سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه نعمتی: «درخت گلابی و همسایه مهربان» اثری مصور در فضای طبیعت و گیاهان است که برای گروه سنی بالاتر از ۱۰ سال به قلم ساجده کارخانه‌ای نوشته شده و سارا دستمالچیان تصویرگری آن را انجام داده است. داستان این درخت گلابی و همسایه‌اش از جایی شروع می‌شود که در کنار هم توسط باغبان کاشته می‌شوند و درخت گلابی به بزرگی قد درختش و میوه‌هایی که دارد مغرور می‌شود و بوته آویشن را ناچیز و بی‌اهمیت تصور می‌کند. این خودپسندی و تکبری که در رگ و ریشه درخت گلابی حرکت می‌کند باعث می‌شود اتفاق بدی برایش بیفتد. حالا او با آفتی روبه‌رو شده است که دارد شکوفه‌های زیبای گلابی‌اش را از بین می‌برد. چه بر سر این درخت و میوه مفیدش می‌آید؟ آیا از بوته آویشن که در همسایگی این درخت روییده است کاری برمی‌آید؟
ساجده کارخانه‌ای در این اثر تخیلی کودک که بر اساس یک سوره و یک آیه از قرآن کریم نوشته شده، به روایت داستانی تعلیمی پرداخته است که بیانگر ارزش و جایگاه مخلوقات خداوند در جهان خلقت است؛ چه درخت گلابی باشی و چه بوته کوچک آویشن. پس از مطالعه این اثر با کارخانه‌ای، نویسنده اثر ارتباط گرفته و درباره کتاب «درخت گلابی و همسایه مهربان» گفت‌وگو کردیم که در ادامه آن را می‌خوانید:
- «درخت گلابی و همسایه مهربان» چندمین اثر شماست؟
این کتاب دومین اثر چاپ‌شده من است. پیش از این، کتابی با عنوان «روییدن در انتظار توست» داشتم که برای مخاطب نوجوان و جوان از سوی انتشارات کتاب جمکران به چاپ رسیده است.
- چرا این اثر به کارنامه ادبی شما اضافه شد؟ علت نگارش آنچه بود؟
پرداختن به موضوع عزت‌نفس و اهمیت پرورش آن در کودکان، علت اصلی نوشتن این کتاب بود. اینکه انسان درک کند بنده و مخلوق خداست و برای خود مالکیتی قائل نباشد، باعث می‌شود دچار طعنه یا آسیب‌های ناشی از طعنه دیگران نشود. عزت‌نفس مسئله‌ای است که اگر به درستی در شاکله کودک قرار بگیرد، از بسیاری از انحرافات و آسیب‌های آینده جلوگیری می‌کند. همچنین پرداختن به موضوع تکبر و خودبرتربینی هم از اهداف دیگر من در نوشتن این داستان بود.
- در ابتدای کتاب ذکر شده که داستان بر اساس یک سوره و یک آیه از قرآن کریم نوشته شده است. نوشتن به این صورت چه تفاوتی دارد با انواع دیگر نوشتن؟
در تمام داستان‌های آموزنده و دینی، نویسنده سعی دارد یک یا گاهی چند پیام ارزشمند را به مخاطبش منتقل کند. پیام‌های ارزشمند در صورتی که جزئی از یک نظام ارزشمند باشند، ارزش مضاعفی پیدا می‌کنند. در این داستان، با استخراج پیام‌ها از نظام قرآن، سعی کردم به محتوای آن غنا ببخشم. به علاوه وقتی داستانی را بر اساس آیه یا سوره‌ای از قرآن کریم می‌نویسیم و درون‌مایه و پیام داستان را از آن آیه یا سوره می‌گیریم، متعهد می‌شویم در همان چارچوب کار کنیم. در این داستان، رفتار درخت گلابی مصداق همزة لمزة است و بخشی از ویژگی‌های همز و لمز را طبق آیات سوره مبارکه همزه دارد؛ ویژگی‌هایی از قبیل توجه بیش از حد به اموال و دارایی‌ها، عیب‌جویی و طعنه‌زدن، جاودانه‌پنداشتن دارایی‌ها و….
در نهایت هم عاقبتی که برای او در نظر گرفته شده شبیه همان عاقبتی است که خداوند در قرآن برای همز و لمز در نظر گرفته است؛ یعنی آتشی که قلب را می‌سوزاند و پیش‌روی می‌کند و احاطه پیدا می‌کند؛ البته این عاقبت به صورت تمثیلی و در سطحی که برای درک کودک راحت باشد، آورده شده است.
- این داستان را می‌توانیم در گروه ادبیات دینی بیاوریم؛ چرا که مفهومی دینی و اخلاقی را بیان می‌کند. موافق این طبقه‌بندی هستید یا دوست دارید «درخت گلابی و همسایه مهربان» را یک اثر عام و بدون طبقه‌بندی بدانیم؟
به نظرم این کتاب در گروه ادبیات دینی قرار می‌گیرد.
- داستان‌های تعلیمی برای کودکان در گذشته بسیار پرکاربرد و رایج بوده است. آیا می‌توان نمونه‌هایی مثل اثر شما را نسخه به‌روزشده آن داستان‌ها دانست؟
بله تا حدودی می‌توان گفت همین‌طور است. من فکر می‌کنم انسان‌ها در تمامی اعصار و دوران‌ها به داستان‌های آموزنده نیاز دارند.
- کتاب شما کم‌حجم است و می‌توان آن را در یک فرصت بسیار کوتاه خواند. نوشتن داستان کوتاه برای کودکان چه نوع تجربه‌ای برای نویسنده است؟ آیا شما در روند نوشتن این داستان، چالش یا مسئله‌ای داشتید؟
با توجه به اینکه گروه سنی مخاطب این کتاب ب و ج است، حجم متن کتاب با در نظر گرفتن حوصله مخاطب، مناسب به نظر می‌رسد. شاید بتوان گفت یکی از دلایل کم‌حجم به نظر رسیدن کتاب، تعداد تصاویر است؛ چون تعداد کلمات متن با توجه به گروه سنی مخاطب، کاملاً در محدوده استاندارد قرار دارد. چالش اصلی در روند نوشتن این کتاب، پیدا کردن شخصیت‌های مناسب برای داستان بود. اینکه نیاز شخصیت عیب‌جو و مغرور به شخصیت مقابل، از نظر علمی و منطقی درست باشد و تکراری و کلیشه‌ای هم نباشد.
- چقدر تلاش کردید که زبان و دغدغه بزرگسالانه خودتان را مثل مهم‌بودن مسئله خودخواهی و غرور و تکبر، به زبان و فهم مخاطب کوچک‌تان نزدیک کنید؟
با استفاده از تمثیل و تشبیه در داستان، سعی کردم این مفهوم را برای کودکان، ساده‌تر و ملموس‌تر کنم.
- داستان با روند غیرمستقیم خوبی پیش می‌رود و تا اواخر سعی ندارد پیامش را به مخاطب تحمیل کند؛ اما در دو سه صفحه پایانی، تک‌گویی باغبان باعث می‌شود مخاطب پیام را مثل بیننده یک برنامه تلویزیونی بشنود. بهتر بود روند داستان را با همان قصه‌گفتن ادامه می‌دادید و نتیجه اخلاقی را در لایه‌های داستان باقی می‌گذاشتید. نظر خودتان چیست؟
البته در چند صفحه پایانی کتاب با تک‌گویی باغبان مواجه نیستیم. تنها در صفحه پایانی در یک بند، از زبان باغبان خطاب به درخت و بوته، پیام داستان آورده شده است.
- تصویرسازی کتاب از حالت واقع‌گرایانه دور و انتزاعی‌تر درآمده است. از فرم تصویرگری کار مطلع بودید؟ چقدر با تصویرگر ارتباط داشتید؟
از فرم تصویرگری مطلع بودم؛ اما با تصویرگر کتاب در ارتباط نبودم.
- نظر خودتان درباره نوع تصاویر کتاب چیست؟
در کل، سبک تصویرگری به نظرم خلاقانه بود.
- آیا اثر دیگری هم برای کودکان یا نوجوانان در دست نگارش یا چاپ دارید؟
بله، چند اثر در دست چاپ دارم. یکی از آن‌ها با عنوان «ماجرای تابا و جنگل تاریک» داستانی تمثیلی در حوزه جهاد تبیین برای کودکان است که به‌زودی از سوی انتشارات کتاب جمکران منتشر خواهد شد. یک رمان نوجوان هم با موضوع فلسطین در دست نگارش دارم.
نظر شما