خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مهدی زارع: خلق یک ماجرای دراماتیک برای اتفاقات و حوادث تاریخی به دلیل تمایل ماجرای درام به عبور از واقعیت­‌ها بسیار دشوار است. حال اگر این ماجرای تاریخی از بن­مایه­‌ها و پایه­‌های اعتقادی مردم باشد که دیگر عملا خلق درام با محوریت آن ماجرا غیرممکن می­‌شود. برخی ماجراهای تاریخی و اعتقادی اما، خودشان از کیفیت دراماتیک بالایی برخوردارند. زندگی بسیاری از پیامبران از جمله همین ماجراهاست؛ ماجراهایی که البته در کتاب­‌های مقدس و تفسیرهایشان به شیوه­‌های مختلف روایت شده­‌اند.

واقعه عاشورا برای شیعیان هم از جمله همین ماجراهاست. سفر یک قهرمان آرمان­گرا برای احقاق حق خود و مردم، مبارزه گروهی اندک با لشکری بزرگ، تحول شخصیت، ایثار، کنش­گری زنان و مردان، قربانی­‌های کوچک و بزرگ، جملات طلایی، تداوم و تنوع مصیبت، موانع انسانی، طبیعی و درونی، وسوسه، انتقام، نفرت، خشونت، ایمان، شهامت و هرچیز دیگری که یک ماجرای دراماتیک به آن نیازمند است، در واقعه عاشورا دیده می­‌شود. ماجرای عاشورا یک ماجرای دراماتیک کامل است که نه به عنوان یک تراژدی، که در قالب یک حماسه امکان روایت دارد. با این حال واقعیت عبور از واقعیت بیرونی در روایت داستانی، در مورد این ماجرای حماسی اعتقادی همچنان پابرجاست.

«ساسان ناطق» اما گرفتار جذابیت­‌های دراماتیک این واقعه نشده. او می­‌داند که نویسندگان در بازروایی زندگی پیامبرانی که زندگی­‌نامه­‌شان در کتاب­‌های مقدس هم نوشته شده، نتوانستند نیروی تخیل خودشان را کنترل کنند و نهایتاً در ماجرا دستی برده‌­اند. ناطق هیچ قصدی برای چنین عملی نداشته. با این حال نتوانسته از زیر بار جذابیت موضوع عاشورا شانه خالی کند. پس دل به دریا زده، کمی دورتر از میدان عاشورا، خیمه‌­ای برپا کرده؛ با گروهی آنجا نشسته و به ظاهر دارد ماجرای نبرد را تماشا می­‌کند و چیزهایی هم به عنوان نویسنده، از آن ماجرا می­‌نویسد. خب خلاقیت نویسندگی چه می­‌شود؟ آیا همین برپا کردن خیمه نشان خلاقیت است؟ نه! خلاقیت ناطق در انتخاب همراهانش برای اقامت در خیمه کاتبان است؛ افراد درون خیمه بی­‌آنکه بدانند به گونه­‌ای باهم مرتبط شده­‌اند، گذشته مبهمی دارند که وضعیت حال­شان را ایجاد کرده. همراهان البته از این اشتراکات بی‌­اطلاعند. بعد مسافری می­‌رسد، میهمانی برای خیمه کاتبان، میهمانی روایت‌­خوانده. گفت‌وگوها شروع می­‌شود و گذشته­‌هایی برملا می‌­شود که ارتباطات دراماتیک را شکل می‌­دهد و پیوند پیشینی خیمه­‌نشینان را با میدان نبرد نشان می­‌دهد. 
«اعترافات کاتب کشته شده» مناظره کاتبان است؛ دوئل روایت­‌هاست برای شفاف­‌سازی ماجرایی در حال وقوع، نبرد ناجنگجویان برای کشف واقعیت یک جنگ. این بین، غیر از راز کاتبان، رازهای بزرگ­تری هم بناست برملا شود. راز افرادی که پایه­‌های این نبردند. امر درام این اثر اما در انحصار «راز کاتبان» قرار دارد. برای مخاطبی که با واقعه عاشورا آشناست، مشخص است که در پایان نبرد چه اتفاقی خواهد بود؛ بنابراین، خواننده می­‌تواند بی­‌اعتنا به میدان نبرد، به تجسس در ریشه­‌ها بپردازد؛ مخاطب ناآشنا با واقعه عاشورا هم در طول روایت داستان پی می­‌برد که چه بر سر نوه آخرین پیامبر خدا خواهد آمد و دلایلش را درک می­‌کند. این استراتژی تا حد زیادی توانسته ناطق را به خلق یک اثر دراماتیک در حاشیه یک واقعه دراماتیک بزرگ، نزدیک کند؛ اما آیا گفت‌وگوی کاتبان از گذشته می­‌تواند تضمین کافی برای ایجاد یک اثر دراماتیک باشد؟ شخصیت­‌ها در کجای داستان به مانعی سهمگین برخورد می­‌کنند؟ خواننده ذاتا می‌­داند بناست حادثه‌­ای رخ دهد و بر همین اساس، کتاب را می‌­خواند و جلو می­‌رود. او می­‌بیند راوی جوان برای خیمه­‌نشینان ناآشناست و در ماهیتش تردید وجود دارد. همین امر هم موجب می‌­شود آن‌ها بی‌­ملاحظگی­‌هایش را به حساب رندی­‌اش بگذارند و تا بخشی از روایت از او بترسند. دیگر راویان اما مجربند و کارآزموده و به این راحتی دم به تله نمی‌دهند. همه چیز دارد خوب پیش می­‌رود و ظاهراً هیچ درگیری مشخصی وجود ندارد جز نگرانی برملا شدن راز میهمان خیمه؛ رازی که سرانجام فاش می­‌شود اما همزمان با آن رازهای دیگری هم هست که برملا خواهد شد. اگر این رازهای سر به مُهر نمی­‌بود، استراتژی اثر با شکست روبرو می­‌شد اما همان چند راز توانسته تا حد زیادی فقدان موقعیت تصمیم­ کنش­گر در زمان حال را برطرف کند. صد البته این فقدان کاملا برطرف نخواهد شد.

ناطق تصمیمات کنشگر را برای آخرین صفحات کتابش گذاشته. جایی که با پایان واقعه عاشورا، انگار کاتبان هم دیگر روایتی از گذشته برایشان نمی­‌ماند و حالا ناگزیرند برای نجات خودشان و روایت درستی از ماجرا برای آیندگان، دست به اقدامی بزنند. پس ناجنگجویان دست به خنجر و شمشیر می‌­برند تا از اصالت و صداقت قلم و روایت محافظت کنند. شاید برای اثر دیر باشد اما جای شکرش باقی‌ست که ساسان ناطق فریب جذابیت روایاتش را نخورده و به ضعف نهایی خرده ماجراهایش آگاه بوده و در نهایت مخاطب را به ساحل امن رسانده.

اعترافات کاتب کشته شده نمونه‌­ای از اتخاذ استراتژی نویسندگان برای مواجهه با اموری است که تابوهای اعتقادی ـ‌ جدای از خوب یا بد بودن‌ـ‌ اجازه دخل و تصرف در آن را نمی­‌دهند. نویسندگان اما ناگزیرند و باید بنویسند. کار آن‌ها کتابت چیزهایی است که درک می­‌کنند. پس راهی باز خواهد شد؛ شیوه­‌ای، ترفندی یا حتی حیله­‌ای رازآلود. این ناگزیری درمان دارد. قضاوت صحت و سلامت روایت­‌شان، کار دشواری‌ست. چرا که آن‌ها خود خالقان روایتند و اصالت نوشتارشان به ذهن خودشان برمی­‌گردد؛ به صندوق رازها.

رمان اعترافات کاتب کشته شده به قلم ساسان ناطق به قیمت 60 هزار تومان از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است.