سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مرتضی حاتمی، نویسنده و روزنامه‌نگار: ما کردها با زمانی که متولد می‌شویم، گوش‌مان بعد از شنیدن صدای اذان و اقامه، با نوای موسیقی شاد کردی که به یمن تولدمان نوازندگان محلی می نوازند، آشنا می شود. در طول زندگی هم، همچنان با ساز و موسیقی کردی در مناسبت‌های مختلف(عروسی، ختنه سوران، شب چله، نامگذاری، اعیاد مذهبی، عیدنوروز، نامزدی و...) همراه و همنواییم و در نهایت زمانی هم که این جهان را ترک می کنیم با نوای موسیقی به خاک سپرده می شویم.
 
این سه ضلع مثلث زندگی کردها که با ضلع چهارمی به نام موسیقی همراه است، دارای اعجاز زیبا و عجیبی است. موسیقی در روح و جان و زندگی مناطق کردزبان و کردنشین همواره جاری است و بزرگترین موسیقی‌دانان هم از میان این قوم اصیل برخاسته‌اند. بررسی ابعاد و بخش‌های موسیقی در میان مردم کرد گسترده است و تحلیل و بررسی و اشاره به آن در مجال این یادداشت، نمی‌گنجد.
 
تنها می توان به این نکته اشاره کرد که «موسیقی کردی شاخه‌ای از موسیقی شرقی و از قدیمی‌ترین موسیقی‌های دنیاست که مادر موسیقی به حساب می‌آید که در جهان دارای سبکی ویژه است که در میان اقوام و مردمان کردزبان رایج است. این موسیقی به دلیل گسترش و پراکندگی کردها در جهان و تعدد و تنوع مناطق کردنشین از جمله در غرب آسیا و منطقه خاورمیانه بسیار غنی و زیباست. موسیقی کردی شامل آواها، ترانه‌ها، آهنگ‌ها و نغمه‌هایی است که به زبان کردی بیان می‌شود و بیانگر ارزش‌ها، باورها و حوادث روزگار هستند که زیر شاخه فرهنگ و فولکلور کردی است. موسیقی کردی یکی از قدیمی‌ترین موسیقی‌های جهان است. این موسیقی از دو بخش کلاسیک و مدرن تشکیل شده‌است که هر کدام انواع و شاخه‌های مخصوص به خود را دارند.»
 
نغمات کردی در دستگاه‌های مختلف مخاطبان بی شماری دارد و اثربخشی موسیقی کردی بر روج و روان و زندگی انسان و پیوندی ناگسستنی‌اش با مردم کرد، بر کسی پوشیده نیست.
 
 چَمَر یا چَمَری
 
این واژه، معانی و تعاریف متعددی در فرهنگ‌نامه ها داشته در اصطلاح محلی به معنی چشم و یا چشم به راه است که معنای منتظر و چشم به راه بودن صاحب عزا برای دیدار دوباره  با فرد از دست رفته است، از طرفی کنایه استعاری از خم شدن شدن پشت (خمیدن) صاحبان عزا در سوگ و فقدان عزیزان هم معنی شده است.
 
موسیقی چمر یا چمری

چمَر یا چمری (chamar) آیینی ویژه سوگواری است که در میان مردم استان‌های لرستان و کرمانشاه و ایلام اجرا و با هدف بزرگداشت فرد فوت شده به مدت چند روز (معمولا 3 تا 7 روز) برگزار می‌شود. این آیین در ۲۵ شهریور ۱۳۹۷ به عنوان میراث معنوی به نام استان کرمانشاه ثبت ملی شد.
 
بر اساس تحقیقات پژوهشگران و بررسی برخی متون کهن، شباهت‌های در برخی از متون اساطیری مانند سوگواری در شاهنامه و بخش‌هایی در یونان باستان با چمری وجود دارد که نشان از ریشه و عمق تاریخی این آیین دارد.
 
«چمری همانند نوحه‌خوانی در فارسی و در مناطق مختلف ایلام و کرمانشاه طرفداران زیادی دارد. اما موسیقی کُردی وسیع‌تر از این است که بتوان آن را در قالب آوازها یا شیوه‌های محدود و مشخصی گنجاند. به نوعی می‌توان بیان کرد که موسیقی کُردی یکی از اصیل‌ترین و کهن‌ترین نوع موسیقی ایرانی بیان می‌گردد.»
 
پیشتر در میان قوم کرد هرگاه کسی دارفانی را وداع می‌گفت بر سر بام فرد فوت شده با ساز و دهل نغمه دلتنگ و حزن انگیز چمری نواخته می شد تا مردم و اقوام و همسایه ها خود را برای شرکت در آیین کفن و دفن و خاکسپاری آماده کنند. سپس نوازندگان موسیقی عزا مردم و میت را تا قبرستان مشایعت و در این میان زنان کرد یا خراشیدن صورت و سردادن نوای «وَی وَی» همنوا با موسیقی چمری با خانواده میت همدردی می کنند.

برای اجرای مراسم مکانی را مشخص می‌کنند که به «چمرگاه» معروف است. با بالاآمدن آفتاب و به صدا درآمدن سرنا و دهل نوای چمری در فضایی باز و بزرگ  آغاز می‌شود. میدان چمرگاه، اقوام و بستگان با لباس‌های تیره و صاحب عزا دور هم جمع شده و در دو صف جداگانه زن و مرد روی خطی دایره‌وار در چمرگاه صف می‌بندند.
 
 بعد از صف‌بستن و قرارگرفتن عَلَم و کُتَل‌ها در قسمت‌های مختلف صف، «بیت گو»ها و «راوکر»ها یا هم‌سرایان مرثیه‌خوانی با نوایی مانند هق‌هق آغاز می‌کنند. در این آیین شیون کنندگان به گونه ای هماهنگ و هم زبان و زمان با ریتم ساز و دهل و با تکرار واژه  «وِ» یا «وَی» تکرار می کنند.
 
صاحبان عزا از ایلات و طوایف دیگر هم برای شرکت در مراسم دعوت به عمل می‌آورند و هنگام ورود مهمانان از آنان استقبال می‌کنند. در وسط میدان با تیرهای چوبی کوتاه، سکویی ایجاد می‌کنند که به کُتَل معروف است که لباس‌ها، تفنگ،وسایل شکار، قطارفشنگ ها، دوربین شکاری و عکس متوفی را روی آن نصب می‌کنند. اسب متوفی را نیز با پارچه تزیین و تفنگ صاحبش را بر روی زین آن قرار می‌دهند. هم‌سرایان با این نوا از جلوی صف گذشته و با رسیدن به پایان صف به ‌آرامی بازمی‌گردند و این کار تکرار می‌شود. این مراسم تا نیمروز و یا بیشتر ادامه می‌یابد و سپس به پایان می رسد.
 
البته باید گفت که امروزه آیین چمری کارکردهای سنتی و اسطوره‌ای خود را از از دست داده و با کارکردهای عاطفی، مشارکتی، اقتصادی و اجتماعی در میان مردم برگزار می شود.

به گزارش ایبنا کتاب «آیین سنتی چمر، سوگ‌سروده مقامی»، تالیف مهرداد صیدی (1365) پژوهشی خواندنی و مستند از این آیین است که مؤلف در 8 فصل تالیف و تدوین کرده‌است. این اثر پژوهشی لایه‌هایی مبهم و پنهان از زوایای مختلف آیینی، اجتماعی، فرهنگی و... از این رسم کهن واگشایی کرده که برای علاقه‌مندان به آشنایی با آیین های کهن در مناطق کردزبان و غرب کشورکاربردی خواهد بود.
 
نشر زاگرو در ایلام این اثر را در 140 صفحه، در سال 1401 و به قیمت 120 هزارتومان منتشر کرده است.