سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران: سیر مطالعاتی یک عنوان خاص برای برنامه مطالعاتی است که در یک موضوع واحد دارای آغاز، انجام و ترتیب است. سیر مطالعاتی مسیر خواندن را مشخص می‌کند و ممکن است بر اساس کتاب یا مقاله ارائه شود؛ امّا به طور معمول این سیر بر اساس کتاب طراحی می‌شود و به مخاطب کمک می‌کند با صرف کمترین هزینه مالی و زمانی، بیشترین حجم دانش را بیاموزد.
 
گفت‌وگویی با مسلم نادعلی‌زاده نويسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه درباره سیر مطالعاتی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
 
سیر مطالعاتی تا چه اندازه لازم است؟
در هر کاری داشتن نظم و ترتیب به ما کمک می‌کند تا زودتر به هدف و مقصد خود برسیم. در مطالعه نیز همین‌طور است. اگر سیر مطالعاتی و ترتیب در مطالعه کتاب را رعایت کنیم استفاده و بهره ما نسبت به زمانی که پراکنده می‌خوانیم و در هر زمان کتاب خاصی به دست می‌گیریم، چند برابر می‌شود و نتیجه بهتر خواهد شد؛ بنابراین سیر مطالعاتی امری پسندیده است که کمک می‌کند موضوعات را هدفمند پیش ببریم، تأمّل کنیم و به یافته‌های جدید برسیم.
 
شاخصه‌های سیر مطالعاتی مفید کدام است؟
سیرهای مطالعاتی متناسب با موضوعات مختلف مشخّص می‌شوند و هر قدر کسانی که سیر مطالعاتی را مشخّص می‌کنند، به موضوع مورد‌نظر مسلّط‌تر باشند، پيشنهادهایشان سودمند‌تر و مفیدتر است. یک سیر مطالعاتی مناسب سیری است که زمان خواننده را در نظر می‌گیرد و مديريت زمان و تنوع موضوعات را مورد توجه دارد. سیر مطالعاتی معمولا از آسان به سخت تدوین می‌شود و نظم و توالی آنها باید مراعات شود و مباحث باید به گونه‌ای پشت هم چیده شوند که مرحله به مرحله به دانش خواننده افزوده شود. به عنوان نمونه کتاب‌هایی که باید به عنوان مقدمه خوانده شوند، در آخر کار قرار نگیرند و کتاب‌هایی که باید در انتهای سیر مطالعاتی خوانده شوند در ابتدا مطالعه نشوند. باید توالی منطقی رعایت شود و تنوع موضوعات و مديريت وقت لحاظ شود. در برخی مواقع لازم نیست همه کتاب کامل خوانده شود؛ گاهی یک بخش یا یک فصل از کتاب می‌تواند ماحصل کتاب را در اختیار خواننده قرار دهد و بر این اساس در تدوین سیر مطالعاتی، باید توجه شود که هر گاه مطالعه بخشی از آن کفایت کند، لازم نیست همه کتاب از ابتدا تا انتها خوانده شود.
 
چه کسانی می‌توانند سیر مطالعاتی داشته باشند؟
همه کسانی که مایل هستند اهل مطالعه باشند و درباره موضوعی تحقیق کنند باید با سیر مطالعاتی آشنا باشند و این سیر در اختیارشان قرار گیرد. در مسئله مطالعه دو جریان داریم. جریان اول کسانی هستند که سیر مطالعاتی را پیشنهاد می‌دهند مانند محقّقان، کارشناسان و دانشمندان و جریان دوم کسانی هستند که از سیرهای مطالعاتی استفاده می‌کنند. گروه اول باید متخصص باشند و به موضوع اشراف داشته باشند و اطلاعات وسیع کتاب‌شناسی و رجال‌شناسی داشته باشند. این دسته باید نویسندگان را بشناسند، با آثار متعدد در موضوعات مختلف آشنا باشند و کتاب ضعیف از قوی را تشخیص دهند. همچنین باید کتاب‌های معتبر و مستند را بشناسند و آنها را از کتاب‌های سست و غیر تحقیقی تشخیص دهند تا سیر مطالعاتی که پیشنهاد می‌دهند، قابل استناد باشد. گروه دوم هم باید تحقیق کنند و بر مبانی پیشنهادها، مطالعات خود را تنظیم کنند.
 
آیا مخاطبان سیر مطالعاتی در ادبیات داستانی متنوع هستند؟
در ادبیات داستانی همه کسانی که علاقه‌مند به خواندن داستان هستند، مخاطب سیر مطالعاتی محسوب می‌شوند. از آنجا که داستان‌ها موضوعاتی مختلف اعم از مذهبی، تاریخی، عاشقانه، معمّایی و پلیسی دارند، مخاطبان سیر مطالعاتی حوزه داستان هم گسترده هستند. این مخاطبان در سنین مختلف ممکن است به موضوعات مختلفی علاقه‌مند باشند و بر اساس رده سنی و سلیقه آنها باید برایشان سیر مطالعاتی مناسب ارائه کرد.
 
آیا می‌توان انواع سیر مطالعاتی در نظر گرفت؟
بله بر اساس یک سری شاخص‌ها می‌توان سیرهای مطالعاتی مختلفی در نظر گرفت. به عنوان مثال بر اساس زمانی که از مخاطب گرفته می‌شود و یا تعداد کتاب‌هایی که به او پیشنهاد می‌شود، می‌توان سیر مطالعاتی تعریف کرد. بر اساس تعداد نویسندگانی که مخاطب باید کتاب‌هایشان را مطالعه کند، می‌توان سیر مطالعاتی ارائه داد.
 
چه نظری درباره سیرهای مطالعاتی که تاکنون عرصه شده است، دارید؟
متأسفانه در ایران سیر مطالعاتی جا نیفتاده است که بخواهیم سیرهای مطالعاتی مدوّن و خوبی پیشنهاد دهیم. گاهی جسته و گریخته به خوانندگان پیشنهاداتی می‌شود؛ به عنوان مثال در حوزه کتاب‌های شهید مطهری سیر مطالعاتی تدوین و مشخص شده که آثار وی از آسان به سخت با چه ترتیبی باید مطالعه شود. در مورد برخی از بزرگان دیگر هم این اتفاق افتاده است؛ امّا اینکه گاهی بعضی نویسندگان کتاب‌هایی برای مطالعه پیشنهاد می‌دهند، غیر از سیر مطالعاتی است. به عنوان مثال نویسنده‌ای پیشنهاد خواندن ۱۰۰ عنوان کتاب را می‌دهد که ممکن است موضوعات آن، مناسب همه رده‌های سنّی نباشد. سیر مطالعاتی یعنی مسیری که ابتدا و انتهای آن روشن باشد و مشخّص باشد که خواننده باید از کجا شروع کند و هر کتاب را کامل بخواند یا کافی است قسمتی از آن را مطالعه کند. ترتیب مطالعه هم باید مشخّص باشد که ما از این منظر کم‌کاری کرده‌ایم و این‌طور نیست که کسی علاقه‌مند به حوزه خاصی باشد و با سیر مطالعاتی متنوع در آن حوزه مواجه شود و بتواند سیر مطالعاتی را بر اساس زمانی که دارد و هزینه‌ای که می‌خواهد صرف کند، انتخاب کند. محققان و پژوهشگران و نويسندگان و هر کسی که تخصصی در حوزه‌ای کار می‌کند، می‌تواند سیری مطالعاتی تدوين و به دیگران پیشنهاد کند.  در این صورت شاهد نظم‌بخشی به مطالعات خواهیم بود .کسانی هم که می‌خواهند وارد حیطه مطالعه شوند، راهشان روشن خواهد شد و می‌دانند با چه سیر مطالعاتی می‌توانند به نتیجه مطلوب برسند.
 
آیا شما هم سیر مطالعاتی پیشنهاد می‌دهید؟
قطعا به کسانی که از من در مورد مطالعه در حوزه‌ای می‌پرسند، با توجّه به دغدغه، گروه سنّی و علایق آنها کتاب‌ها و حتی سیر مطالعاتی پیشنهاد می‌دهم ولی به طور عمومی و مطلق نمی‌توان سیر مطالعاتی پیشنهاد داد چون کتاب‌هایی متنوّع در حوزه‌های مذهبی، اخلاقی، داستانی، علمی و ادبی داریم. در قدیم می‌گفتند هر کتاب ارزش یک بار خواندن را دارد امّا من معتقدم که این جمله صحیح نیست چون عمر ما محدود است و نمی‌توانیم همه کتاب‌ها را بخوانیم. در زمان کمی که در اختیار داریم لازم است بهترین کتاب‌ها را بخوانیم تا بهترین نتیجه را کسب کنیم؛ بنابراین باید از کسانی که اهل تحقیق و مطالعه هستند، پرس‌وجو کنیم و از آنها بخواهیم کتاب‌های خوب در زمینه‌های مورد علاقه‌مان را به ما معرفی کنند؛ آن‌گاه بر اساس آن معرّفی، از محقّقان درخواست کنیم سیر یا سیرهای مطالعاتی تدوین کنند تا بتوانیم به نتایج مورد نظر برسیم.