سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، به نقل از دیلی تایمز پاکستان، بدون شک فناوری‌های پیشرفته چالش‌های بزرگی را در زمینه کتابخانه‌ها و امور مربوط به کتابداری به همراه داشته و کتابداران و مراجعان کتابخانه‌ها را برای کشف حداکثر اطلاعات در حداقل زمان، تحت تاثیر قرار داده است. فناوری‌های ارزشمندی نظیر «واقعیت مجازی» و «واقعیت افزوده»، «چاپ سه بعدی»، «اینترنت اشیا» و برنامه‌های کاربردی موبایل و غیره. در میان این فناوری‌ها، استفاده از رباتیک برای امور کتابخانه‌ای جالب و بحث‌برانگیز است.
فناوری رباتیک در جامعه معاصر علم جدیدی نیست. این فناوری سال 1960 در مجموعه صنعتی برای انجام کارهای سخت و پُرخطر اجرا شد. کلمه «ربات» از کلمه چِکی robot به معنای «کار اجباری» یا «رعیت» گرفته شده است.
امروزه بسیاری از صنایع و تجارت‌های جهانی در حال تبدیل عملیات دستی به فناوری‌های مرتبط با ماشین هستند. فناوری‌هایی محبوب مانند «هوش مصنوعی»، «داده‌های بزرگ»، «اینترنت اشیا» و «واقعیت افزوده» در مقیاس‌های بزرگ‌تر در مشاغل مختلف پیاده‌سازی شده‌اند.
کتابخانه‌ها عامل تغییر فناوری‌های پیشرفته هستند. استفاده از ربات‌ها در زمینه کتابخانه چیز جدیدی نیست که بتوان درباره آن‌ها بحث کرد. بسیاری از کتابخانه‌های بزرگ از فناوری‌های رباتیک برای بازیابی کتاب‌ها، رسانه‌ها و سایر مواد کتابخانه استفاده کرده‌اند و برخی از کتابخانه‌ها از آن برای قرار دادن مطالب در قفسه‌های کتابخانه استفاده می‌کنند. برخی از رباتیک، برای مقاصد امنیتی استفاده کرده‌اند؛ درحالی که برخی دیگر از آن برای پاسخ به سؤالات ارائه شده مراجعان استفاده کرده‌اند.
بسیاری از بزرگ‌ترین کتابخانه‌ها در ایالات متحده آمریکا، انگلستان و کانادا از ربات‌ها برای پرس‌وجوهای مرجع و جهت‌یابی استفاده می‌کنند؛ درحالی که دیگران از آن‌ها برای راهنمای اطلاعاتی استفاده می‌کنند. برخی از کتابخانه‌ها نیز این فناوری برای مدیریت فضای کتابخانه استفاده می‌کردند؛ درحالی که برخی دیگر از آن‌ها برای جهت‌یابی در شب استفاده می‌کردند. همچنین تعداد کمی از آن‌ها برای تشخیص گفتار و ترجمه ماشینی استفاده شده‌اند، درحالی که برخی کتابداران رباتی را معرفی کرده‌اند که به مراجعه‌کنندگان کمک می‌کند تا اطلاعات مورد نظر خود را در کمترین زمان ممکن بازیابی کنند.
بسیاری از کشورهای درحال توسعه مانند پاکستان از فناوری‌های شناسایی فرکانس رادیویی (RFID) و بارکد برای تشخیص سرقت اقلام از کتابخانه‌ها استفاده می‌کنند، در حالی که برخی دیگر از آن‌ها برای شمارش روزانه بازدیدکنندگان کتابخانه استفاده می‌کنند. برخی از کتابخانه‌ها در کشورهای در حال توسعه از سیستم‌های بیومتریک برای پاسخگویی به کاربران بالقوه استفاده می‌کنند. در مقابل، دیگران این فناوری را برای دسترسی به منابع بزرگ‌تر مانند داده‌های بزرگ و تجزیه و تحلیل داده‌ها در هر دو جنبه عملیاتی و خدمات‌محور به کار گرفته‌اند. چند کتابخانه از ربات‌های سخنگو و خدمات دستیار صوتی برای کتابخانه‌های دانشگاهی استفاده کرده‌اند، در حالی که برخی دیگر، آن‌ها را برای شارژ و تخلیه بخش‌های کتابخانه بدون دخالت کتابداران پیاده‌سازی کرده‌اند.
ربات‌ها برای هدایت مراجعان کتابخانه‌ها مفید هستند. آن‌ها امنیت کتابخانه را تضمین می‌کنند و به مراجعان کتابخانه پاسخ می‌دهند. همچنین می‌توانند فعالیت‌های کاربران را در داخل و خارج از کتابخانه نظارت کنند و می‌توانند محیطی آرام و مطالعه‌محور در کتابخانه ایجاد کنند.
در کشورهای درحال توسعه مانند پاکستان، درحالی این فناوری استفاده می‌شود که استفاده از آن در امور کتابخانه‌ای با موانعی نیز همراه است. از تعداد کمی از ربات‌ها در کتابخانه‌ها استفاده می‌شود؛ همچنین سیاست‌های ضعیف درباره استفاده از فناوری و ماشین‌آلات پُرهزینه، و غیره در این خصوص وجود دارد؛ امکان اینکه فعلا در این کشور ربات‌ها جایگزین شغل کتابداران واقعی شوند کم است. با این حال، در کشورهایی مانند پاکستان، بزرگ‌ترین عامل بازدارنده برای به کارگیری ربات‌ها در امور کتابخانه‌ای، محدودیت‌های مالی و طرز فکر ذینفعان است.
با این وجود، فناوری‌های رباتیک در کشورهای توسعه‌یافته در حال افزایش است؛ در این کشور‌ها، کتابخانه‌های کمی از ربات‌ها استفاده می‌کنند و بیشتر برای اهداف آزمایشی است.
کار علمی در زمینه‌های آموزشی و کتابخانه‌ای درباره فناوری‌های رباتیک کمیاب است. با این حال، طبق تحقیقاتی که در این خصوص انجام شده، حریم خصوصی، برابری، اخلاق و ابزارهای توسعه، ازجمله موانع اختلال کار روبات‌ها را در خدمات کتابخانه‌ای هستند. رباتیک و هوش مصنوعی خدمات سریع‌تری ارائه می‌دهند. ما می‌توانیم خدمات کتابخانه‌ای خود را با این فناوری‌های پیچیده پیش ببریم. شان گِرتِی به‌درستی گفت که «فناوری که استفاده می‌کنید هیچ‌کس را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد؛ تجربه‌ای که با آن فناوری ایجاد می کنید همه چیز است.»
جمعه ۲۳ تیر ۱۴۰۲ - ۱۷:۲۰
نظر شما