سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - آناهید خزیر: دفتر هفتم کتاب «شاهنامه فردوسی: تصحیح انتقادی و شرح یکایک ابیات» اثر مهری بهفر از سوی فرهنگ نشر نو منتشر شد. این کتاب تصحیح تازه‌ای است از شاهنامه فردوسی بر پایه مهم‌ترین نسخه‌های موجود، همچون دستنویس موزه‌ی بریتانیا، فلورانس و… نسخه سن‌ژوزف که به‌تازگی در بیروت یافته شده و تصحیح حمدالله مستوفی نیز برای نخستین بار در این تصحیح انتقادی بررسی شده‌اند.
شاهنامه روایتگر تاریخ ملی ایرانیان و گزارنده جهان‌بینی و یزدان‌شناسی ارزش‌های اجتماعی و آیین‌های گرانپایه و، در یک کلمه، فرهنگ پدیدآمده در میان ایرانیان از روزگار آغازین و گاه باستان و رساننده پایانی و پایندگی در گذر هزاره‌هاست. شاهنامه، پیش از آن‌که زنده‌کننده زبان پارسی باشد، زنده‌کننده «عجم» یعنی هویت ملی و هستی سرزمین مردمانی است که در پیوند با نژاد و قومیتشان اِرانشهر، شهر ایران و ایران‌زمین نامیده می‌شود. درباره شاهنامه اگر چیزی جز این گفته شود، کم‌مهری به کسی خواهد بود که برای بزرگی ایرانیان سی سال رنج و تلاش را بر خود هموار ساخت. انگیزه ما برای پرداختن به «تاریخ و فرهنگ ملی» خود روشن ساختن ویژگی‌های ما مردم بس نشیب و فرازدیده و آشکار کردن هویت ملی‌مان بوده است؛ هویتی که در پاسداری از این آب و خاک همواره بُرنده‌ترین ابزار و خار چشم ستیزه‌گران با این ملت شناخته شده است.
فردوسی در توصیف شاهنامه آن را سراسر «سخن» می‌داند؛ سخنی که تنها از راه آن، ناپیداها و ناشناخته‌ها و گذشته‌های مبهمِ مه‌آلود بر شنونده و خواننده آشکار می‌شود. از دیدگاه او، شاهنامه پراگندن تخم سخن است و می‌داند که با کار شکوهمند خود کشور را پرسخن و نام بزرگانی را که در پیدایی چنین سرزمین تابانی کوشیده‌اند زنده و جاویدان ساخته است. در واقع، از این دیدگاه است که آفرینش فردوسی نه‌تنها عظیم‌ترین و بی‌مانندترین اثر در تاریخ ادبیات ایرانیان بلکه از دیدگاه هنری نیز زیباترین شیوه شعرپردازی شناخته می‌شود و به‌راستی که در ادبیات فارسی داستان‌های عاشقانه و دلکش شاهنامه و تشبیهات دل‌انگیز آن و توصیفاتش از صحنه‌های رزم همتایی ندارد.
مهری بهفر در این مجموعه کتاب‌ها شرح یکایک ابیات، تعابیر کنایی، مجازی، استعاری و… را به همراه گزارش ریشه‌شناسی واژگان متن و بررسی درونمایه‌ها، رویدادها، شخصیت‌ها و خویشکاری آنها و نیز مقایسه‌شان با متون همزمان و ناهمزمان آورده است. برگردان عربی شاهنامه از فتح بن علی بنداری اصفهانی در اوایل قرن هفتم، برگردان منظوم انگلیسی برادران وارنر، فهرست واژه‌های گزارش‌شده، فهرست واژه‌های پارسی باستان، اوستایی، پهلوی اشکانی، ساسانی و… فهرست واژه‌های عربی، فهرست واژه‌های غیر عربی و غیر ایرانی، فهرست نام مکان و کسان، بیت‌یاب و کتابنامه از بخش‌های دیگر این کتاب‌اند.
این مجلدها تصحیحی جدید از شاهنامه فردوسی را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد. تصحیح انتقادی و شرح یکایک ابیات شاهکار حکیم ابوالقاسم را در بردارد، گنجینه‌ای است که به حق، عدالت زحمات فردوسی بزرگ را به جا آورده است و شاهنامه را نه تنها تمام و کمال برای خواننده شرح می‌دهد، بلکه یک منبع جامع و همه جانبه، برای تمام پژوهشگران شاهنامه، در هر رده‌ی علمی و تحقیقاتی به حساب می‌آید.
این مجموعه از ادبیات فارسی ایران و جهان، با وجود اینکه توجه و اشتیاق مخاطبان زیادی را در طول سال‌ها برانگیخته، اما گاهی به دلیل متن کهن و سخت‌خوان خود، به درستی درک نشده است. تعداد زیادی از علاقه‌مندان به شاهنامه فردوسی، با وجود اینکه بسیار مشتاقند تا داستان‌های آن را بخوانند و از آن لذت ببرند، در ابتدای راه یا میانه مسیر، از خوانش دشوار آن دلسرد می‌شوند و کتاب را رها می‌کنند اما با کوششی که مهری بهفر در تصحیح انتقادی و شرح یکایک ابیات از شاهنامه فردوسی داشته، مشکل این دسته از خوانندگان نیز حل شده و حال می‌توانند به نکات پنهان در واژگان جادویی و شگفت‌آور فردوسی حکیم، پی ببرند.
تصحیح تازه‌ای که مهری بهفر در این مجموعه کتاب‌ها ارائه کرده، هر بیت را به دقت موشکافی کرده و برای اینکار، نسخه‌های متعددی را اعم از نسخه سن ژوزف، دستنویس‌های موزه فلورانس و بریتانیا و برگردان‌های مختلف زبان‌های عربی و انگلیسی، مورد بررسی قرار داده است. وی علاوه بر شرح یکایک ابیات و معنی واژگان، به تشریح تعابیر گوناگون مجازی، کنایی و استعاری نیز اقدام کرده و واژه‌های داخل متن را از لحاظ ریشه‌شناسی نیز واکاوی می‌کند.
ارزش کار مهری بهفر با نگاه به دقت و حوصله او در یافتن و کنار هم گذاشتن اطلاعات مربوط به هر بیت ستودنی است و هر کسی که صفحه‌ای از مجلد پیش رو را از نظر بگذراند، متوجه عظمت تلاش‌های این پژوهشگر شاهنامه خواهد شد. همچنین جنبه منحصر به فرد کتاب شاهنامه فردوسی: تصحیح انتقادی و شرح یکایک ابیات این است که از تک‌تک بیت‌ها گزارشی ارائه می‌دهد و هیچ بیتی را بی معنا باقی نمی‌گذارد. به عبارت دیگر، هر بیت مستقل از بقیه تجزیه و تحلیل می‌شود. برخلاف تعدادی دیگر از شرح‌ها که در آنها مفسران مروری کلی بر چند بیت ارائه می دهند، این یک اثر خاص است که از پرداختن به ابیات دشوار نیز ابایی نداشته و از هیچ چیز چشم‌پوشی نمی‌کند.
با توجه به آنچه در این مجموعه کتاب‌ها آمده است، خواننده با مطالعه این اثر به این نتیجه می‌رسد که همه چیز را در کنار هم یکجا دارد و در بررسی ابیات شاهنامه، به جای مطالعه چند اثر متعدد، می تواند با خواندن یک اثر، هر چه بیشتر و بهتر با شاهنامه آشنا شود و این موضوع به کتاب حاضر اهمیت ویژه ای بخشیده است.
مهری بهفر در این مجموعه کتاب‌ها هر دوره را با دقت بررسی کرده است و برای علاقه‌مند شاهنامه دانستن این نکته اهمیت بسیاری دارد. وی در دفتر نخست از این مجموعه داستان پادشاهی کیومرث، هوشنگ، تهمورث، جمشید، ضحاک و فریدون را مورد بررسی قرار داده و تصحیح انتقادی و شرح یکایک ابیات این داستان‌ها را به خواننده عرضه می‌کند.
این مجموعه کتاب‌ها افزون بر جدول نشانه‌های اختصاری، آوانویسی و نشانه‌های راهنمای متن، از فهرست واژه‌های گزارش شده، ریشه‌شناسی شده، واژه‌های عربی، غیرایرانی و غیرعربی، فهرست نام افراد، مکان‌ها و بیت‌یاب نیز تشکیل شده و برگردان‌های عربی و انگلیسی شاهنامه‌ی فردوسی را به ترتیب از فتح بن علی محمد بنداری اصفهانی و آرتور و ادموند وارنر نیز در این کتاب گنجانده است. این مجموعه بر اساس معتبرترین و شناختهشدهترین تصحیح‌های موجود از شاهنامه فردوسی به رشته تحریر درآمده و در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.
دفتر هفتم کتاب «شاهنامه فردوسی: تصحیح انتقادی و شرح یکایک ابیات» اثر مهری بهفر در ۵۳۴ صفحه و قیمت ۵۵۰ هزار تومان از سوی فرهنگ نشر نو منتشر شد.
نظر شما