سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بررسی و نقد کتاب «ماه تمام، زندگی شهید محمدابراهیم همت» تالیف گلعلی بابایی با سخنرانی جواد کامور بخشایش، پژوهشگر و مولف ادبیات مقاومت، مسعود امیرخانی، پژوهشگر و مترجم و مجری برنامه پنجشنبه ۲۷ اردیبهشت در غرفه مجمع ناشران دفاع مقدس سی و پنجمین نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

کامور بخشایش گفت: همه آثاری که درباره شهید ابراهیم همت به صورت مستندنگاری تالیف شدند، توجه به کنش و واکنش شهید همت است، اما فردی که ما را به درونیات شهید هدایت می‌کند، ژیلا بدیهیان، همسر اوست که ما در برخی صحبت‌هایش در کتاب می‌خوانیم.

و در بخش دیگری از سخنانش عنوان کرد: کتاب‌های مستندنگاری اغلب کنش و واکنش رزمنده، فرمانده یا آزاده را به مخاطب منتقل می‌کند، اما در این کتاب نویسنده هم به شخصیت قدسی توجه دارد، هم کنش و واکنش شهید همت. نکته جالب این است که همه کنش و واکنش‌های این شخصیت با امر قدسی ارتباط دارد. باید دید که نویسنده ایمان به خدا را در کنار کنش و واکنش همت قرار می‌دهد و یک زندگینامه مستند ارائه می‌کند.

این پژوهشگر افزود: درباره اسم کتاب، «ماه تمام»، گلعلی بابایی کتابی دیگری با نام «ماه همراه بچه‌هاست» که منظورش از این نامگذاری وضعیتی در یکی از عملیات‌هاست که همت می‌گوید ماه همراه بچه‌هاست یعنی ماه با بچه‌ها همراهی می‌کند که این حرف نشان از امر قدسی است.

کاموربخشایش گفت: در بسیاری از آثار ما نام ماه آماده است که نماد مرد است، در حالی که در آثار قدیم ماه به معنای زن است و مرد خورشید بود، اما در ادبیات وارداتی برعکس شده که خورشید را به خانم تشبیه کرده و ماه مرد. در حالی که خورشید نماد قدرت بود و اما ماه بیشتر به زن شباهت دارد. در یک دوره ادبیات مقاومت شهدا را به ماه تشبیه می‌کنند، اما در ادبیات مقاومت یک تغییرات جدی پیش آمد. به باور ما ایرانیان، خورشید یک باور و سمبل مردانه است. چون خدا را مانند خورشید و خورشید را مظهر قدرت می‌دانستند.

او ادامه داد: ما شهید را به ماه تشبیه می‌کنیم، چون هدف نشان دادن زیبایی‌های شهداست. من آنچه که از خواندن کتاب دریافت کردم، همت دارای روح بلندی بود که در جسم خودش جا نمی‌گرفت. به نظرم اگر کتاب را بخوانید خارج از این تفسیر نیست. او مدام با جسم خودش در چالش است و همیشه می‌گوید من حاضرم جسم خاکی‌ام را فدا کنم...

این مولف دفاع مقدس بیان کرد: اگر باور به امر قدسی نداشته باشیم نمی‌توانیم زندگینامه شهدا را درک کنیم. چون مسائلی در این زندگی‌نامه‌ها هست که بدون باور امر قدسی قابل درک نیست. برای نمونه ماجرایی درباره همت هست که مادر همت در سفر کربلا دچار مشکل می‌شود و پزشک به او می‌گوید جنین فوت شده! مادرش نمی‌پذیرد و شب را در حرم امام حسین (ع) می‌ماند و خواب می‌بینید که زنی نورانی به خوابش می‌آید و سخنانی به او می گوید. صبح که دوباره به نزد پزشک می‌رود، کودک زنده می‌شود که بعدها ابراهیم همت نام می‌گیرد.

کاموربخشایش گفت: در بخشی از کتاب ماجراهایی است که از لحاظ احساسی بسیار قوی است. دیدار آخر ژیلا بدیهیان از آن صحنه‌هاست که احساس مخاطب را برمی‌انگیزد. دیدار ژیلا با همت بسیار غمبار است و در آنجا همت به همسرش می‌گوید من دیگر رفتنی ام و این دیدار آخر است. در اینجا نخستین بار بحث رفتن و دل کندن همت مطرح می‌شود. می‌دانید که همت و ژیلا رابطه بسیار عاشقانه‌ای با هم داشتند و مولف به زیبایی توانسته این رابطه عاطفی را منعکس کند.

او با اشاره به چند نکته درباره کتاب ادامه داد: اشراف مولف به جزئیات جنگ سبب شده کتاب، یک اثر ویژه باشد. چون مولف در همه ابعاد با همت راه می‌آید به ویژه در بحث عملیات‌ها، تجهیزات جنگی و فنون نظامی مولف خوبی توانسته وضعیت منطقه را به درستی منعکس کند. موضوعی که مولفان زن در روایت و انعکاس آن چندان موفق نیستند. در اغلب آثار آنها از تشریح عملیات‌ها، فنون و تجهیزات نظامی نتوانستند به درستی اطلاعات را منعکس کنند. نکته دیگر روایت زندگی در بستر تاریخ است و مولف توانسته شهر قمشه را در ادوار تاریخی بررسی کند. ضمن اینکه در روایت زندگی همت هم به صورت منفرد جلو نمی‌رود و در بستر تاریخی اجتماعی حرکت می‌کند.

این پژوهشگر اظهار کرد: مطالعه کتاب نشان می‌دهد که روایت زندگی و زمانه همت غلوآمیز نیست و در کتاب مخالفت‌ها و شکست‌های همت آمده است. مولف نشان می‌دهد او چگونه با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند و مدام در جنگ و جدال است و مخاطب تحولات همت را می‌بیند. مخاطب در بطن ماجراست وقتی همت با برخی از فرماندهان جنگ اختلاف پیدا می‌کند و درصدد برمی‌آید که آنها را با سخنان خود قانع کند. نکته دیگر سبک زندگی همت است که او در همه جا خدا را در زندگی‌اش می‌بیند و با این نگاه به جنگ می‌رود و به دیدار معشوق خود نائل می‌شود.

هنوز اقتباس در سینمای جنگ شکل نگرفته

گلعلی بابایی گفت: درباره اسم کتاب باید بگویم آنهایی که همت را از نزدیک دیدند، می‌دانند او چهره زیبایی داشت و دلیل دیگر اقتباس از نام محمد ابراهیم همت و تعبیر من از شهید است.

او درباره مستندنگاری بیان کرد: ما از زندگینامه مستند برای شناساندن شهدا به نسل امروز استفاده می‌کنیم. در این نوع زندگی‌نامه می‌توان فراز و فرود زندگی امثال شهید ابراهیم همت را نشان داد که هر کدام از لحظات زندگی او برای ما درس است و ارائه آن به مخاطب حتماً تاثیرگذار است. در کتاب «ماه تمام» پر از لحظات دشواری در جنگ است که همت مجبور بود تصمیم دشواری بگیرد. اینجا با ارائه این لحظات دشوار می‌خواهیم به نسل امروز نشان دهیم که همت در موقع بحران چطور تصمیم می‌گرفت. وقتی در لحظات دشوار با برخی فرماندهان اختلاف‌نظر پیدا کرد، چطور آنها را قانع کرد؟

مولف کتاب «ماه تمام» عنوان کرد: من معمولاً در عنوان‌بندی فصل‌ها برخی نکات را لو می‌دهم، اما سعی‌ام بر این است که عنوان بیشترین ارتباط را با متن داشته باشد. درباره فیلم‌نامه شدن کتاب باید بگویم این دغدغه همیشگی من است که متن را به شکلی بنویسم که مستند، گویا و کامل باشد. به نظرم اگر متن کتاب «ماه تمام» را دیالوگ‌نویسی کنند، برای فیلم‌نامه شدن آماده است. نکته دیگر اینکه فیلم‌سازان ما توجه کنند در بطن دفاع مقدس آنقدر ماجراهای دراماتیک وجود دارد که می‌توان از آنها فیلم‌های خوبی درآورد و با این رویکرد، اقتباس که یکی از موضوعات مهم در فیلم‌سازی جهان است در سینمای ما هم شکل بگیرد.