به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ارسلان ویسی از دانشگاه صدا و سیما در نخستین نشست تخصصی «همایش همگام با راهیان اربعین» با اشاره به اینکه پیاده‌روی اربعین به‌ویژه شکل توسعه یافته آن در دهه گذشته از مناسک دینی غیرواجب شیعیان است که هر ساله در زمان و مکان مشخصی برگزار (تکرار) شده و از پشتوانه سنتی برخوردار است تصریح‌کرد: با نظر به اینکه اربعین منسکی فرا جنسیتی، فرا سنی و فرا قالبی است می‌توان آن‌ را از دیدگاه‌های مختلف از جمله دیدگاه رسانه‌ای مورد مطالعه قرار داد.

او هدف پژوهش حاضر را مطالعه پیاده‌روی اربعین به‌عنوان یک رسانه خواند که این هدف در 2 مرحله دنبال شده و اظهارکرد: در وهله اول برای دستیابی به کارکردهای رسانه‌ای پیاده‌روی اربعین از روش تحلیل مضمون استفاده شده که در آن داده‌های حاصل از مصاحبه عمیق با اساتید و خبرگان حوزه علوم ارتباطات و رسانه و آیین و مناسک در سه مرحله توصیفی، تحلیلی و تفسیری به روش وُلکات کدگذاری شده است، یافته‌ها نشان می‌دهد پیاده‌روی اربعین دارای پنج کارکرد بسیج اجتماعی، سرگرمی، تداوم و استمرار، همبستگی و ارتباط و اطلاع‌‌رسانی است که از مجموع 42  کد تحلیلی و با مقایسه آن‌ها به‌دست آمده‌اند.

ویسی افزود: سپس در مرحله دوم این یافته‌ها با نظریه کارکردهای رسانه‌ای از دیدگاه دنیس‌مک‌کوایل مقایسه و تطبیق داده شده‌اند و نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که کارکردهای رسانه‌ای اربعین با نظریه کارکردهای رسانه‌ای مطابقت داشته و منسک پیاده‌روی اربعین را می‌توان  به‌مثابه یک رسانه برای جامعه تشیع دانست.

آیین پیاده‌‌روی اربعین از منظر مردم‌شناسی

در ادامه زهرا زارع عضو هیأت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی موضوع آیین پیاده‌ روی اربعین از منظر مردم‌شناسی را به بحث نهاد و گفت: ابررویداد پیاده‌روی اربعین در شکل میلیونی امروزین آن که اساساً نزدیک به 2 دهه است که به دنبال سقوط رژیم بعث و ایجاد فضای باز پدیدار شده ابداً مناسکی متأخر و برساخته نیست و این سنت مداوم و پیوستۀ شیعیان از سال 61 هجری بوده و می‌توان گفت در زمان شیخ مرتضی انصاری و میرزا حسین نوری و سایر علما و مجتهدان حوزه علمیه نجف احیا شده است.

او تصریح‌کرد: آیین زیارت اربعین که در روز 20 صفر و پس از چهل روز از شهادت امام حسین(ع) برگزار می شود بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی جهان بوده، به مثابه نوعی تجربه دینی کارکردهای گسترده و متعددی داشته و درکنار ویژگی هویت بخشی شیعی، به واسطه حضور اهل سنت، مسیحیان و حتی ایزدی‌ها صحنه هم افزایی‌هاو یکپارچگی و البته تعاملات فرهنگی بوده است.

زارع افزود: این مراسم عظیم سوگواری از ابعاد وسیعی از عناصر نمادین و معنوی برخوردار است که در سالهای اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته اما شوربختانه این مناسک از ادبیات نظری و پژوهشی مقبولی در حوزه مردم‌شناسی بی بهره است و با توجه به مؤلفه های مهم این آیین و لزوم شناخت فرهنگ و متعلقات آن، چه در نزد میزبانان عراقی و چه در نزد میمانان ایرانی به عنوان کنشگران زیارت اربعین و ارتقای سواد فرهنگی، مطالعاتی از این دست امری ضروری به نظر می رسد.

 عضو هیأت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی در ادامه به طرح گزارشی اجمالی از مطالعه مقدماتی پیرامون نحوه عزاداری و عناصری همچون هوسه خوانی، شبیه خوانی، نذورات، فرهنگ خوراک، نحوه تعامل خدام الحسین و زائران و توصیف مردم نگارانه‌ای از نمادها و ابژه‌های پرتکرار در مسیر پیاده روی اربعین پرداخت.

نقش باورهای عاشورایی درماشین نوشته‌های چهارمحال و بختیاری

در ادامه عباس قنبری عدیوی عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان به تبیین نقش باورهای عاشورایی درماشین نوشته‌های چهارمحال و بختیاری پرداخت و گفت: در فرهنگ مردم، علاوه بر آفریده‌های شفاهی، متن‌های نوشتاری، عکس‌ها، نقش‌ها و نمادها نیز نشان دهنده افکار و آرما‌ن‌های مردمی است.

او افزود: ماشین نوشته‌ها بخشی از آفریده‌های مردمی‌اند که برمبنایِ ذوق، باور، اندیشه، علاقه‌مندی به صورتهای مختلف و با رویکردهای مذهبی، اجتماعی، فرهنگی، ادبی و ... ساخته می‌شوند، این نوشته‌ها می‌توانند از فرهنگ و آداب و رسوم محلی و بومی یا فرهنگ ملی و جهانی پیروی کنند.

عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان اظهارکرد: در این نوشتار بر پایه پژوهش میدانی، نقش و تاثیر فرهنگ عاشورایی بر ماشین نوشته‌های چهارمحال و بختیاری بررسی شده، متنها بر اساس مشاهده‌های نگارنده گردآوری و بر پایه روش‌های تحلیلی و توصیف متن‌شناسی بررسی و دسته‌بندی شده‌اند.

او در پایان تصریح‌کرد: بر اساس نتایج بدست آمده در این پژوهش ماشین نوشته‌ها از شگردهای عزاداری و رسانه سیار عاشورایی است، نام حسین، عباس، زینب و رقیه بیشترین تکرار را دارد، شیشه عقب خودرو برای ماشین نویسی بیشتر استفاده می‌شود(بعد روی شیشه‌های کناری و یا در خودرو (، تنوع ادبی و هنری خودرو نوشته ها زیاد نیست، جمله‌ها یا عبارت‌های دعایی بیشترین کارکرد را دارند، تنها 10درصد خودروهای برچسب دائمی «السلام علیک یا ...» را داشتند، خودرو نوشته‌های هنری بیشتر راننده جوان(مرد) داشتند و خودرو نویسی را باید در زمره باورهای مذهبی و عاشورایی قوی محسوب کرد.

تجربه‌نگاری اربعین و مواجهه با زائرین

حسین میرزایی، عضو هیأت علمی و رییس گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه نیز در این نشست با نگاهی به تجربه‌نگاری اربعین تصریح‌ کرد: کنشی که مردم عراق در ایام اربعین در مواجهه با زائرین دارند با کنش‌های آنان در مواقع مختلف سال متفاوت است به نحوی که لطف و محبتشان نسبت به افرادی که در این 10 روز منتهی به اربعین به این کشور سفر می‌کنند بسیار زیاد و غیر معمول است.

رییس گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه گفت: این رفتار در یک نظم جهانی متضاد با دنیایی است که بر مدار مادیت می‌چرخد، در جایی که مردم دنیا بر فردیت و انحصار مالکیت تأکید دارند.

او در پاسخ به این پرسش که مگر مراسم اربعین چه ویژگی دارد که عراقی‌ها در این ایام با تمام آنچه در دست دارند اینگونه از زائرین مهمان‌نوازی می‌کنند افزود: در بررسی این موضوع باید ذهنیت و معنایی که عراقی‌ها در مورد اربعین متصور هستند واکاوی شود اینکه چرا این مراسم تا این اندازه برای آنها مهم است که از ماه‌ها پیش برای آن برنامه‌ریزی و هزینه می‌کنند.

در دومین نشست همایش«همگام با راهیان اربعین» عنوان شد

راهپیمایی اربعین یکی از قدرتمندترین نمادهای همبستگی میان جهان شیعه و دیگران

فریده مجیدی خامنه، عضو هیأت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی و مدیر گروه اسطوره و آیین در دومین نشست همایش «همگام با راهیان اربعین» گفت:‌ امروز سه دهه از جریان دفاع مقدس می‌گذرد و با سقوط حزب بعث، شاهد احیای مراسم راهپیمایی اربعین و حرکت خیل عظیمی از مسلمانان شیعه از ایران و اطراف مرزهای عراق به سمت شهر کربلا هستیم.

او گفت: این مراسم با شرکت میلیون‌ها مسلمان شیعه که هر سال بر تعداد شرکت‌کنندگان آن افزوده می‌شود، یکی از قدرتمندترین نمادهای همبستگی میان جهان شیعه و دیگران است، به‌گونه‌ای که در این مراسم علاوه بر شیعیان، مسلمانان سنی و حتی برخی مسیحیان شرکت دارند.

مجیدی خامنه افزود: رسیدن به کربلا با پیاده‌روی طولانی از نجف یا بصره به قصد کربلا انجام می‌پذیرد و طی آن از زن و مرد، پیر و جوان، اقوام گوناگون، اقشار و فرق مختلف در راهپیمایی اربعین شرکت می‌کنند.

او با بیان اینکه در این بررسی سعی می‌شود با توجه به رویکرد آینده‌پژوهی نگاهی تازه به احیای دوباره این مراسم از دیدگاه تصویرسازی فوق فعال داشته باشیم بیان کرد: روش پژوهش اسنادی و کتابخانه‌ای است و در بیان میزان اهمیت این روند، به تاثیرات پیاده‌روی اربعین در افزایش وزن استراتژیک شیعیان اشاره و مولفه‌های آن معرفی می‌شود.

عضو هیأت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی گفت: نتایج مطالعه نشان می‌دهد تصویرپردازی فوق فعال از آینده براساس رویکرد آینده‌پژوهانه اربعین، یکی از حوزه‌‌‌های مورد بحث در آینده‌نگری است. برای چرخش تصویرپردازی به سمت عمل و به واقعیت پیوستن یک تصویر باید آن را با رویکرد بصیرت‌بخش همراه کرد تا از مشروعیت برخوردار باشد و تنها زمینه قابل اعتنا، آینده‌نگری الهی است که منجر به تصویرپردازی بصیرت بخش می‌شود.

در ادامه این نشست فاطمه حداد عادل عضو گروه بافت‌های تاریخی پژوهشکده ابنیه و بافت‌های تاریخی-فرهنگی موضوع آرمانشهر اربعینی و ارتقاء انسجام اجتماعی را مطرح کرد و گفت: با توجه به ابعاد مختلف پیاده روی اربعین ویژگی‌هایی از نظام شهری ارائه می‌شود که ضمن تطبیق با سایر الگوهای شهرسازی گذشته و با نگاه کلی به آرمانشهر، مفاهیمی را با خود به همراه بیاورد که به نظر راهگشای زمان امروز ما و منطبق با ساختار فطری بشر و در جهت ارتقاء انسجام اجتماعی باشد.

او تصریح‌ کرد: بدیهی است چنین شهری با بهره‌گیری از الگوی مراسم اربعین شهری دارای هویت اسلامی، شیعی و مهدوی است.

حداد عادل افزود: این مقاله سعی دارد با روش تحلیلی- توصیفی و مبتنی بر مشاهدات میدانی مراسم اربعین حسینی(ع)، ضمن همراهی با جمعیت به بررسی این حرکت عظیم از بعد شهرسازی پرداخته و با توجه به آرمان‌های شهرسازان مختلف، به تبیین مؤلفه‌های ساختار فضایی و نظام شهری در راستای ارتقای انسجام اجتماعی بپردازد.

در ادامه این نشست طیبه عزت‌اللهی نژاد مدیر گروه پژوهشی هنرهای سنتی موضوع «انسان‌شناسی زيبايی‌شناسی بومی؛ نقاشی قهوه خانه‌ای به مثابه روايتگری ايرانی از وقايع دينی» را به بحث نهاد و سپس تأثیر آیین‌های عزاداری سیاوش پهلوان ایران باستان بر آیین‌های عزاداری امام سوم شیعیان توسط آزاده حیدرپور عضو هیأت علمی پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون بررسی شد.