خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) پردیس سیاسی: اقتصاد امروزه بی‌شک به یکی از کلیدی‌ترین واژگان در زیست روزمره و اجتماعی ما ایرانیان بدل شده است. کم پیش می‌آید در جمعی وارد شویم و سخنی از اقتصاد نشنویم یا در رسانه‌های رسمی و غیر رسمی به جد یا به مزاح صحبتی از اقتصاد به میان نیاید. اما این حیطه گسترده و جذاب در بازار کتاب کشور چگونه مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است؟ بنابر آمار منتشر شده از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران در نیمه نخست سال 1401 مدیریت، اقتصاد و بازرگانی پس از جامعه‌شناسی بیشترین عنوان از کتاب‌های منشر شده حوزه علوم اجتماعی را به خود اختصاص داده‌اند. اما چه کتاب‌هایی از این حوزه بیشتر خوانده شده‌اند و کدام موضوعات نبض بازار را به دست داشته‌اند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها به سراغ ناشران اقتصادی رفته‌ایم تا کم و کیف بازار این کتاب‌ها را در سالی که گذشت بررسی کنیم.
کتاب‌های اقتصادی و تحولات روز جامعه
دنیای اقتصاد یکی از نشرهای با سابقه و تخصصی در حوزه اقتصاد است که همانطور که از عنوان آن برمی‌آید بخش اصلی فعالیت خود را بر انتشار کتاب‌های اقتصادی قرار داده است. محمود صدری مدیر این انتشارات درباره بازار کتاب‌های اقتصادی در سال 1401 به ایبنا می‌گوید: بیش از هر چیز باید اشاره کنم که ما در سال 1401 نسبت به سال‌های قبل کم کارتر بودیم و آثار زیادی را منتشر نکردیم. اما درباره بازار کتاب‌های اقتصادی اولین موضوع این است که کتاب‌های اقتصادی غالبا دو حوزه عمومی دارند؛ یکی درس‌نامه‌های دانشگاهی و دیگری مباحثی که مربوط به اندیشه و تاریخ اقتصاد می‌شوند. انتشارات دنیای اقتصاد تمرکزش بر گروه دوم است یعنی کتاب‌هایی که در مورد تاریخ و اندیشه اقتصادی هستند. البته در حوزه درسنامه هم کتاب داریم اما تأکیدمان بر اندیشه و تاریخ است. ما از همان ابتدا بر این کتاب‌ها تمرکز کردیم و نوعا هم توجه خوبی به آنها شده است.
او در مورد تأثیرپذیری مخاطبان کتاب‌های این انتشارات از حوادث و اتفاقات روز توضیح می‌دهد: زمانی که ما از اندیشه و تاریخ حرف می‌زنیم، بخشی از این موضوعات مباحث کلی است که از قدیم‌الایام در اقتصاد مطرح بوده اما به اتفاقات روز هم مرتبط می‌شوند. اتفاقا آثار پرفروش نشر ما هم دقیقا همین آثار هستند. برای مثال در یک مقطع اقتصاد کشور دچار تورم و رکود می‌شود و این پرسش پیش می‌آید که چه اتفاقی افتاده که اقتصاد کشور دچار این مشکل شده است؟ ممکن است کتابی نباشد که درباره این اتفاق در داخل کشور به شکل مستقیم صحبت کند اما برای مثال ما کتابی منتشر کردیم به نام «تورم و اخلاق». این کتاب شاید 70 تا 80 سال پیش نوشته شده و مربوط به تحولات 200 سال پیش می‌شود. با این وجود هر چند موضوع قدیمی است اما آنچه که از آن صحبت می‌کند گویای مسائل امروز ایران و جهان است و مخاطب هم به آن مراجعه می‌کند، بنابراین از این جهت ما از تحولات روز تأثیر می‌گیریم. همچنین ما کتابی تحت عنوان «چرا کشورها شکست می‌خورند؟» منتشر کردیم. این کتاب اصلا درباره ایران نیست و تنها در حد اشاره در چند قسمت به ایران پرداخته و اساسا از روم باستان تا دوران جدید را مورد توجه قرار داده است. این اثر از این بحث می‌کند که چرا در حوزه اقتصاد وضع کشوری خوب و وضع کشور دیگری بد می‌شود؟ اما خواننده ایرانی با خواندن این کتاب نشانه‌هایی از این که چرا وضع اقتصاد ما مطلوب نیست را می‌بیند و به همین دلیل با توجه به شرایط روز از آن استقبال می‌کند. «جنگ‌های ارزی» هم از آثار دیگر انتشارات دنیای اقتصاد است که به همین شکل مورد توجه مخاطبان قرار گرفته است. مردم می‌بینند که وضعیت پول، سکه و طلا در کشور بی ثبات است، این بی ثباتی این پرسش را ایجاد می‌کند که چه اتفاقی افتاده است؟ آنها وقتی این کتاب را می‌خوانند از بسیاری از پشت پرده‌های این رخدادها مطلع می‌شوند و بنابراین کتابی که ربطی به ایران ندارد، در ایران کتابی مهم می‌شود و در دو سال 8 چاپ می‌خورد.
صدری دلیل کم کاری انتشارات دنیای اقتصاد در سال 1401 را این طور عنوان می‌کند: بازار نشر متکی به دو عامل است؛ یکی هزینه تولید و امکانات ناشر و دیگری رغبت و توان خرید خریداران. سال 1401 از ابتدا با ابهام آغاز شد و ما هم کمابیش حدس زده بودیم که در شرایط تشدید مشکلات اقتصادی، از جمله مواردی که از سبد خرید خانوار حذف یا خرید آن کمرنگ می‌شود، اقلام فرهنگی و از جمله کتاب است و می‌دانستیم اگر کتاب زیادی چاپ کنیم به مشکل فروش برمی‌خوریم و به همین دلیل کم کارتر بودن را انتخاب کردیم.
کم اعتمادی خوانندگان به آثار تألیفی
صدری درباره رغبت خوانندگان به آثار ترجمه و تالیف و قوت و ضعف آن به ایبنا می‌گوید: ما غالبا آثار ترجمه را منتشر می‌کنیم اما تألیفاتمان هم کم نیست؛ یعنی ما شاید تا به حال 80 تا 90 عنوان کتاب تألیفی و 310 تا 320 عنوان هم کتاب ترجمه منتشر کرده‌ایم. آثار تألیفی را نمی‌توانیم لزوما از آثار ترجمه ضعیف‌تر بدانیم و بسا این که آثار تألیفی در کشور هستند که از نمونه‌های خارجی خود هم قوی‌تر هستند و چیزی کم ندارد. اما ذهنیت خواننده ایرانی این است که کتابی که در خارج از ایران و به ویژه اروپا و آمریکا نوشته می‌شود، حتما بهتر است و ما نیز به عنوان ناشر چون بخشی از کسب و کارمان در نظر گرفتن بازار است، وقتی می‌بینیم بازار از آثار ترجمه استقبال بهتری می‌کند به این سمت می‌رویم به علاوه این که تعداد تألیف‌های خوب نیز به اندازه ترجمه‌ها نیست و هر چند ما تألیفات درخشان داریم که از نمونه‌های خارجی بهتر است اما تعدادشان زیاد نیست.
روی خوش فعالان بازار سرمایه به کتاب‌های اقتصاد رفتاری
از مباحث نظری و تاریخی که بگذریم بخشی از آثار حوزه اقتصاد در سال‌های اخیر مربوط به کتاب‌های بازار سرمایه و کسب و کارهای نوین بوده است، نشر شفاف از جمله انتشاراتی است که آثار پرفروشی را در این حوزه منتشر کرده است.
مهدی حبیب‌الهی مدیر این نشر درباره کتاب‌های پر مخاطب این انتشارات در سال 1401 به ایبنا می‌گوید: امسال کتاب‌هایی با موضوعات مربوط به سرمایه‌گذاری و بازار بورس و سرمایه بیشتر درخور توجه مخاطبان قرار گرفته‌اند و اگر بخواهم بازار این کتاب‌ها را با سال‌های قبل‌تر مقایسه کنم باید بگویم در سال 1401 مخاطبان بیشتر به کتاب‌هایی در حوزه اقتصاد رفتاری توجه کرده‌اند.
این ناشر، تغییر ذائقه مخاطب را برآمده از وضعیت بازار می‌داند و توضیح می‌دهد: بازار سرمایه داری مشتمل بر دو دوره صعودی و نزولی است. زمانی که بازار سرمایه رو به رشد است و افراد سود به دست می‌آورند گفته می‌شود بازار صعودی است و زمانی که افراد ضرر می‌کنند و سرمایه‌هایشان کاهش می‌یابد گفته می‌شود بازار نزولی شده است. در این دو بازه کتاب‌هایی که مخاطبان به سراغ آنها می‌آیند، متفاوت است. زمانی که بازار صعودی است همه به دنبال این هستند که چطور کسب و کارمان را شروع کنیم، چطور سرمایه‌گذاری کنیم، چگونه تأمین سرمایه کنیم و .. اما زمانی که بازار نزولی است همه نگران می‌شوند و به دنبال این هستند که از اقتصاد رفتاری، روانشناسی معامله‌گری و ... کمک بگیرند و به همین دلیل اقبال به این کتاب‌ها افزایش پیدا می‌کند.
او با اشاره به نسبت ترجمه و تألیف در این انتشارات به ایبنا می‌گوید: تمرکز ما بیشتر روی ترجمه است چرا که در داخل چندان حرف مناسبی وجود ندارد و مخاطبان هم رغبت بیشتری به آثار ترجمه نشان می‌دهند.
حبیب‌الهی به تأثیر نمایشگاه حضوری کتاب بر بازار آثار این انتشارات در سال 1401 اشاره و توضیح می‌دهد: ما امسال ابتدا به نمایشگاه آمدیم اما بعد از چند روز نمایشگاه را ترک کردیم، چرا که همزمان نمایشگاه مجازی هم برپا بود و نمایشگاه فیزیکی تفاوت چندانی برایمان نداشت.
ترجمه‌های کپی معضلی که عزمی برای مقابله با آن نیست
مدیر انتشارات شفاف درباره مهم‌ترین مشکلات انتشار کتاب‌های اقتصادی در سال 1401 به ایبنا می‌گوید: یکی از مهم‌ترین موانع صدور مجوز است، در بسیاری از موارد، موضوعاتی را مورد اشکال می‌دانند که تعجب‌آور است و ما از این حذفیات ضربه می‌خوریم چرا که مطالب را غیرقابل فهم می‌کند. علاوه بر این، موضوع مهم دیگر(که البته بحث مفصلی می‌طلبد) نظارت نکردن بر انتشارات ترجمه‌های کپی است. من به تازگی 35 میلیون تومان برای ترجمه یک کتاب اقتصادی هزینه کردم، این کتاب تا به حال منتشر نشده است، اما به محض انتشار، بعد از یک ماه ناگهان چند ناشر دیگر با تغییرات بسیار جزیی از ترجمه ما کپی کرده و کتاب را با نام خود منتشر می‌کنند و متأسفانه دست ما هم به جایی بند نیست و اعتراضمان به سرانجامی نمی‌رسد. برای مثال، ما از نویسنده‌ای مطرح که نوبل اقتصاد گرفته، کتابی را منتشر کردیم، به محض انتشار پنج ناشر دیگر از روی دست ما همین کتاب را منتشر کردند که حتی یکی از آنها ناشر دولتی بود! این نویسنده برنده نوبل اقتصاد در عمرش دو کتاب نوشته است، صحبت ما این است که چرا یک نفر دنبال ترجمه کتاب دوم نمی‌رود؟ این مشکل راه حل ساده‌ای دارد. راه حل این است که اگر یک ناشر ایرانی کتابی را با گرفتن و پرداخت حق کپی رایت ترجمه کرد، اجازه انتشار مجدد آن داده نشود. اما متأسفانه هیچ اقدامی در این جهت انجام نشده و ما هم انگیزه‌مان را برای انتشار کتاب‌های دسته اول با ترجمه مناسب از دست داده‌ایم. این مشکل ضربه مالی زیادی به ما زده است و خود من حداقل 10 عنوان کتاب دارم که این اتفاق برایشان افتاده است. ما حتی برای این مشکل شکایت هم کردیم اما متأسفانه به نتیجه نرسیدیم و از ناامیدی ترجیح دادیم پی‌گیری نکنیم.
توسعه فردی و کسب و کار همچنان پررونق
انتشارات آموخته از دیگر ناشرانی است که هر چند در پایتخت قرار ندارد و در شهر زیبای اصفهان مستقر است، اما کتاب‌های پرفروشی در حوزه بازاریابی و اقتصاد را روانه بازار نشر کرده است. جمالی مهر مدیر فروش این انتشارات درباره موضوعات قابل توجه مخاطبان در سال 1401 به ایبنا می‌گوید: کسب و کار و توسعه فردی از جمله موضوعاتی بودند که مخاطبان در سال گذشته اقبال زیادی به آنها نشان دادند و به ویژه از آثاری که هر دوی این موضوعات را با هم مورد توجه قرار داده بودند استقبال بسیار خوبی شد.
او با اشاره به نقش ذائقه مخاطبان در انتخاب کتاب‌های منتشر شده می‌گوید: ما برای انتخاب یک اثر برای ترجمه، تیم انتخاب داریم که یکی از معیارهای مهم برای آنها استقبال مخاطبان است. ما در حال حاضر ناچاریم چشم‌مان را بر حقایق باز کنیم. ممکن است کتابی از نظر محتوایی در سطح بسیار بالایی باشد اما برای انتشار هزینه-سرمایه زیادی را بخواهد. اگر ما این کتاب را چاپ کنیم و بعد در گوشه انبار خاک بخورد، این کار برای من ناشر منطقی نیست. به همین دلیل باید کارهایی را منتشر کنیم که از نظر محتوایی به قول معروف روی بورس باشد اما این هم به معنی انتشار کتاب‌های زرد نیست. این شعار را ما همیشه در انتشاراتمان داریم که کتابی را چاپ کنیم که ارزش قطع یک درخت برای تهیه کاغذ آن را داشته باشد.
جمالی مهر در مورد تفاوت موضوعات مورد توجه مخاطبان این انتشارات در سال 1401 نسبت به سال‌های گذشته توضیح می‌دهد: ما در سال 1401، بیست و پنج عنوان کتاب چاپ اول را روانه بازار نشر کردیم. این موضوع نشان می‌دهد که مخاطبان به دنبال موضوعات جدید هستند و از حوزه‌های جدید استقبال می‌کنند. در مجموع کتاب‌هایی که به نوعی میان رشته‌ای هستند و از تاثیر مواردی چون تمرکز، عادت‌های شخصی و .. در کسب و کار و امور اقتصادی صحبت می‌کنند در این مدت برای مخاطبان جذاب‌تر شده‌اند.
او درباره نسبت تألیف و ترجمه در این انتشارات و اقبال مخاطبان به آن به ایبنا توضیح می‌دهد: بیشتر آثار ما ترجمه هستند چرا که مخاطبان آثار ترجمه را به آثار تألیفی ترجیح می‌دهند. البته ما هم آثاری را برای ترجمه انتخاب می‌کنیم که حق کپی رایت آن پرداخت شده باشد چرا که مخاطب نیز از این موضوع که کار دست اول باشد و چندین ترجمه از آن وجود نداشته باشد، استقبال خوبی می‌کند.
نوسانات قیمت کاغذ و کافی نبودن کاغذ دولتی
جمالی مهر در مورد مهم‌ترین مشکلات انتشار کتاب‌های اقتصادی می‌گوید: موضوع اول بحث کاغذ و نوسانات قیمت آن است که هزینه نشر را بالا می‌برد و به همان ترتیب بر استقبال مخاطب هم تأثیر می‌گذارد. کاغذی که ما اکنون استفاده می‌کنیم به نحوی آزاد است. وزارت ارشاد درست است که به ما سهمیه کاغذ می‌دهد اما برای مثال وقتی من می‌خواهم هزار جلد کتاب 400 صفحه‌ای منتشر کنم، تنها قسمتی از آن را این کاغذ تأمین می‌کند و ما بقی آزاد است و بعد هم در این میان سر هر موضوعی وزارت ارشاد می‌گوید ما کاغذ را به ناشرین می‌دهیم و بسیاری از افراد هم بر مبنای این صحبت می‌گویند کاغذ شما را که ارشاد تأمین می‌کند. این موضوع معضل بسیار بزرگی است که متأسفانه راه‌حلی برای آن وجود ندارد.
بازار کتاب‌های اقتصادی در اپلیکیشن‌های کتابخوانی
پس از گفت‌و‌گو با ناشران اقتصادی سری به اپلیکیشن‌های کتابخوانی می‌زنم تا نگاهی به پرمخاطب‌ترین کتاب‌های اقتصادی در سال 1401 در آنها بپردازم. در اپلیکیشن فیدیبو همانطور که ناشران تأکید کرده بودند، کتاب‌های میان رشته‌ای و آثاری که به شکل تؤامان توسعه فردی و اقتصاد را مورد توجه قرار داده‌اند، در لیست پر فروش‌های اقتصاد و کسب و کار قرار دارند. علاوه بر آن مخاطبان به کتاب‌هایی که مفاهیم اقتصادی را در غالب داستان و زبان همه فهم بیان کرده است هم روی خوش نشان داده‌اند. کتاب‌های مربوط به ارزهای دیجیتال و بازار سرمایه هم همچنان مورد توجه مخاطبان بوده‌اند و غالب آثار پرفروش در اپلیکیشن نیز ترجمه هستند. در اپلیکیشن طاقچه نیز آثار مخاطب حوزه مدیریت و اقتصاد تشابه زیادی با آثار پر مخاطب فیدیبو دارد و عنوان‌ها اغلب مشابهند.
کتاب‌های حوزه اقتصاد و موضوعات مرتبط با آن، گستردگی قابل توجهی دارند و به علت گره خوردن مستقیم با زیست اجتماعی و کیفیت زندگی افراد و به ویژه جوانان، مخاطبان از اقشار گوناگون و با نیازهای مختلف به آنها مراجعه می‌کنند. از بخش تاریخ و نظریه‌های اقتصاد که بگذریم، اقتصاد رفتاری، کسب و کار، توسعه فردی و موضوعات مرتبط با کوچینگ توجه زیادی را از مخاطبان دریافت کرده است. استقبال از این کتاب‌ها نشان می‌دهد، در کنار بازار داغ شبکه‌های اجتماعی و شرکت در دوره‌های حضوری و مجازی کتاب نیز از جمله راه‌هایی است که مخاطبان برای پاسخ به پرسش‌های مرتبط با اقتصاد و شروع فعالیت اقتصادی خود به آن رجوع می‌کنند. به نظر می‌رسد در بازار کتاب‌های اقتصادی مخاطبان کتاب‌های ترجمه را به تألیف ترجیح می‌دهند و هر چند آمارهای منتشر شده از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران در نیمه نخست سال 1401 سهم تألیف را در بازار این کتاب‌ها بیش از ترجمه نشان می‌دهد اما مخاطبان به خواندن کتاب‌های ترجمه تمایل بیشتری دارند. مانند سایر حوزه‌های پر مخاطب کتاب‌سازی و سرقت ترجمه در این حوزه نیز ناشران را با مشکلات زیادی رو به رو کرده و کمبود و گرانی کاغذ نیز از دیگر معضلات ناشران این حوزه است.
چهارشنبه ۲۴ اسفند ۱۴۰۱ - ۰۸:۰۵
نظر شما