سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مرجانه حسین‌زاده: سمانه سنگچولی، شاعر، نویسنده، نقاش، استاد دانشگاه و سراینده سه کتاب با عناوین «مثنوی سایه‌ها»، «آفتاب مثنوی» و «بال سحر» و همچنین مولف کتاب ادبی «ملتمسات» است و تاکنون چندین نمایشگاه شعرنقاشی در مشهد و دیگر شهرها با تلفیق شعر و نقاشی‌های انتزاعی برگزار کرده است و تمامی فعالیت‌های هنری‌اش را ادای دینی به مردمان سرزمین‌اش تلقی می‌کند.

او در گفت‌وگو با ایبنا در خصوص کتاب تاریخی «مروارید ادب ایران» که به تازگی روانه بازار شده است، گفت: خواجه شهاب‌الدین عبدالله مروارید در تحریر هفت‌قلم مهارت داشت و این مهارت را برای تمام نوادگانش تا همین دوره به ارث گذاشته است. او خط نستعلیق را به کمال رساند امروز نمونه‌خط او بر روی ترمه یا چرمی در کتابخانه ملک تهران موجود است. بسیاری از تذکره‌نویسان در مورد نوشتار او صحبت‌هایی کرده‌اند که خواندن آن‌ها حائز اهمیت است.

او با بیان اینکه هنر تصویری در عهد تیموری خیلی پررنگ بود، عنوان کرد: در همین ایام خواجه شهاب‌الدین عبدالله مروارید، وزیر سلطان حسین بایقرا بود او در این هنر دستی بر آتش داشت و تذهیب‌نگاری‌های کتاب‌ها و نقش و نگارهای بی‌شماری را به تصویر کشید به عنوان مثال او از براده‌های طلا و نقره، افشان درست می‌کرد و آن‌ها بر کاغذ می‌پاشید و روی آن چیزی می‌نوشت و همچنین کاغذ ابر و باد از کارهای هنری و خلاقانه اوست. این هنر تا امروز در سطوح بالاتر مورد استفاده هنرمندان است.

مروارید و موسیقی

سنگچولی، عبدالله مروارید را در موسیقی هم سرآمد عنوان کرد و ادامه داد: او در این حوزه «تکنیکِ گرفت» را ابداع کرد. در کتب تاریخی از آن به عنوان «گوشه گرفت» یاد می‌کنند در حالی‌که ما همچین گوشه‌ای نداریم و اصطلاح درست آن «تکنیک گرفت» است از این رو او این تکنیک را در ساز قانون ابداع کرد که در واقع همان لرزاندن انگشت بر روی تارهای ساز است.

سنگچولی با اشاره به اینکه مروارید «قانون» می‌نواخت، تاکید کرد: او همچنین آهنگساز نیز بود و ترانه‌ها و تصنیف‌هایی نیز از خود به‌جا گذاشته که در میان مردم هرات شهرت بسیاری داشته‌است. نظیر آهنگ «سرمت و یقم چاک» که مردم هرات آن را بسیار دوست داشته و دارند.

مروارید، شعر و چگونگی به وجودآمدن مکتب وقوع

نویسنده کتاب «مروارید ادب ایران» با بیان اینکه خواجه شهاب‌الدین عبدالله مروارید رباعی‌سرا هم بوده، اضافه کرد: در آن ایام، دبیری یکی از طبقات مهم اجتماعی بود چراکه تمام سلاطین یک دبیر زبردست هم در کنارشان داشتند. مروارید به خاطر مهارتش در دبیری، توانست موضوعات مربوط به اصطلاحات دیوانی و مخاطبات را در رباعیات خود بیاورد از این رو در همین نامه‌های دیوانی وقتی می‌خواستند نامه‌ای را برای کسی بفرستند در ابتدای نامه به تناسب کاتب و مکتوب‌علیه و همینطور موضوع و محتوای نامه، یک رباعی بالای نامه می‌نوشت.

وی افزود: در واقع آنچه را دیگران در ابتدای نامه‌ها با عناوین مختلف برای افراد با کلمات دشوار به نثر می‌نوشتند مروارید با سرودن یک رباعی در صدر نامه بیان می‌کرد بنابراین رباعیات مروارید مقدمه‌ای شد برای به وجود آمدن «مکتب وقوع» و واسوخت‌های درونی.

کتاب‌های مروارید

این شاعر و نویسنده بیان کرد: او که بسیار خوش‌ذوق بود و در اکثر علوم و فنون آن زمان نظیر کتابت، املا، انشا، خوشنویسی، موسیقی و.. مهارت داشت به دربار سلطان حسین بایقرا راه یافت. از جمله آثار او می‌توان به «مونس‌الاحباب» اشاره کرد که به فرمان فرزند سلطان حسین بایقرا آن را نوشت. همچنین کتاب «تاریخ شاهی» که در آن به وقایع‌نگاری سلطنت صفویان و سلطان حسین بایقرا پرداخته. او این کتاب را نثر و نظم درآورد اما عمر او اجازه نداد که کتاب منظوم تاریخ شاهی را به پایان برساند.

سنگچولی با اشاره به سومین اثر مروارید گفت: «خسرو و شیرین» هم به قلم خواجه عبدالله مروارید نوشته شده که این منظومه تحت تاثیر خسرو و شیرین نظامی گنجوی سروده شده است. همچنین «منشآت» را هم او به زیور طبع آراست، منشآت به معنی انشاها است که در واقع مجموعه‌ای از نامه‌های زمان سلطنت سلطان حسین بایقرا بود.

او با اشاره به اینکه مروارید در زمان وزارتش از هنرمندان خوش‌نام در دربار تیموریان بود، ادامه داد: او مورد احترام بزرگان آن دوره بود و در واقع سیاستمداری بود که در تمام هنرها خبره بود. خانه‌اش را به حضور شاعران و شعرخوانی و برگزاری انجمن‌های ادبی اختصاص داده بود. اولین بار که دیوان حافظ تنظیم شد او دیباچه‌ای بر دیوان نوشت.

این مدرس زبان و ادبیات فارسی بیان کرد: این دیباچه امروز در نسخه حافظ به تصحیح احمد مجاهد همچنان وجود دارد، در این کتابت این دو بیت آمده است:

این گنج معانی که تهی از عیب است / ‏ نقشی است که در صحیفه‌ی لاریب است

مشهور جهان به فیض روح‌القدس است / ‏ مذکور زبان‌ها به لسان‌الغیب است

نویسنده کتاب «ملتمسات» در خصوص اهمیت شناخت مفاخر ادبی توضیح داد: هر آنچه از گذشتگان‌مان برای ما مانده حاصل اهتمام و تلاش هنر بزرگانی است که در گذشته بوده‌اند، ما سال‌ها به پشتوانه فردوسی، عطار، سنایی، مولانا و.. شعر گفته‌ایم و این بزرگان پشتوانه فرهنگی ما هستند که اهمیت بسیاری دارند و ما موظف هستیم یاد آن‌ها را زنده نگه داریم. عبدالله مروارید چنگ به ریسمان هنر زد و این‌گونه یاد خود را در تاریخ زنده نگه داشت.

سمانه سنگچولی اظهار کرد: نوادگان این شخصیت مهم دوران تیموری، در عصر ما حضور دارند، در فصلی از این کتاب به نسب‌شناسی پرداختم و از پدر عبدالله مروارید تا امروز اسامی و نسبت‌ها را نوشته‌ام.

به گزارش ایبنا؛ کتاب «مروارید ادب ایران» هجدهم بهمن‌ماه در نشر ثالث تهران رونمایی خواهد شد.