واقعه عاشورا برای شیعیان هم از جمله همین ماجراهاست. سفر یک قهرمان آرمانگرا برای احقاق حق خود و مردم، مبارزه گروهی اندک با لشکری بزرگ، تحول شخصیت، ایثار، کنشگری زنان و مردان، قربانیهای کوچک و بزرگ، جملات طلایی، تداوم و تنوع مصیبت، موانع انسانی، طبیعی و درونی، وسوسه، انتقام، نفرت، خشونت، ایمان، شهامت و هرچیز دیگری که یک ماجرای دراماتیک به آن نیازمند است، در واقعه عاشورا دیده میشود. ماجرای عاشورا یک ماجرای دراماتیک کامل است که نه به عنوان یک تراژدی، که در قالب یک حماسه امکان روایت دارد. با این حال واقعیت عبور از واقعیت بیرونی در روایت داستانی، در مورد این ماجرای حماسی اعتقادی همچنان پابرجاست.
«ساسان ناطق» اما گرفتار جذابیتهای دراماتیک این واقعه نشده. او میداند که نویسندگان در بازروایی زندگی پیامبرانی که زندگینامهشان در کتابهای مقدس هم نوشته شده، نتوانستند نیروی تخیل خودشان را کنترل کنند و نهایتاً در ماجرا دستی بردهاند. ناطق هیچ قصدی برای چنین عملی نداشته. با این حال نتوانسته از زیر بار جذابیت موضوع عاشورا شانه خالی کند. پس دل به دریا زده، کمی دورتر از میدان عاشورا، خیمهای برپا کرده؛ با گروهی آنجا نشسته و به ظاهر دارد ماجرای نبرد را تماشا میکند و چیزهایی هم به عنوان نویسنده، از آن ماجرا مینویسد. خب خلاقیت نویسندگی چه میشود؟ آیا همین برپا کردن خیمه نشان خلاقیت است؟ نه! خلاقیت ناطق در انتخاب همراهانش برای اقامت در خیمه کاتبان است؛ افراد درون خیمه بیآنکه بدانند به گونهای باهم مرتبط شدهاند، گذشته مبهمی دارند که وضعیت حالشان را ایجاد کرده. همراهان البته از این اشتراکات بیاطلاعند. بعد مسافری میرسد، میهمانی برای خیمه کاتبان، میهمانی روایتخوانده. گفتوگوها شروع میشود و گذشتههایی برملا میشود که ارتباطات دراماتیک را شکل میدهد و پیوند پیشینی خیمهنشینان را با میدان نبرد نشان میدهد.
«اعترافات کاتب کشته شده» مناظره کاتبان است؛ دوئل روایتهاست برای شفافسازی ماجرایی در حال وقوع، نبرد ناجنگجویان برای کشف واقعیت یک جنگ. این بین، غیر از راز کاتبان، رازهای بزرگتری هم بناست برملا شود. راز افرادی که پایههای این نبردند. امر درام این اثر اما در انحصار «راز کاتبان» قرار دارد. برای مخاطبی که با واقعه عاشورا آشناست، مشخص است که در پایان نبرد چه اتفاقی خواهد بود؛ بنابراین، خواننده میتواند بیاعتنا به میدان نبرد، به تجسس در ریشهها بپردازد؛ مخاطب ناآشنا با واقعه عاشورا هم در طول روایت داستان پی میبرد که چه بر سر نوه آخرین پیامبر خدا خواهد آمد و دلایلش را درک میکند. این استراتژی تا حد زیادی توانسته ناطق را به خلق یک اثر دراماتیک در حاشیه یک واقعه دراماتیک بزرگ، نزدیک کند؛ اما آیا گفتوگوی کاتبان از گذشته میتواند تضمین کافی برای ایجاد یک اثر دراماتیک باشد؟ شخصیتها در کجای داستان به مانعی سهمگین برخورد میکنند؟ خواننده ذاتا میداند بناست حادثهای رخ دهد و بر همین اساس، کتاب را میخواند و جلو میرود. او میبیند راوی جوان برای خیمهنشینان ناآشناست و در ماهیتش تردید وجود دارد. همین امر هم موجب میشود آنها بیملاحظگیهایش را به حساب رندیاش بگذارند و تا بخشی از روایت از او بترسند. دیگر راویان اما مجربند و کارآزموده و به این راحتی دم به تله نمیدهند. همه چیز دارد خوب پیش میرود و ظاهراً هیچ درگیری مشخصی وجود ندارد جز نگرانی برملا شدن راز میهمان خیمه؛ رازی که سرانجام فاش میشود اما همزمان با آن رازهای دیگری هم هست که برملا خواهد شد. اگر این رازهای سر به مُهر نمیبود، استراتژی اثر با شکست روبرو میشد اما همان چند راز توانسته تا حد زیادی فقدان موقعیت تصمیم کنشگر در زمان حال را برطرف کند. صد البته این فقدان کاملا برطرف نخواهد شد.
ناطق تصمیمات کنشگر را برای آخرین صفحات کتابش گذاشته. جایی که با پایان واقعه عاشورا، انگار کاتبان هم دیگر روایتی از گذشته برایشان نمیماند و حالا ناگزیرند برای نجات خودشان و روایت درستی از ماجرا برای آیندگان، دست به اقدامی بزنند. پس ناجنگجویان دست به خنجر و شمشیر میبرند تا از اصالت و صداقت قلم و روایت محافظت کنند. شاید برای اثر دیر باشد اما جای شکرش باقیست که ساسان ناطق فریب جذابیت روایاتش را نخورده و به ضعف نهایی خرده ماجراهایش آگاه بوده و در نهایت مخاطب را به ساحل امن رسانده.
اعترافات کاتب کشته شده نمونهای از اتخاذ استراتژی نویسندگان برای مواجهه با اموری است که تابوهای اعتقادی ـ جدای از خوب یا بد بودنـ اجازه دخل و تصرف در آن را نمیدهند. نویسندگان اما ناگزیرند و باید بنویسند. کار آنها کتابت چیزهایی است که درک میکنند. پس راهی باز خواهد شد؛ شیوهای، ترفندی یا حتی حیلهای رازآلود. این ناگزیری درمان دارد. قضاوت صحت و سلامت روایتشان، کار دشواریست. چرا که آنها خود خالقان روایتند و اصالت نوشتارشان به ذهن خودشان برمیگردد؛ به صندوق رازها.
رمان اعترافات کاتب کشته شده به قلم ساسان ناطق به قیمت 60 هزار تومان از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است.
نظر شما