سیدقاسم یاحسینی در این باره به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر گفت: زنان همواره یکی از موضوعات و دغدغه‌های من در حوزه تاریخ‌نگاری بوده‌اند؛ چراکه نقش و حضور این قشر در تاریخ مذکرنویس ما نادیده گرفته شده است. بنابراین تلاش کردم در سال‌های اخیر که به مستندنگاری تاریخ از پایین می‌پردازم، بخشی از آن را که تاریخ زنان است، به‌صورت مجزا در کتاب‌هایی مستقل کار کنم و به معرفی نقش و حضور زنان در جامعه ایرانی در دوره‌ها و ابعاد مختلف بپردازم.
وی ادامه داد: در این راستا، تلاش کردم دست روی حوزه‌هایی بگذارم که کمتر کسی به آنها توجه داشته است. یکی از آنها حوزه آموزش زنان بود که من این موضوع را به‌مناسبت فرارسیدن صدمین سال تأسیس نخستین مدرسه دخترانه مدرن در بوشهر که به احتمال زیاد همان مدرسه معینی امروزی است که در سال ۱۳۰۳ تاسیس شد، در کتاب مستقلی با عنوان «سرآغاز آموزش نوین دختران در بوشهر» به طور مفصل کار کردم که به زودی به همت انتشارات «هامون نو» راهی بازار کتاب خواهد شد.
یاحسینی تأکید کرد: تاریخ جنبش آموزشی- فرهنگی زنان در بندر بوشهر از عصر قاجار تا امروز تاریخی تاریک و پرفراز و نشیبی دارد که باید در زمانی طولانی و با کار مدام و خلاقانه در حوزه‌های مختلف آرشیوی، کتابخانه‌ای، تاریخ شفاهی و تحلیل تاریخی کم کم زوایای گوناگون و گاه روایت ناشده آن را کاوش و روایت کرد. در این روند باید به طور گشاده دستانه‌ای از نظریه‌های اجتماعی، مطالعات زنان و عرصه‌های مختلف علوم انسانی / اجتماعی سود برد و در فرایند تحقیق از آنها به صورت موردی میان رشته‌ای و بین رشته‌ای استفاده کرد.
به گفته این مورخ اجتماعی، تاریخ شکل‌گیری نخستین مدرسه دخترانه نوین در بوشهر و موانع و مشکلات فرهنگی، اجتماعی و حتی گفتمانی مقابل آن و همچنین تلاش و مساعی جمعی از فرهیختگان و روشنفکران طالب آموزش و ترقی نسوان در بوشهر باعث شد که کتاب «سرآغاز آموزش نوین دختران در بوشهر» شکل بگیرد. در واقع تلاش کردم تا این کتاب پاسخی مستند و مستدل برای سوالاتی چون چطور «اولین مدرسه دخترانه در بوشهر شکل گرفت؟»، «چه کسانی پیشگام این راه بودند و سهم خود زنان بوشهری در این راستا چه اندازه بود؟!» و «اولین معلم زن در بوشهر چه کسی بود و تاریخ دقیق افتتاح و راه‌اندازی این مدرسه چه زمانی بوده است؟» باشد.
وی یادآور شد: پیشینه نخستین آموزش نوین دختران و تکاپوهای اقلیت‌های مذهبی چون ارامنه و یهودیان در بوشهر نیز جای کاری جدی و همه‌جانبه دارد و حرف‌ها برای گفتن و روایت کردن. در ایامی که سرگرم تألیف کتابی در باب تاریخ زندگی و احوالات و کارنامه آموزشی و ژورنالیستی بانو شوکت خانم سلامی بودم، حس کردم باید چنین تاریخی را تدوین و تحلیل کنم. از این روی با وجود کم بودن منابع و کثرت طرح‌های نیمه‌تمام تحقیقاتی خودم دل به دریا زده و شروع به تحقیق و تفحص و پرس و جو از دوستان محقق شدم که الحمدلله مطالب بسیار خوب و نویی نصیبم شد و موفق شدم به بسیاری از پرسش‌هایی که پاسخ آنها تا امروز مجهول مانده بود، پاسخ مستند بدهم.
یاحسینی تاکید کرد: هرچند هنوز نیز نقاط ابهام و روایت ناشده در زمین آموزش نوین دختران در بوشهر وجود دارد که امیدوارم دیگر محققان و مورخان هم‌استانی یا ملی، روزی و روزگاری با دسترسی بیشتر و بهتر به منابع و اسناد احتمالی به آنها پاسخ خردپسندانه‌ای بدهند.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود اشاره کرد که ادبیات دیگر حوزهای است که نقش و حضور زنان در آن گم مانده است؛ آنقدر گم که ریشه‌های اولیه سرایش شعر زنان در ایران به یکی از دغدغه‌های فکری و پژوهشی من در سه سال اخیر مبدل شد.
مؤلف کتاب «سدیدالسلطنه و مطالعات زنان خلیج فارس در عصر قاجار» ادامه داد: برای رسیدن به اولین زنان شاعر ایران راهی راه تاریک، پراز دست‌انداز و مبهمی شدم و در این زمینه برای یافتن سرنخی، ده‌ها تذکره، سفینه، جُنگ، کشکول، مجموعه و … را گشته یا تورق عمیق کردم. به طوری که نوروز و بهار امسال چندین اثر ارزشمند را درباب تذکره و تاریخ شعر زنان پارسی‌گو از عهد صفوی تا پایان قاجار -قرون دهم تا دوازدهم هجری- از نظر گذراندم و مطالعه و فیش‌برداری کردم. یکی از این آثار، کتابچه «جواهرالعجایب» به خامه فخری هروی بود.
یاحسینی با بیان اینکه در خلال تحقیق و تفحص متوجه شدم پژوهشی علمی و آکادمیک درباره تحلیل محتوایی و زمینه و زمانه نگارش این کتاب جزوه‌مانند؛ اما دوران‌ساز و مهم به زبان فارسی صورت نگرفته یا تا امروز به طبع نرسیده است، افزود: همچنین دریافتم که ویراست دوم «جواهرالعجایب» نوشته فخری هروی (قرن دهم هجری) در داخل ایران چندان مورد توجه قرار نگرفته و جای یک چاپ مستقل و منقح از آن خالی است.
وی تأکید کرد: بنابراین خودم دست به کار شدم تا کتابی را با عنوان «تأملاتی در باب نخستین تذکره زنان پارسی‌گو» در شرح این کتاب کم‌حجم به رشته تحریر درآورم. در خلال مطالعه آن، متوجه شدم که این کتاب کوچک، اتفاقی بزرگ رقم زده است؛ تدوین نخستین تذکره اختصاصی شعر زنان پارسی‌گو و آن هم پس از هشت قرن که از تاریخ ادبیات جدید ایران (فارسی دری) سپری شده بود! در ادامه، برای این کار، خودم را ملزم دانستم تقریباً تمام آثار منتشر شده این شعرشناس و شاعر هراتی را فراچنگ آورده، گاهی به دشواری و جست‌وجوی بسیار و آن آثار را به دقت از اول تا آخر بخوانم.
یاحسینی گفت: حدود سه ماه، تمام‌وقت «جواهرالعجایب» و دیگر آثار فخری هروی را خوانده و ده‌ها کتاب دیگر را نیز مطالعه یا تورق عمیق کردم. در همین راستا بود که دو چاپ داخل و خارج از کشور از این اثر مهم، جواهرالعجایب، در تاریخ تذکره‌نویسی زنان را به‌دست آورده و با هم سنجیدم. متوجه شدم از این اثر دو ویراست مختلف و متفاوت در دست است که هر ویراست نیز نسخه‌های خطی متفاوتی دارند! نسخه‌های خطی ویراست اول و دوم در کتابخانه‌های مختلف دنیا پراکنده است. از هر دو ویراست نیز در دو سده واپسین، چندین چاپ در هندوستان، پاکستان و اخیراً ایران انجام شده که البته از ارزش یکسانی از منظر تصحیح انتقادی و سنجش محتوا برخوردار نیستند. از این روی، یک نقد انتقادی با نام «تأملاتی در باب نخستین تذکره زنان پارسی‌گو» ب آن نوشتم و به دلیل گمنامی و غربت زنان ایرانی در منابع ادبی ایران اشاره کردم.
این نویسنده و نورخ جنوبی یادآور شد: نگارش این کتاب به پایان رسیده است و با توجه به اینکه این کتاب، نخستین اثری است که با نگاهی مطالعاتی و تاریخی سیر شکل‌گیری نخستین تذکره زنان پارسی‌گو را روایت می‌کند، تمایل دارم که در یکی از انتشارات مرکزنشین که در حوزه ادبیات و شعر به طور تخصصی فعالیت می‌کند، منتشر شود.
نظرات