خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، به مناسبت تصحیح این دو منظومه گفت‌وگویی دارد با حسن ذوالفقاری، استاد دانشگاه شهید مدرس و عضو هیات مدیره انجمن نقد ادبی:

آیا لیلی و مجنون اثر «مکتبی شیرازی» تا کنون در ایران منتشر شده است؟
انتشارات چشمه در نظر دارد در ادامه انتشار مجموعه کتاب‌های «منظومه‌های عاشقانه ادب فارسی»، منظومه «لیلی و مجنون» مکتبی شیرازی و «وامق و عذرا»ی شعیب جوشقانی را منتشر کند. «لیلی و مجنون» مکتبی شیرازی چند بار در ایران چاپ شده است که آخرین نوبت آن، ۴۵ سال پیش در شیراز بوده است. این کتاب در شوروی سابق نیز به چاپ رسیده است. این منظومه از مشهورترین نظریه‌های «لیلی و مجنون» نظامی است. در ۴۰ سال اخیر چاپ تصحیح شده‌ای از این منظومه در دسترس نبود. ما(ذوالفقاری و پرویز ارسطو) این اثر را پس از مقابله با ۵ نسخه دیگر تصحیح کردیم، که با مقدمه‌ای مفصل در ۲۹۸ صفحه توسط نشر چشمه منتشر می‌شود.

کمی درباره مکتبی شیرازی بگویید. گویا شاعر چندان شناخته شده‌ای نیست. 
مکتبی شیرازی (در گذشته پس از ۸۹۵ ه.ق) شاعر هم‏عصر بابافغانی و اهلی شیرازی و شاگرد جلال‏الدین محمد دوانی بوده است. زبان بی‏تکلف و نزدیک به محاوره، این ظرفیت و امکان را به شعر مکتبی داده است که در جای جای سخن خود در ترجمه کلمات یا در بیان نتایج داستان‌ها به ایراد عباراتی موجز و به شکل امثال بپردازد؛ به گونه‏ای که تعداد قابل ملاحظه‏ای از آنها در امثال و حکم دهخدا راه یافته است. مکتبی شیرازی بسیار شیرین‌زبان و سهل‌گو، و منظومه «لیلی و مجنون» او از بهترین منظومه‌های «لیلی و مجنون» نظامی است. بسیاری از اشعار مکتبی شیرازی به شکل ضرب‌المثل رایج شده است.

آیا مکتبی کتاب دیگری نیز دارد؟ و آیا در ایران منتشر شده است؟
انتشارات میراث مکتوب در سال‌های اخیر کتابی از مکتبی شیرازی را منتشر کرده است به نام «کلمات علیه غرا» به تصحیح محمود عابدی. مکتبی، «کلمات علیه» (سخنان حضرت علی، علیه‏السلام) را در خراسان به توصیه ملک‏علی به نظم کشیده است. شاعر، این کلمات را از کتاب «نثرالئالی‏» برگزیده و پس از ترجمه هر سخن در چند بیت، با حکایتی منظوم آن را شرح کرده است. بعضی از داستان‌های «کلمات علیه» بازنویسی حکایت‌هایی از متون مشهور فارسی مانند شاهنامه، مرزبان‏نامه و منطق‏الطیر است. شمار این کلمات صد بوده است؛ لیکن اثر حاضر شامل هفتاد کلمه است و آشکارا پیداست که از آن بخش‌هایی، از جمله مقدمه، ساقط شده.

تصحیح «وامق و عذرا»ی شعیب جوشقانی کاری دیگر از شماست که نشر چشمه منتشر خواهد کرد. این منظومه با منظومه ‌همنام عنصری چه تفاوت‌هایی دارد؟
این اثر دومین کتابی است که امسال نشر چشمه منتشر می‌کند. «وامق و عذرا»ی «شعیب جوشقانی» از نظیره‌های منظومه عنصری و بخشی از خمسه جوشقانی است. از منظومه «عنصری» به جز ربع کل داستان چیزی باقی نمانده و آن هم سال‌های پیش در پاکستان کشف، و در ایران منتشر شده است. بعد از عنصری، قتیلی بخارایی نیز در قرن ۹ منظومه‌ای به این نام دارد(ایبنا: شاعری به این نام در کتابخانه ملی ثبت نشده است) کتاب و پس از آن شعیب جوشقانی در قرن یازدهم نظیره‌ای از این منظومه ارائه کرده است. نسخه‌های متعدد «وامق و عذرا» بر خلاف «لیلی و مجنون» فقط در نام مشترک‌اند و به لحاظ محتوایی هیچ نقطه مشترکی ندارند.

شعیب جوشقانی در قرن یازدهم زندگی می‌کرده؛ یعنی دوران سبک هندی. آیا وی از سبک هندی تاثیر پذیرفته است؟
سبک هندی بیش‌تر تاثیر خود را بر غزل گذاشته و قصیده کمتر از این سبک تاثیر پذیرفته است. نمی‌توان حضور ویژگی‌های سبک هندی را به وضوح در شعیب دید؛ یعنی در نوع زبان وی، سبک هندی تاثیری نداشته است. اما در محتوای آثار او بارقه‌هایی از سبک هندی مشاهده می‌شود و این به آن دلیل است که شیوه روایی داستان در آن روزگار به شدت تحت تاثیر سبک روایی هندی بوده است.

جریان منظومه‌سرایی عاشقانه در تاریخ تا کجا ادامه پیدا می‌کند؟
جریان منظومه‌سرایی عاشقانه تا اواخر قرن ۱۱ ادامه می‌یابد و در قرن دوازده رو به افول می‌گذارد. شاید بتوان گفت که تنها منظومه عاشقانه‌ای که در قرن سیزده سروده شده، منظومه «زهره و منوچهر» ایرج میرزا است. اوج منظومه‌سرایی ایران در قرن ۱۱ است.
________________________________________
حسن ذوالفقاري متولد ۱۳۴۵ دامغان، دكتراي زبان و ادبيات فارسي از دانشگاه تهران، و به عنوان مدرس و عضو هيات علمي دانشگاه تربيت مدرس مشغول به كار است. طرح بزرگ «دايرة المعارف داستان‌هاي فارسي» با همكاري محمد غلام و با سرپرستي تقي پورنامداريان براي معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و «فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌هاي فارسي» در سه جلد از کارهای ذوالفقاري است. ذوالفقاری تأليف ۲۵ عنوان كتاب درسي و ۲۰ عنوان اثر پژوهشی را در كارنامه‌ کاری خود ثبت کرده است.