خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) در گلستان، در تقویم رسمی کشورمان 21 اسفندماه به نام روز بزرگداشت «جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد» متخلص به نظامی و نامور به حکیم نظامی، ثبت‌ شده است.

به باور بسیاری از صاحب‌نظران، حکیم نظامی، شاعر و داستان‌سرایی با زبان فاخر و استوار است که ظرفیت‌های ادبیات فارسی را بیش‌ از پیش نشان داده و نقشی احیاکننده در عظمت زبان و ادبیات فارسی دارد.

از دیرباز تا به امروز، درباره این شاعر زیسته در قرن ششم هجری و آثار ماندگارش همچون خمسه یا پنج گنج، از سوی استادان، نویسندگان، پژوهشگران و صاحبان اندیشه و قلم، مقالات و پایان‌نامه‌های متعددی قلمی و کتاب‌های بعضاً کاربردی و تبیینی روانه بازار نشر شده است.

ازجمله آثار منتشر شده مرتبط با این شاعر پارسی‌گوی ایرانی، کتاب «نقد و بررسی دو منظومه «ویس و رامین» و خسرو و شیرین» است که نخستین‌بار سال 1391 از سوی نشر نوروزی و به قلم جعفرقلی کیانی، نویسنده، پژوهشگر و فرهنگی بازنشسته اهل شهرستان کردکوی بر روی پیشخوان کتاب‌فروشی‌ها قرار گرفت.

به بهانه سالروز بزرگداشت حکیم نظامی و هفته نکوداشت این شاعر پارسی‌گو، جعفرقلی کیانی، درباره حکیم نظامی و کتابش که مقدمه‌ای از دوست و همکلاسی مرحومش سید‌حسین فاطمی، دانشیار بازنشسته گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در آن به چشم می‌خورد، در گفت‌وگو با ایبنا، گفت: آنچه در این کتابم به نظر خواننده می‌رسد، نقد و بررسی و تحلیل و مقایسه دو منظومه «خسرو و شیرین» حکیم نظامی و «ویس و رامین» فخرالدین اسعد گرگانی است که بعد از یک و سال اندی تحقیق در نوشته‌های بزرگان و صاحب‌نظران در این زمینه حاصل شد و به‌عنوان پایان‌نامه تحصیلی دوره کارشناسی‌ام در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، سال 1353 شمسی ارائه کردم.

وی که سال 1349 هجری شمسی و در نخستین سال برگزاری کنکور سراسری، ورودی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد بوده است، پیش از آغاز مطالبش درباره حکیم نظامی، عنوان کرد: «پیش از هر سخنی لازم است عنوان کنم در پایان‌نامه‌ام که بعد از گذشت چهل سال منتشر شد، هر آنچه از اشارات، تعریض‌ها و کنایه‌هایی که در مقدمه اولیه و یا تحلیل دو منظومه آمده است مربوط به دهه‌های قبل از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران بوده است؛ اگرچه می‌تواند مایه‌ تنبّه همه‌ کارگزاران نظام‌های سیاسی و اجتماعی در هر عصری باشد.

کیانی سپس درباره کلیات پایان‌نامه‌اش که بعدها تبدیل به کتاب شد، گفت: پس از بیان انگیزه‌های 2 شاعر در نظم 2 منظومه، ابتدا هر یک از دو منظومه را به سه بخش مقدمه، متن داستان و خاتمه تقسیم کردم و بعد به‌طور جداگانه به بررسی آن‌ها پرداختم.

وی با تمرکز بر بخش حکیم نظامی و منظومه خسرو و شیرین که محور کتابش است، گفت: از ابیات پراکنده در منظومه خسرو و شیرین چنین برمی‌آید که این داستان هم به‌صورت مکتوب و هم در افواه عوام معروف بوده و یا لااقل در پاره‌ای از مکتوبات و منظومه‌ها مثل شاهنامه فردوسی اشاراتی به آن شده است.

کیانی همچنین به برخی از دیگر تاثیرپذیری‌های حکیم نظامی از پیشینیان اشاره کرد و گفت: نظامی علاوه بر خسرو و شیرین در سرودن منظومه‌های دیگر خود نظیر اسکندرنامه و مخزن‌الاسرار نیز  متاثر  از «ویس و رامین» فخرالدین اسعد گرگانی قرارگرفته و از مضامین آن استفاده کرده است.

وی در ادامه افزود: در کنار تأثیرپذیری‌های نظامی، تقریباً تمام گویندگان منظومه‌های عاشقانه از بعد از نظامی در سروده‌های خود به‌طور مستقیم متأثر از «خسرو و شیرین» و دیگر منظومه‌های عاشقانه او بودند. 

کیانی افزود: حتی عده‌ای چون سلمان ساوجی و خواجوی کرمانی و امیر خسرو دهلوی که هر یک به‌نوبه‌ خود از شعرای بزرگ زمان خود بوده‌اند، به تقلید از نظامی به سرودن منظومه‌هایی به شیوه‌ی او اقدام کردم و در نام‌گذاری آن‌ها نیز از سخن‌سرای بزرگ نظامی پیروی کرده‌اند که آثاری چون «جمشید و خورشید» از سلمان، «شیرین و خسرو و مجنون و لیلی» از امیرخسرو دهلوی و «شیرین و فرهاد» از وحشی بافقی از این دسته‌اند.

وی با اشاره به سخنی از دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، گفت: حافظ نام او را یک جا نیز در دیوان خویش یادکرده است؛ به‌ویژه اینکه با قصه‌های «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون» آشنایی دارد و تکرار این نام که البته جزو مایه‌های غزل او شده است نباید به‌کلی و بی‌وجه و از روی تصادف باشد؛ همچنین ساقی‌نامه و مغنی‌نامه او که لحن و وزن و مضمون اسکندرنامه‌ی نظامی را دارد، گواه دیگری بر آشنایی او با آثار نظامی است.

جعفرقلی کیانی افزود: با توجه به این موارد می‌توان گفت بی‌شک حافظ، «خسرو و شیرین» نظامی را خوانده است اما قبول اینکه در مضامین یا سبک و وزن آن در هیچ‌یک از غزلیات یا آثار دیگرش استفاده کرده است یا نه نیازمند به تامل و تحقیق جداگانه‌ای دارد.

به گزارش ایبنا، جعفرقلی کیانی، متولد نیمه شهریورماه 1321 در شهرستان کردکوی در استان گلستان است. در مهرماه 1341 به استخدام وزارت فرهنگ وقت درآمد و به تدریس در دبستان نظامی کردکوی مشغول شد. ضمن خدمت آموزشی، در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد (1349 تا 1353) تحصیل نمود و از سال 1353 در دبیرستان‌های بندر ترکمن و کردکوی تدریس کرد. در مهرماه 1373 و بعد از 34 سال خدمت فرهنگی بازنشسته شد و بعد از بازنشستگی به مدت 2 سال در کشورهای پاکستان و قرقیزستان به تدریس زبان فارسی در دانشگاه‌ها مشغول بود.

از او در کنار کتاب نقد و بررسی دو منظومه ویس و رامین و خسرو و شیرین، آثاری چون پیشینه فرهنگی شهرستان کردکوی و توسن (باورها و ضرب‌المثل‌های مردم سدن رستاق کردکوی) منتشرشده است.