سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - حمیدرضا اکبری، نویسنده و پژوهشگر ادبی: نظامی گنجوی مثل شاعرانی همچون فردوسی و دیگران با ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص در شاعری خوش بدرخشد. وی با تسلطی خوب بر الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات تازه و ابداع معانی و مضامین نو همراه با تصاویر زیبا با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و همچنین با کار برد تشبیهات و استعارات بکر و مناسب، توانسته آثار فاخری را خلق کند. با نگاه به برخی از غزلیات نظامی ما شاهد درونمایه‌های فلسفی و کلامی جذابی هستیم که برخی نیز غنایی به شمار می‌روند.

در شاهنامه ما شاهد برخی از حکایات نظامی نیز هستیم اما نظامی از لحاظ سبک و سخن وری از فخرالدین اسعد گرگانی نیز بهره برده است. به صراحت بیان می‌کنم بخش بزرگی از ادبیات منظوم فارسی، تقلید از آثار نظامی است و او به دلیل سبک سخن سرایی و زبان شعر مخصوص به خودش، مورد تقلید بسیاری از شاعران قرار گرفته‌است.

اگرچه پیش از نظامی نیز داستان‌سرایی در زبان فارسی وجود داشت اما تنها شاعری که توانست تا پایان قرن ششم شعر تمثیلی را در زبان فارسی به اوج تکامل برساند، نظامی بود. مهارت او در تنظیم و ترتیب منظومه‌هایش مقلدان بسیاری را پس از او به دنبال آورد. تصویرآفرینی، هنری فراتر از نویسندگی و شاعری است که هر شاعر یا نویسنده از عهده آن برنمی‌آید. نظامی گنجوی شاعر قرن ششم، یکی از قوی‌ترین شاعران عرصه ادبیات غنایی و استاد تصویرسازی به شمار می‌آید. آثار نظامی را اگر نگوییم بی‌نظیرترین، ولی یکی از بهترین آثار غنایی جهان است. وی در این آثار بزمی به زیباترین شکل ممکن به پردازش موضوع عشق و غنا می‌پردازد.

در ادبیات ترکی منظومه‌های تقلیدی از «لیلی و مجنون» سروده شدند که اغلب تحت تأثیر لیلی و مجنون نظامی بوده و به داستان اصلی وفاداری نشان داده‌اند. ازجمله شاعران ترک که مثنوی لیلی و مجنون سروده‌اند، محمد فضولی است. این مثنوی در سال ۹۴۲ قمری سروده شده‌است. اعتقاد بر این است که این مثنوی تحت نفوذ نظامی سروده شده است. نظامی در فاصله سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ در گنجه درگذشت و آرامگاه او در حاشیه غربی شهر گنجه قرار دارد. در دهه نود خورشیدی، پس از تصمیم دولت آذربایجان اشعار گنجوی در آرامگاه او که همگی به زبان فارسی هستند، پاک و تخریب شدند.

مخزن‌الاسرار یک عارفنامه به شمار می‌رود. پیچیدگی کلامی، کاربرد مضامین ناب عرفانی، تمثیلات فاخر و استفاده از ابزار ستاره‌شناسی از ویژگی‌های مخزن‌الاسرار است. در پایان مخزن الاسرار چند حکایت نقل شده که ماخذ آنها کم بیش مشخص است. برای نمونه هجویری در کشف‌المحجوب ماجرایی را روایت می‌کند که حضرت موسی از خداوند پرسید «این اطلبک» کجا می‌توانم تو را بیابم. پاسخ آمد «عند المنکسره القلوب» در دل‌های شکسته. این موضوع سبب ساختاری یکی از حکایت‌ها شده است.

نظامی اخلاق‌گرا و دین مدار است البته در یک کلیت از نظر فن شاعری مخزن‌الاسرار پر ازحس‌های شاعرانه است «خنک قلم چون که تگش تیز گشت / راند ز سر حد بیابان و دشت»

نظامی مقبولیتی جهانی دارد به حدی که برخی از آثار نظامی به زبان‌های زنده دنیا ترجمه شده است. مثل منظومه لیلی و مجنون که به زبان‌های گوناگونی مانند آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، روسی و ارمنی ترجمه شده است که این نشان از خاص بودن آثار وی در نزد جهانیان دارد.