سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): پنجره ملی خدمات دولت هوشمند، برای دسترسی به خدمات دولتی از طریق یک سیستم واحد، ایجاد شده است. ورود به سایت از دو طریق اپلیکیشن «دولت همراه» و اسکن بارکد و همچنین، از طریق شماره تلفن همراه و وارد کردن کد یک‌بار مصرف، انجام می‌پذیرد. خدمات این سامانه نیز در سه دسته‌بندی موضوعی، سازمان‌ها و براساس احراز هویت، ارائه می‌شود. طبق بند (و) تبصره هفت قانون بودجه، تمام دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی مکلف شده‌اند تا پایان شهریورماه ۱۴۰۱ پنجره واحد خدمات هوشمند خود را ایجاد کنند و حداقل ۳۰ درصد از خدمات پُرکاربرد خود را به‌صورت کاملاً غیرحضوری و برخط به مردم ارائه دهند.

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ۲۶ تیرماه ۱۴۰۱ مصوبه شماره یک جلسه بیست و چهارم شورای اجرایی فناوری اطلاعات را منتشر کرد. طی این مصوبه به شرح وظایف و مسئولیت دستگاه‌های اجرایی پیرو موضوع پنجره واحد خدمات دولت پرداخته شد. عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات اول آذرماه سال جاری اعلام کرد: «۳۰ آبان‌ماه آخرین مهلت دستگاه‌های دولتی برای ارائه ۱۰۰ درصدی خدمات خود از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند است و بنا به اعلام او درحال حاضر به‌طور متوسط حدود ۶۴ درصد خدمات دستگاه‌های دولتی به این پنجره متصل شده است.» کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی که در این اساسنامه به اختصار کتابخانه نامیده می‌شود، موسسه‌ای تحقیقاتی فرهنگی و خدماتی است که زیرنظر مستقیم رئیس مجلس شورای اسلامی فعالیت می‌کند. براساس ماده ۲ بخش کلیات اساسنامه کتابخانه مجلس، بودجه کتابخانه مجلس در بودجه کل کشور و در ردیف جداگانه، ذیل ردیف بودجه مجلس منظور می‌شود.

براساس ماده یک و اصلاحات آیین‌نامه توسعه خدمات الکترونیکی دستگاه‌های اجرایی نیز که سال ۹۳ مصوب شده است؛ به مبحث پنجره واحد ارائه خدمات: درگاه واحد ملی ارائه خدمات و اطلاعات به مردم اشاره شده است و براساس ماده ۲ همین آیین‌نامه؛ تمامی دستگاه‌های اجرایی موظف بودند؛ شناسنامه خدمات خود را با محتوای مشخص حداکثر تا پایان سال ۱۳۹۳ تهیه، در درگاه دستگاه مربوط انتشار و در دسترس عموم قرار دهند.

آیا کتابخانه مجلس مشمول قانون است؟

براساس ماده پنج قانون مدریت خدمات کشوری «منظور از دستگاه اجرایی، کلیه وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی، مؤسسات یا نهادهای عمومی غیردولتی، شرکت‌های دولتی و همه دستگاه‌هایی که شمول قانون بر آن‌ها مستلزم ذکر و یا تصریح نام است مانند شرکت ملی نفت ایران، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، بانک مرکزی، بانک‌ها و بیمه‌های دولتی و غیره.... است. البته براساس ماده ۵ قانون خدمات کشوری مؤسسه‌های عمومی عام‌المنفعه و مؤسسه اعتباری تخصصی است که عهده‌دار اجرای قسمتی از برنامه سالانه کشور باشند نیز جزو دستگاه‌های اجرایی محسوب می‌شوند.

براساس تعریف کتابخانه مجلس در اساسنامه؛ این مرکز مؤسسه‌ای تحقیقاتی فرهنگی و خدماتی است که زیرنظر رئیس مجلس شورای اسلامی اداره می‌شود و ردیف بودجه مشخصی دربودجه کل کشور دارد و باز براساس این تعاریف، کتابخانه مجلس با وجود اینکه زیرنظر مجلس شورای اسلامی فعالیت می‌کند و در وهله نخست باید به نمایندگان مجلس ارائه خدمات کند، یک مؤسسه تحقیقاتی فرهنگی و خدماتی است که به پژوهشگران و کاربران تخصصی نیز خدمات ارائه می‌کند و به همین دلیل یک مرکز ارائه خدمات تخصصی در حوزه فرهنگی و کتابخانه‌ای محسوب می‌شود و شامل تعریف دستگاه‌های اجرایی طبق قانون ماده ۵ خدمات کشوری نیز می‌شود زیرا براساس ماده پنج قانون خدمات کشوری «مؤسسه‌های عمومی عام‌المنفعه و موسسه اعتباری تخصصی است که عهده‌دار اجرای قسمتی از برنامه سالانه کشور باشند» نیز جزو دستگاه‌های اجرایی محسوب می‌شوند.

یک جست‌وجوی ساده در پنجره خدمات ملی دولت هوشمند نشان می‌دهد نام کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در پنجره خدمات دولت هوشمند وجود ندارد و بعد از درج نام برای ورود به سایت کتابخانه مجلس از طریق این درگاه، متوجه می‌شوید، «موردی یافت نمی‌شود»!

یعنی کتابخانه مجلس به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند متصل نیست.

مجتبی عباسلو، معاون اشاعه در پاسخ به خبرنگار (ایبنا) درباره چرایی متصل نشدن کتابخانه مجلس به درگاه واحد، می‌گوید: ضرورتی احساس نمی‌کردیم. متن کامل گفت‌وگو اینجا

وی با تاکید براینکه در تعامل با بخش فناوری اطلاعات، اتصال کتابخانه مجلس شورای اسلامی، به درگاه پنجره ملی خدمات دولت هوشمند را امکان‌سنجی می‌شود، بیان کرد: ارائه خدمات الکترونیکی به کاربران، برای کتابخانه یک اصل محسوب می‌شود؛ این موضوع نیز جزو مسئولیت‌های بخش فناوری اطلاعات کتابخانه ملی است تا در پنجره ملی خدمات دولت هوشمند، هویتی برای کتابخانه ایجاد شود تا از آن لایه هم امکان ارائه خدمات داشته باشیم.

اتصال به پنجره واحد را پیگیری می‌کنیم

معاون اشاعه اطلاعات کتابخانه مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در زمینه اتصال به کتابخانه مجلس به درگاه پنجره ملی خدمات دولت هوشمند، ادامه داد: طرح موضوع نشده بود اما حتماً پیگیری خواهد شد؛ چراکه اتصال به درگاه پنجره ملی خدمات دولت هوشمند یک قابلیت برای کتابخانه مجلس اضافه می‌کند.

عباسلو درباره تاکید وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره اتصال همه نهادهای دولتی و عمومی ازجمله کتابخانه مجلس به درگاه پنجره ملی خدمات دولت هوشمند گفت: دستوری درباره این موضوع برای کتابخانه نیامده است. معتقدیم منطق، منطق درستی است اما در مراحل ابتدایی ارائه خدمات الکترونیکی هستیم؛ به‌عبارت دیگر تلاش کردیم اصل موضوع، یعنی امکان ارائه خدمات الکترونیکی وجود داشته باشد.

وی افزود: خدا را شکر طی سال‌های اخیر، تا حدودی اقتضائات ارائه خدمات الکترونیکی مهیا شده است.

وزیر ارتباطات: کتابخانه مجلس به پنجره واحد متصل شود

اما از تمام این بند و تبصره‌ها که بگذریم عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در جدیدترین سخنان خود در مصاحبه با ایبنا درباره پیوستن کتابخانه مجلس شورای اسلامی به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند گفته است: «همه دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی، مشمول قانون مصوب مجلس در اتصال به پنجره واحد هستند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در این مصاحبه با تأکید بر اینکه اتصال همه دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی به پنجره خدمات هوشمند الزام قانونی است، ادامه می‌دهد: «همه زیرمجموعه‌های مجلس شورای اسلامی ازجمله کتابخانه این نهاد باید به پنجره واحد خدمات دولت هوشمند متصل شوند» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره میزان اتصال کتابخانه مجلس شورای اسلامی در همین مصاحبه گفته است: «قانون، مصوب مجلس شورای اسلامی است؛ بنابراین حتماً مجلس درعمل به قانون پیشتاز خواهد بود. امیدواریم همه زیرمجموعه‌های این نهاد قانون‌گذار از مرکز پژوهش‌ها و دیگر بخش‌ها به پنجره ملی متصل شوند.»

کتابخانه‌های تخصصی به عنوان مرجع ارائه خدمات به پژوهشگران و کاربران با نیازهای اطلاعاتی خاص همواره مورد توجه جامعه خدمت‌گیر است و ارائه خدمات غیر حضوری از طریق این کتابخانه‌ها یکی از مطالبات جامعه پژوهشگران است. در این میان ارائه خدماتی مانند ثبت نام آنلاین، جست‌و جو در منابع کتابخانه‌ای، رزو منابع امانتی کتابخانه و تمدید منابع امانتی حداقل توقع جامعه کاربران تخصصی از یک کتابخانه‌های تخصصی در بخش خدمات غیر حضوری است. اما اینکه چنددرصد از خدمات کتابخانه مجلس ازطریق کتابخانه مجازی این مرکز یعنی «باغ میراث بهارستان» ارائه می‌شود؛ پرسشی است که مسئولان کتابخانه مجلس باید به آن پاسخ بدهند اما اینکه چرا کتابخانه مجلس و کتابخانه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با وجود اینکه زیرنظر یک قوه قانون‌گذار مانند مجلس شورای اسلامی فعالیت می‌کنند، هنوز به درگاه واحد پنجره ملی خدمات دولت هوشمند متصل نشده‌اند، قابل تامل است؛ زیرا مجلس شورای اسلامی خود متهعد به قوانینی است که وضع می‌کند و مصوبه مجلس برای نهادهای زیرمجموعه خود نیز الزام دارد.

درباره تاریخچه ارائه خدمات مجازی کتابخانه مجلس باید گفت، از سال ۹۱ و در زمان ریاست محمد رجبی، نرگس محمدنبی، کارشناس بخش امانت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: «سیستم الکترونیک درخواست کتاب (E-request) کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با هدف تسریع در امر تقاضا و ارائه کتاب‌ها ایجاد شده است.» به‌گفته حجت‌الاسلام مجتبی عباسلو، مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی سال ۱۴۰۰، از عمر وب‌سایت کتابخانه مجلس به‌عنوان یک سایت فرهنگی، بیش از دو دهه می‌گذرد. از همان ابتدا در کنار امکان جستجو در رکوردهای اطلاعاتی این مرکز، اطلاع‌رسانی اخبار فرهنگی نیز در این وب‌سایت انجام می‌شده است. به مرور زمان، امکانات دیگری ازجمله دسترسی به مشروح مذاکرات مجلس، ارائه فایل مجلات و نشریات منتشره کتابخانه مجلس، معرفی آثار انتشارات کتابخانه مجلس و ارائه اخبار داخلی این سازمان نیز به وب‌سایت اضافه شد.

با شیوع کرونا و نیاز به ارائه خدمات غیرحضوری به پژوهشگران از سوی کتابخانه مجلس، کتابخانه مجازی مجلس با عنوان «باغ میراث بهارستان» امکان بازیابی فایل دیجیتال تمام منابع این کتابخانه اعم از نسخ خطی، کتاب‌های چاپ سنگی و سربی، اسناد و…، در وب‌سایت کتابخانه مجلس فراهم کرد. این مجموعه شامل فایل دیجیتالی همه نسخ خطی اسکن شده، حدود ۲۴ هزار کتاب چاپ سنگی و سربی و حدود ۳۲۰ هزار سند پارلمانی، منابع دیداری، شنیداری و گزارش‌های دولتی است.

رئیس جدید کتابخانه مجلس: هوشمندسازی هدف کتابخانه در دوره جدید است

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا قاسمیان، رئیس جدید کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در نشست خبری خود که ۲۴ شهریورماه ۱۳۹۹ بعد از انتصاب ازسوی محمد باقر قالیباف در ۱۳ تیرماه همان سال برگزار شد، گفت: «مجلس جدید چهار شعار را سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده است و ما نیز از همین برنامه‌ها بهره خواهیم برد و با این اهداف همگن خواهیم شد. این شعارها شامل مردمی‌سازی، هوشمندسازی، شفاف‌سازی و کارآمدسازی است.»

البته به نظر می‌رسد در این دوره بر دیجیتال‌سازی منابع تأکید شده است اما کتابخانه مجلس هنوز تا تحقق کامل این وعده فاصله دارد زیرا قاسمیان در این نشست خبری تأکید کرده بود: «تا پایان سال بحث دیجیتال‌سازی و بارگذاری نسخ خطی نفیس و کلیه اسناد، انجام می‌شود و اکنون (زمان انتصاب و برگزاری نشست خبری) صرفاً ۲۰ درصد از کار نسخ خطی مانده و اسناد هم در این مدت، پنج درصدش دیجیتال‌سازی شده است. پس تا پایان سال (۱۳۹۹) این قول را می‌دهم که تمامی اسناد و منابع دیجیتال‌سازی و بارگذاری شود.»

محمد خانعلی، مسئول بخش دیجیتال‌سازی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در سال ۱۴۰۱ گفته بود: «کتابخانه مجلس در مجموع، ۲۷ هزار و ۵۰۰ جلد نسخه خطی دارد که از این تعداد ،۲۷ هزار جلد آن تا پایان تیرماه ۱۴۰۱ اسکن شدند. پیش‌بینی بخش دیجیتال کتابخانه این است که تا سه ماه آینده همان سال یعنی ۱۴۰۱ فرآیند اسکن نسخه‌های خطی صندوقی نیز به اتمام برسد.» خانعلی درباره آمار دیجیتال‌سازی منابع سنگی و سربی در شهریورماه سال گذشته گفته بود: «تاکنون یعنی تا شهریورماه سال ۱۴۰۱؛ ۷۰ درصد نسخه‌های سنگی و سربی، اتمام اسکن ۳۰ درصد از نشریات کتابخانه مجلس و اسکن ۱۹ هزار کتاب چاپی پیش از انقلاب اسکن شدند.»

عباسلو، معاون اشاعه کتابخانه مجلس، سوم آبان‌ماه امسال اعلام کرد: «نشریات دوره قاجار به‌دلیل اهمیت و قدمت، به‌طور کامل دیجیتال‌سازی شدند، اما نشریات منابع بعد از انقلاب اسلامی به‌خصوص از دهه ۷۰ نسخه دیجیتال دارد و تلاش می‌شود نسخ دیجیتالی این منابع، از مجموعه‌ها و دفاتر روزنامه‌ها تهیه شود. هدف‌گذاری کتابخانه مجلس امسال این است که محتوای بخش نشریات خود را تکمیل کند.»

کتابخانه مجلس ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار برگ سند دارد که ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار برگ سند مربوط به اسناد قبل از انقلاب اسلامی و ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار برگ سند مربوط به اسناد بعد از انقلاب اسلامی است. براساس سخنان ندا شهماری، مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس دیجیتال‌سازی در ۱۵ مهرماه ۱۴۰۲؛ امکان خرید تصاویر اسنادی در «باغ میراث بهارستان» فراهم شده و دیجیتال‌سازی اسناد کاغذی تقریباً رو به اتمام است و درحال حاضر اکثر آن‌ها حدود ۸۵ درصد اسکن شده‌اند. در بخش اسناد بعد از انقلاب اسلامی نیز برای دسترسی به محتوای اسناد، پروژه ocr اسناد را انجام دادیم که تصاویر اسناد به متن‌های قابل جستجو تبدیل می‌شود.

در پایان مسئولان کتابخانه مجلس بهتر است با ارائه گزارشی از روند دیجیتال‌سازی منابع در کتابخانه مجلس به این پرسش پاسخ بدهند که چند درصد از خدمات کتابخانه مجلس در بخش کتاب، مقاله، کاوش، اسناد و کتاب‌های چاپی، قدیمی و خارجی و نشریات به‌صورت غیرحضوری و مجازی ارائه می‌شود؟ چرا این کتابخانه تاکنون به پنجره خدمات ملی دولت هوشمند متصل نشده است؟ و اساساً چه زمانی قرار است به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند متصل شود؟ و برای ارائه خدمات ۱۰۰ درصدی به‌صورت برخط، هوشمند و الکترونیک به پژوهشگران، نمایندگان مجلس و کاربران کتابخانه چه برنامه‌ای دارد؟