشته كوتاه مجال آن نیست و فقط به آن اشاره شده است. نكته قابل توجه اینكه در این مقطع اكثر یگان‌های اصلی سپاه در منطقه جنوب در حال مقابله با حملات مجدد صدام بوده و تنها بخش كمی از برخی از یگان‌ها كه عمومًا نیز از عناصر پشتیبانی بودند در محدوده و مسیر حمله منافقین حاضر بودند. اما سپاه پاسداران با سازماندهی همین رزمندگان و به كارگیری آنها در قالب چند یگان واكنش سریع خود را به منصه ظهور گذاشت. همچنین تلاش‌های نیروهای هوایی و هوا نیروز ارتش جمهوری اسلامی در هماهنگی با سایر رزمندگان بسیار موثر و در قلع و قمع دشمن كارآمد بوده است.
نوآوری و خلاقیت:
بااینكه فرصت طرح‌ریزی و اجرای این عملیات بسیار محدود بود اما فرماندهان جوان سپاه با استفاده از تفكر انقلابی، برابر طرحی خلاقانه ابتدا ایجاد شكاف در سازمان رزم منافقین و برش ستون نظامی آنها را كه با اتكا به جاده اصلی در حال پیشروی بودند را عملیاتی كرده و با استفاده از این اقدام خلاقانه باعث تجزیه نیروی رزمی دشمن شده و انهدام آنها را در دستور كار خود قرار دادند. طرح تجزیه ستون نظامی مورد پذیرش فرماندهی عملیات قرار گرفت. در این طرح ضمن مقابله مستقیم و جبهه ای با دشمن در گردنه حسن آباد و تنگه چهارزبر، با هلی‌برن رزمندگان اسلام به پشت دشمن در سه راهی اسلام آباد و گردنه پاتاق، شیرازه سازمانی دشمن به هم ریخت و تصمیم‌گیری میدانی فرماندهان یگان‌های رزمی سپاه در منطقه عملیات باعث شد كه نیروهای عمل‌كننده دشمن از هر سوی مورد هجوم واقع شده و شكستی سنگین، كمرشكن و مفتضحانه را متحمل شوند.
تركیب سازمانی:
در این عملیات یگان‌های مختلف سپاه با نیروهای محدودی كه در منطقه داشتند و با انگیزه‌ای مضاعف در هر محدوده‌ای كه به دشمن دسترسی داشتند وارد عمل شده و تركیب رزمندگان عملیاتی سپاه و بسیج با پشتیبانی‌های دقیق خلبانان نیروی هوایی وهوانیروز ارتش، انجام عملیات را با موفقیت قابل ملاحظه‌ای هم در شدت، هم در سرعت و هم در دقت روبه‌رو ساخت.
انعطاف پذیری:
در این عملیات به‌دلیل شرایط مقطع پایانی جنگ و درگیری رزمندگان اسلام در جبهههای مختلف انعطاف سازمانی در سپاه پاسداران بسیار گره‌گشا و كارآمد جلوه كرد. به‌طوری‌كه در برخی از محورها نیروهای پشتیبانی و رزمندگان بومی خودشان به هسته‌های موجود سازمان رزمی موجود منطقه پیوسته و برعلیه منافقین وارد عمل شدند. علاوه‌براین انجام چند مرحله هلی‌برن نیروهای پیاده ازجمله عوامل تسهیل‌كننده عملیات و شكست منافقین شد.
شدت عمل:
پس از ورود سازمان منافقین به خاك جمهوری اسلامی و ضرب و شتم و كشتار مردم عادی در مناطقی مثل كرند و اسلام‌آباد غرب، خشم رزمندگان اسلام و مردم منطقه به اوج رسیده و رزمندگان اسلام در عین حال كه با مردم در نهایت مهربانی برخورد می‌كردند اما برخوردشان با دشمن چنان شدید بود كه ترجمه و تفسیر آیه: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ ... را در ذهن تداعی می‌كرد.
خوداتكایی فرماندهان:
با توجه به تعجیلی بودن طراحی و اجرای این عملیات و همچنین ُبعد مسافت، فرماندهان سپاه پاسداران حاضر در صحنه عملیات با توجه به شرایط موجود، نسبت به اتخاذ تصمیمات دقیق و استفاده از امكانات موجود برای موفقیت عملیات اقدام نموده و هیچ‌گاه منتظر رسیدن امكانات یا منابع از مبادی ذی‌ربط نماندند. بررسی نقش یگان‌های عملیاتی سپاه پاسداران، نیروهای مردمی، نیروی هوایی و هوانیروز ارتش در این عملیات نیازمند توجه به همه ابعاد آن است كه بدون شك در این یاداشت فرصت پرداختن به آن وجود ندارد.
برخی نتایج عملیات مرصاد
حصول نتیجه مطلوب در سایه وحدت:
موفقیت عملیات مرصاد و صحنه نبرد آن شاهد وحدت عملی و مقدس بین فرماندهان جنگ بود به‌طوری‌كه سپهبد شهید علی صیاد شیرازی دركنار فرماندهان سپاه پاسداران به هماهنگی‌های لازم مبادرت و اقدامات مهم هوانیروز در این عملیات مرهون این حضور موثر ایشان بود. همچنین نیروی هوایی ارتش با پشتیبانی از عملیات در كنار رزمندگان قرار گرفت.
غنائم:
برخی از غنائم به دست آمده از منافقین كه در زمان خود بسیار مجهز و مدرن بودند زمینه‌های خوبی برای كارشناسان و محققین صنعت نظامی كشور به وجود آورد تا در توسعه صنعت دفاعی كشور مورد استفاده قرار گیرد. نفربرهای زرهی با سرعت بالا، ماشین‌های سنگین با قابلیت‌های مناسب، خودروهای سبك با قابلیت ذخیره سوخت بالاتر و سیستم‌های ارتباطی و... همه از جمله غنائمی بودند كه استكبار جهانی در اختیار منافقین قرار داده بود و در این عملیات به دست رزمندگان اسلام افتاد.
توسعه سازمان‌های كوچك و سریع:
شاید میتوان گفت توجه به توسعه سازمان‌های سریع از جمله تجارت به دست آمده در عملیات مرصاد می‌باشد كه در نگاه آینده سازمان رزمندگان اسلام می‌تواند موثر باشد. در پایان مجددًا یادآوری می‌شود كه هدف این نوشته پرداختن به ابعاد عملیات مرصاد نیست بلكه ایجاد جرقه‌ای ذهنی برای فرماندهان و پژوهشگران است كه با نگاهی موشكافانه به ابعاد مختلف این عملیات بپردازند و دستاوردهای آن را به نسل آینده منتقل نمایند.
نویسنده: یحیی نیازی
منبع: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
نظر شما