مدیر انتشارات نویسندگان پارس در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز، از انتشار سه مجموعه‌شعر کوتاه «درد کهنه دیوار»، «صدای خون می‌آید» و «پنجم‌شخص مفرد»، در مردادماه جاری خبر داد.

کرامت یزدانی (اشک)، کوتاه‌سرای این سه مجموعه‌شعر، در خصوص علت رویکرد نسل جدید به شعر کوتاه گفت: هویت ادبیّات یک سرزمین و هر جریان ادبی، از طریق نام آن جریان، قابل شناسایی و بررسی است.

وی افزود: جریان‌ها به‌همراه گفتمان‌ها و حتی شکل‌های ادبی آن اساساً با توجه به شرایط اجتماعی در هر دوره‌ای ظهور می‌کنند. لذا وجود میدان‌های متفاوت، منجر به استراتژی‌های متفاوت و در نتیجه ذائقه‌ای متفاوت و تولیدات ادبی متفاوت می‌شوند.

یزدانی ادامه داد: کوتاه سرایی نخست بعنوان یکی از جریان های مهم ادبی دنیای معاصر، تحت تأثیر هایکوی ژاپنی شکل گرفت و به عنوان یک ژانر ادبی هایکوسرایی شهرت یافت. در اینجا باید تاکید کنم که در ادبیات ایران‌زمین، پیشینه مکتوب و موجود کوتاه‌سرایی به گاهان کتاب مقدس اوستا می‌رسد که هر بند آن برای خود ساختاری کامل و مستقل دارد.

به گفته این ناشر، از مانویان و دوره ساسانیان و سده‌های نخستین هجری نیز شواهدی از کوتاه‌سرایی باقی مانده است. پس شعر کوتاه، از حیث کمیت، یکی از میراث‌های ادبی ماست که دارای ریشه و تاریخ است. سپس در همین مسیر، شعر کوتاه، در ادبیات معاصر ما در میان قالبهای نیمایی، شعر سپید و منثور، موج نو، شعر حجم، و موج ناب وجود داشته است.

به گفته این شاعر هایکو و پریسکه‌سرای شیرازی، بعد از انقلاب به‌ویژه با معرفی هایکو به جامعه ادبی، از دهه هفتاد به بعد و امروزه هم هایکوسرایی، شاعرانی صاحب سبک دارد و دیگر یک قالب شعری نیست بلکه یک جریان ادبی با مبانی نظری خاص خود است.

یزدانی با بیان اینکه تمایل به کوتاه‌سرایی، دلایل زیادی دارد که یکی از آن‌ها، شتاب زندگی مدرن است که وقت را برای رویارویی با آثار ادبی بسیار کم کرده است، عنوان کرد: از این‌رو شاعران مجبور می‌شوند خود را با مخاطب وقف دهند.

وی اضافه کرد: علت دیگر این است که شعر کوتاه، حفظ‌کردنش آسان است. نکات اخلاقی و حکمت‌آمیز را می‌تواند به عنوان مثل یا نقل قول برای تأیید کلام به کار برد. دلایل دیگری هم وجود دارد؛ مثل جریان جهانی مینیمالیسم که داستان، فیلم، شعر و سایر هنرها به سمت مینی‌مال شدن پیش می‌رود.

شاعر مجموعه «پنجم شخص مفرد» اضافه کرد: ابزارهای نوین هم به این بحث دامن زده، مثل پیامک یا اینترنت، فضای مجازی و… به طورکلی امروزه، آدم‌ها نه حوصله و فرصتی برای شعرهای بلند دارند و نه خود شاعران…!

این کوتاه‌سرای شیرازی در مورد ویژگی‌های شعر کوتاه در ادبیات معاصر گفت: شعر کوتاه معاصر، ساختار زبانی ساده دارد. واژه‌های دشوار و نامانوس ندارد. به موسیقی بیرونی و کناری تعهد ندارد و شاعران به سلیقه از آن استفاده می‌کنند. اما در موسیقی درونی با توجه به ظرفیت‌های زبانی ادب فارسی غنی است.

یزدانی عنوان کرد: شعر کوتاه، شعری خیال‌انگیز و دارای انواع آرایه‌های ادبی است. از نظر مضمون هم شعری متعهد و معناگرا است که در آن به مضامین وصفی، عرفانی، انتقادی توجه بیشتر شده است.

هایکوسرا و پریسکه‌سرای معاصر در خصوص رابطه شعر و به ویژه شعر کوتاه با جامعه گفت: ادبیات و اجتماع در تأثیر و تأثر مدامند؛ در همه دوره‌ها، با وجود شدت و ضعف، چنین بوده است. ادبیات به آینگی اجتماع می‌پردازد و اجتماع نیز، ضمن تأثیر بر ادبیات و جریان‌های ادبی، گاه از جریان‌ها، در بسط جنبش‌ها و خیزش‌های اجتماعی، اثر پذیرفته و یاری گرفته است.

وی با بیان اینکه شعر معاصر، مربوط به انسان معاصر است، افزود: دردهای او، آرمان‌های او، زبان او و تاریخ اندیشه های انسان معاصر است. اساساً بعضی از بهترین شعرهای فارسی متعلق به همین دوره است.

یزدانی عنوان کرد: اصولاً علائق و مطلوب‌ها و دغدغه‌های فردی و جمعی انسان معاصر را باید در آثار ریشه‌دار شعر امروز به ویژه در شعر کوتاه در قالب‌های مختلف جست‌وجو کرد و حتی عاشقانه‌های خواننده امروز شعر، پیش و بیش از آنکه در شعر گذشته باشد، در شعر معاصر است.

وی با بیان اینکه شعر از زندگی سرچشمه می‌گیرد، افزود: یعنی از پدیده‌ها، اشیا و اتفاق‌های به نظر بی‌اهمیت و روزمره پیرامون استخراج می‌شود و به همین‌خاطر دایره واژگان بسیار وسیع شده است. واژه‌هایی در شعر امروز هست که به ظاهر، شاعرانه نیستند ولی شاعر موفق می‌شود آنها را به شعر تبدیل کند و به همین دلیل شعر امروز را «حاصل زیست تجربی» شاعر می‌دانند. لذا جریان شعر امروز توجه ویژه‌ای به کوتاه‌نویسی دارد.

شعر کوتاه، آینده شعر امروز ما خواهد بود

یزدانی تصریح کرد: شعر کوتاه، آینده شعر امروز ما خواهد بود و آینده با این گونه شعری معنی می‌شود. همانطور که در دوره‌ای، یعنی با ظهور نیما و پیروان و ادامه‌دهندگان آن، شعر نیمایی، دعوت به نگاه تازه بود، امروز نیز هایکوی و پریسکه ایرانی نیز نسل جدید را به نگاهی نو و طرحی نو دعوت کرده است.

این هایکوسرای شیرازی در مورد هایکو و ساختار آن گفت: هایکو، گونه‌ای از شعر کوتاه است که در سه خط سروده می‌شود. خط اول و سوم پنج هجا (واحد) و خط دوم هفت هجا دارند که با هم ۱۷ هجا را تشکیل می‌دهند. هر کدام از این واحدها باید معنای مستقلی داشته باشند. علاوه بر این هایکو باید به طبیعت اشاره کند و موضوع آن عناصر موجود در طبیعت باشد. هایکو نه وزن دارد، نه قافیه و فاقد آرایه‌های ادبی است.

به گفته او، چند سالی است که عده‌ای از شعرای ایرانی اشعاری را منتشر کرده و سعی دارند احساس و اندیشه خود را این قالب جدید با عنوان «هایکوی ایرانی» بیان کنند. به نظر می‌رسد دنیای شعر ایران نیز مانند دیگر کشورهای جهان تحت تاثیر این موج قرار گرفته است و هر روز شاهد انتشار اشعار مختلفی با عنوان «هایکوی ایرانی» هستیم.

او به عنوان پریسکه‌سرای معاصر، در خصوص پریسکه و ساختار آن گفت: پریسکه، یک سبک یا قالب جدید از شعر فارسی است که در حال حاضر یکی از قالب‌های شعری پرمخاطب است. موجز بودن و موجزگویی، مؤلفه اصلی این قالب است.

وی افزود: در این قالب، از تمامی آرایه‌های ادبی همچون ایهام، جناس و تشبیه استفاده می‌شود. تصویرسازی، کاری مهم در نوشتن پریسکه است که مخاطب را وادار به تفکر می‌کند و مفهوم چندلایه‌ای تولید می‌کند.

یزدانی یادآور شد: پریسکه می‌تواند موزون «مثل شعر نیمایی» یا ناموزون شبیه «شعر سپید» و یا هجایی باشد. پریسکه با آرایه‌هایی چون ایهام، کنایه، ایما و اشاره و… تلاش می‌کند که مفهوم را به خواننده برساند.

وی با تاکید بر اینکه تمام آرایه‌های شعری در قالب پریسکه استفاده می‌شوند، اظهار کرد: ایهام و استعاره و ایماژ بیشترین استفاده را در پریسکه دارند. پریسکه، شعر کوتاه است و حداکثر در چهار بند، فصل یا مصراع است. پریسکه می‌تواند سپید و نیمایی یا موزون و مقفی باشد به شرط آنکه تساوی عروضی در فصل‌ها اعمال نشود.

وی افزود: پریسکه، موجز است، به این معنا که افعال و کلمات اضافی در آن وجود ندارد و با حداقل کلمات سروده می‌شود. بسیار ساده است، به گونه‌ای که در آن از کلمات ساده و روان استفاده می‌شود و برای عموم مردم قابل درک است. دارای ارتباط بین فصل‌ها است، یعنی از پراکنده‌گویی پرهیز می‌کند و فصل‌ها معنی و مفهوم مشترکی را می‌رسانند. در شعر پریسکه از عنصر کشف استفاده می‌شود؛ منظور از کشف، ریزبینی و نکته‌سنجی شاعر است.

این شاعر شیرازی، تاکید کرد: در کشف، از شباهت، تمثیل، نکته جدید و جالب و … بیشتر استفاده می‌شود. شاعر پریسکه در کشف، خواننده را نیز شرکت می‌دهد، به گونه‌ای که کشف را به صورت کنایه و غیرمستقیم ارائه می‌دهد تا خواننده با کمی تأمل به آن پی ببرد.

وی با اشاره به اینکه شعر پریسکه معمولاً دارای یک ضربه‌ی نهایی است، عنوان کرد: حرف آخر که نقطه اتصال بین همه فصل‌هاست در فصل آخر گفته می‌شود تا خواننده به مفهوم شعر پی ببرد. پریسکه با کاریکلماتور متفاوت است و وجه تمایز آن‌ها در موسیقی‌دار بودن و آرایه‌های ادبی شعر پریسکه است. برای موسیقی‌دار کردن پریسکه با جابجا کردن ارکان جمله همچون فعل و فاعل و اضافه کردن کلمات موسیقی‌دار، به آن فرم موسیقایی می‌دهند تا حالت شعر پیدا کند.

به گزارش ایبنا؛ کتاب‌های «درد کهنه دیوار»، «صدای خون می‌آید» و «پنجم‌شخص مفرد»، سروده‌ی کرامت یزدانی (اشک)، شاعر شیرازی در خرداد و تیرماه سال ١۴٠٣ توسط انتشارات نویسندگان پارس در شیراز منتشر شده‌اند.