سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مرتضی حاتمی: «حبیب‌الله محمودیان» متولد ۱۳۲۹ در ایلام و فارغ‌التحصیل مقطع دکتری رشته «باستان‌شناسی پیش از تاریخ ایران» و از چهره‌های مطرح علمی و پژوهشی ایلام است که تلاش‌ها و فعالیت‌های مستمرش در حوزه‌های فرهنگ و پژوهش و نشر، در سطح ملی و بین‌المللی حائز اهمیت است.
وی ناشر و مؤلف ده‌ها عنوان کتاب متکی بر یافته‌های پژوهشی در حوزه باستان‌شناسی، تاریخ، جغرافیای تاریخی و ایلام‌شناسی است. مؤلف نمونه استان در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۸، ناشر نمونه استان در سال‌های ۱۳۹۱، ۱۳۹۵، ۱۳۹۶، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ از سوی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و انتخاب کتاب «اطلس زیارتگاه‌های استان ایلام» به عنوان کتاب سال در نخستین دوره جایزه کتاب سال (۱۳۹۶) از دیگر موفقیت‌های اوست.
محمودیان در طول ۵۰ سال فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی موفق به انجام ده‌ها پروژه و طرح پژوهشی ومطالعاتی و نیز تألیف ده‌ها مقاله در عرصه باستان‌شناسی، تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران زمین و مسائل تعلیم و تربیت شده که در مجلات ملی و بین‌المللی چاپ و منتشر شده است همچنین مستندسازی ۳۷۵ اثر تاریخی و فرهنگی برای ثبت در فهرست آثار ملی حاصل پژوهش‌های باستان‌شناسی در حوزه میراث فرهنگی کشور از جمله تلاش‌های پژوهشی نامبرده بوده است.
تأسیس و راه‌اندازی مرکز آموزشی سما به عنوان مؤسسه آموزشی وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی، عضو هیئت مؤسس مرکز آموزشی علمی کاربردی پارسیان ایلام، تأسیس و راه‌اندازی مدرسه بازماندگان از تحصیل در دوران دفاع مقدس (دبیرستان اسلامی) با همکاری شخصیت‌های فرهنگی استان، راه‌اندازی مدرسه برای ادامه برنامه‌های آموزشی مهاجران و معاودین عراقی که در دوران جنگ تحمیلی به ایلام و برگزاری کلاس‌های آموزش زبان فارسی برای آنان، استاد و مدرس و دبیر نمونه کشوری، پژوهشگر برگزیده میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در سال ۱۴۰۲، پژوهشگر پیشکسوت آموزش و پرورش استان در سال ۱۳۹۵، پژوهشگر برتر گروه هنر منطقه ۱۱ کشور در سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹، پژوهشگر برتر دانشگاه آزاد اسلامی ایلام در سال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴، پژوهشگر برگزیده دانشگاه جامع علمی کاربردی استان ایلام در سال ۱۳۹۴، عضو انجمن مفاخر فرهنگی استان ایلام، عضو خانه نخبگان سازمان علمی و پژوهشی بسیج و ده‌ها عنوان موفقیت‌های کاری و علمی و… از تلاش و همت شبانه‌روزی حبیب‌الله محمودیان است.
وی کتاب‌های «زوایای ارزشی اربعین (حرم رضوی تا حرم حسینی) (۱۴۰۲) و کنگره بین‌المللی اربعین (راهنمای زائران) (۱۴۰۳) با محوریت پیاده‌روی اربعین»، همچنین چندین مقاله در این راستا تألیف و منتشر کرده است. در آستانه اربعین امام حسین (ع) و یاران باوفای ایشان و آغاز پیاده‌روی بزرگ اربعین، برای آشنایی زائران و عاشقان با سفر معنوی و زیارت عتبات و عالیات، با وی گفت‌وگویی انجام شده که در ادامه می‌خوانید:
- از جغرافیای استان ایلام در مسیر پیاده روی اربعین بگویید.
استان ایلام در غرب ایران و در مسیر تردد زائران عتبات عالیات واقع شده است. نزدیکی این استان به شهرهای مذهبی عراق، مشترکات فرهنگی و مذهبی میان مردم استان‌های همجوار بین دو کشور مانند واسط و مَیسان در شرق عراق با شهرهای ایلام، مهران و دهلران شرایطی را ایجاد کرده تا تمام زائران ایرانی و عراقی و حتی زائران افغانستان، پاکستان و آسیای میانه، مرز مهران را که در مسیر جاده تاریخی خاوران قرار گرفته برای رفت و آمد انتخاب کنند. توسعه زیرساخت‌ها به ویژه عملیات راه‌سازی مسیر شهرستان مهران و پایانه مرزی این شهر، افق روشنی را برای توسعه تجارت و گردشگری بین‌المللی و ترانزیت کالا و مسافر ترسیم کرده است.
- از محورهای ارتباطی به سمت ایلام بگویید.
استان ایلام با سه استان کرمانشاه، لرستان و خوزستان همسایه است، بنابراین ارتباط مناطق مختلف کشور با استان ایلام از طریق استان‌های یاد شده خواهد بود. جاده کرمانشاه به اسلام آباد، ایوان و ایلام، جاده کرمانشاه از محور حُمیل به استان ایلام، جاده استان لرستان از محور کوهدشت به پل سیمره و ایلام، جاده استان لرستان از محور پلدختربه دره شهر و ایلام، جاده استان خوزستان از محور اندیمشک به دهلران و پایانه مرزی مهران، محورهای ارتباطی به سمت استان ایلام است.
خط: استاد علی‌اشرف صندوق آبادی خوشنویس ایلامی
- از میزان فاصله‌های شهر مهران تا کربلای معلی و سایر نقاط در کشور عراق بگویید.
شهر مهران تا پایانه مرزی ۱۲ کیلومتر، پایانه مرزی مهران تا بدره عراق ۱۳ کیلومتر، بدره عراق تا منطقه جصان ۱۷ کیلومتر، منطقه جصان تا کوت ۵۱ کیلومتر، کوت تا نعمانیه ۴۱ کیلومتر، نعمانیه تا هاشمیه ۸۴ کیلومتر، هاشمیه تا حله ۳۳ کیلومتر، حله تا هندیه ۲۲ کیلومتر، هندیه تا کربلای معلی ۲۰ کیلومتر، پایانه مرزی مهران تا کربلا ۲۸۱ کیلومترو فاصله شهر مهران تا نجف اشرف، پایانه مرزی مهران تا نجف اشرف ۳۵۹ کیلومترفاصله دارد و زائران می‌توانند با محاصبه این فاصله‌ها زمان پیاده‌روی را مدیریت کنند.
- فاصله شهرهای مذهبی عراق با کربلا معلی؟
پایانه مرزی مهران تا کاظمین ۳۹۱ کیلومتر، پایانه مرزی مهران تا سامرا ۵۰۳ کیلومتر، کربلا تا نجف اشرف ۷۸ کیلومتر، کربلا تا مسجد کوفه ۸۶ کیلومتر، کربلا تا کاظمین ۱۱۰ کیلومترو کربلا تا سامرا ۲۲۲ کیلومتر است و با توجه به بعد مسافت زائران باید برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشند.
- و از زائرانی بگویید که که عاشقانه در این مسیر گام می‌گذارند…
استقبال گسترده مردم عراق و همراهی و همکاری مردم متدین ایران و سایر کشورهای اسلامی در برگزاری با شکوه کنگره اربعین نشان دهنده وحدت و یکپارچگی امت اسلامی است. تردد زوار عتبات عالیات، معرفی عتبات عالیات در کشورهای عراق و سوریه به عنوان مسیر جاده زیارتی خاوران تا سواحل دریای مدیترانه، معرفی راه‌ها و جاده‌های باستانی مسیر مورد اشاره، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ایران در محدوده استان ایلام، خدمات نهادها و هیأت‌های مردمی این دیار ارائه شده است.
حضور میلیون‌ها زائر عاشق از کشورهای مختلف به سمت کربلا، از طریق (کریدور زیارتی فلات ایران)، حرم رضوی را از طریق پایانه شهر مرزی مهران به عتبات عالیات وصل کرده است. افزایش جمعیت زائران این مسیر در سال‌های اخیر، احیای جاده تاریخی خاوران را به دنبال دارد که در دوره تاریخی و قرون اولیه اسلامی از مهمترین راه‌های ارتباطی مشرق زمین به شمار می‌رفت، بنابراین با توجه به حضور گسترده مسلمانان در کنگره عظیم اربعین حسینی، شرایط ایجاب می‌کند تا از تمام ظرفیت‌ها برای تسهیل در عملیات اجرایی کنگره عظیم اربعین استفاده کرد.
- با توجه به محوریت مرز مهران در استان ایلام، به عنوان یکی از مرزهای فعال برای پذیرش زائران در ایام اربعین و طول سال، به موقعیت مکانی شهرستان مهران و مرز بین‌المللی آن اشاره کنید.
این شهرستان در ساحل چپ رودخانه معروف (کُنجانچم بخش غربی استان ایلام) و منطقه مرزی با کشور عراق واقع شده. از شمال به شهرستان‌های ایلام و ملکشاهی، از شرق به دهلران و از غرب و جنوب غربی به کشور عراق محدود می‌شود. مهران قبلاً منصورآباد نام داشته و در سال ۱۳۰۹ با تصویب فرهنگستان ایران به مهران تغییر نام یافته است. مهران دارای دو بخش صالح آباد و مرکزی است. مساحت شهرستان ۲ هزار و ۱۹۳ کیلومتر مربع و دارای دو دهستان محسن آب و هیجدان دشت است. شهرهای این شهرستان عبارت‌اند از مهران و صالح آباد. این شهر مانند دیگر شهرهای مرزی در آغاز جنگ تحمیلی به دست متجاوزان بعثی عراق افتاد و به کلی منهدم و ویران شد و پس از چند بار دست به دست شدن، آخرین بار در سال ۱۳۶۵ با رشادت رزمندگان پر توان منطقه و کشور از دست متجاوزان رژیم بعث عراق آزاد شد و به آغوش میهن بازگشت. مهران جایگاه فداکاری، جانبازی و ایثار رزمندگانی است که برای دفاع از سرزمین اسلامی خود جان خود را نثار کردند این شهر پس از پایان جنگ تحمیلی کاملاً نوسازی شد.
- در این شهرستان زیارتگاه‌های معروفی وجود دارد. از این اماکن مقدس بگویید.
بقعه متبرکه امامزاده علی صالح (ع) فرزند عبیدالله الاعرج در شهر صالح آباد و در مسیر زائران عتبات عالیات واقع شده است. علی صالح (ع) از تبار خاندان امامت و ولایت و از شخصیت‌های با ورع و تقوای آل ابیطالب و مورد عنایات خاصه حضرت امام رضا (ع) بوده است و امامزاده سیدحسن (ع) فرزند امام موسی کاظم (ع) در سه کیلومتری جاده مهران - دهلران واقع شده. این بقعه که بر اساس سنگ‌نوشته‌ای که در آن وجود دارد مربوط به دوره قاجار است، دارای هشت شبستان و گنبدهای کوچک و آینه‌کاری شده است و یک گنبد بر روی ضریح آن وجود دارد که با معماری زیبای ایرانی و آینه‌کاری ساخته شده است. این مکان با شروع جنگ زیر آتش سنگین دشمن قرار گرفت و در حالی که دائم هدف تهاجم بود، میعادگاه و پناهگاه رزمندگان بود. چندی بعد، نیروهای عراقی امامزاده سید حسن (ع) را اشغال کردند که بنای آن آسیب کلی دید و تنها قسمتی از گنبد آن باقی ماند. این زیارتگاه، با اجرای عملیات والفجر ۳ آزاد شد و در سال ۱۳۶۷ با یورش مجدد نیروهای مهاجم، امامزاده و روستای آن دوباره اشغال شد که با همت نیروهای اعزامی مردمی و عشایری، متجاوزان با تحمل تلفات و خسارات بسیار منطقه را ترک کردند. بقعه امامزاده سیدحسن (ع) بعد از پایان جنگ به صورت اساسی بازسازی شد و اینک حرم و زائرسرای آن، میعادگاه مردم و بازدیدکنندگان و یادآور شهیدان و خاطرات روزهای جنگ است.
- و می‌رسیم به مرز بین‌المللی مهران...
بله. شهر مرزی مهران در منتهی‌الیه غربی استان ایلام قرار دارد و فاصله آن تا شهر ایلام ۸۵ کیلومتر است. زائرانی که از این شهر وارد کشور عراق می‌شوند پس از عبور از منطقه زُرباطیه و شهر بدره، وارد شهر کوت می‌شوند. در این مسیر پس از عبور از شهرهای نعمانیه، شوملی، دیوانیه و شامیه به شهر نجف می‌رسند. طول این مسیر از پاسگاه مرزی زرباطیه تا بازرسی ورودی نجف، ۱۴۰ کیلومتر است.
- عتبات عالیات ترکیبی آشنا و معنوی برای عاشقان سفرهای معنوی به کشور عراق است. در مورد این ترکیب بگویید.
آرامگاه‌های ائمه حضرت امام علی (ع)، حضرت امام حسین (ع) و دیگر مراقد مطهر امامان در عراق، اصطلاحاً عتبات یا عتبات عالیات نامیده می‌شوند. واژه عتبه به معنای آستان و درگاه است. عتبات در شهرهای کربلا، کاظمین، نجف و سامرا واقع شده‌اند و شامل آرامگاه‌های ۶ تن از ائمه شیعه می‌شوند.
- کربلا، نامی جاودان در تاریخ اسلام و از جایگاهی بلند و معنوی در تاریخ برخوردار است. از تاریخچه و جغرافیای طبیعی شهر کربلا اشاره بگویید.
شهر کربلا در منطقه پست بخش غربی عراق و بر حاشیه رودخانه فرات واقع شده است. مرتفع‌ترین قسمت آن مربوط به فضای اطراف حرمین مطهر است. پست ترین منطقه کربلا بخش شرقی شهر یعنی جاده کربلا - طویریج است که نزدیک رودخانه فرات واقع شده است. شاخه‌ای از رودخانه فرات به نام نهر حسینیه در داخل شهر کربلا جریان دارد که سبب آبادانی و رونق نخلستان‌های متعدد در قسمت شمالی این شهر شده است. از پدیده‌های طبیعی کربلا دریاچه نمک الزازه است که در شمال غربی آن قرار دارد. جنوب و غرب کربلا بیابانی و زمین‌های آن آبرفتی است. آب وهوای شهرستان کربلا در تابستان بسیار گرم و در فصل زمستان معتدل است. نزدیکترین شهر مهم عراق به کربلا شهر حله مرکز استان بابل است که در ۱۵ کیلومتری شرق شهر کربلا قرار دارد، شهر مسیب نیز در شمال شرقی شهر کربلا قرار دارد و رودخانه فرات از این شهر جریان دارد. مرقد مطهر طفلان مسلم در شهر مسیب قرار دارد.
ضمناً کربلا به معنای محلی است که نزد خدا مقدس و مقرب است و یا حرم خداست. وقتی امام حسین (ع) به این سرزمین رسید، پرسید: اینجا چه نام دارد؟ گفتند کربلا، چشمان آن حضرت پراز اشک شد و پیوسته می‌فرمود: «اللهم انی اعوذبک من الکرب و البلا» و یقین کرد که شهادتگاه خود و یارانش همین جاست و فرمود: «این جا سرزمین رنج و گرفتاری و بلاست اینجا محل فرود آمدن ما و جایگاه ریخته شدن خون‌های ماست.»
- تاریخچه بنای حرم مطهر امام حسین (ع) در شهر کربلا چیست؟
بر اساس اسناد تاریخی پیکر مطهر شهدا در روز ۳۰ محرم سال ۶۱ به خاک سپرده شدند. در سال ۶۵ هجری گنبد اولیه به وسیله مختار بر روی قبر مطهر ایجاد شد. در سال ۱۴۶ هجری منصور خلیفه عباسی بنا را ویران کرد. در سال ۱۵۸ هجری مهدی خلیفه عباسی بنای جدیدی بر روی قبر حضرت احداث کرد که هارون‌الرشید بنا را در سال ۱۷۱ هجری ویران کرد. در سال ۲۳۶ هجری، متوکل از این خاندان، بنا را به طور کامل ویران کرد. عضدالدوله دیلمی گنبد و رواق حرم مطهر را در سال ۳۶۷ هجری احداث کرد. شاه اسماعیل صفوی دوم نیز در سال ۹۳۲ هجری ضریح مشبکی از نقره به حرم اهدا کرد و نادرشاه تزئینات حرم مطهر را در سال ۱۱۵۵ هجری انجام داد. وهابی‌ها در سال ۱۲۱۶ هجری ضریح و رواق‌ها را تخریب و اموال حرم را غارت کردند. در دوره قاجاریه اهتمام بیشتری به توسعه حرم مبذول شد.
- بین الحرمین هم از واژه‌های مبارک و مقدس عاشقان امام حسین و آقا ابوالفضل العباس است...
بله. فاصله بین حرم امام حسین و حضرت ابوالفضل که حدود ۳۷۷ متر طول دارد را بین الحرمین می‌گویند که تقریباً با طول مسعی در مسجدالحرام همخوانی دارد. خیمه گاه (مخیم) و تل زینبیه از مکان‌های مذهبی آستان مقدس هستند.
- در داخل حرم مطهر امام حسین چه مزارهای دیگری وجود دارد؟
مزار حضرت علی‌اکبر (ع) در پایین پای امام حسین (ع)، حضرت علی اصغر (ع) در آغوش امام و در داخل ضریح است. علت ۶ گوشه شدن ضریح قرار گرفتن مزار علی‌اکبر (ع) در زیر پای امام است. شهدای کربلا در پایین پای حضرت علی‌اکبر (ع) هستند. حبیب‌بن مظاهر در ضلع جنوبی، حرم و قتلگاه در جنوب غربی حرم و مزار ابراهیم مجاب در شمال غربی حرم قرار گرفته‌اند.
- علاوه بر این امکان مقدس در شهر کربلا چه جایگاه‌های زیارتی دیگری وجود دارد؟
حرم مطهر امام حسین (ع)، روضه شریف در وسط صحن واقع شده است، ضریح شش‌گوشه مقدس قبر مطهر و قبور دو فرزندشان علی اکبر (ع) و علی اصغر (ع)، قبور مطهر شهدا در اتاق ۱۲ متری واقع در جنوب شرقی ضریح مطهر، مرقد حبیب ابن مظاهر، قتلگاه محلی است که سر مبارک امام را از تن جدا کردند، مرقد ابراهیم مجاب، صحن مطهر، یا صحن جامع دارای دو ایوان به نام‌های ایوان وزیر و ایوان ناصری و نیز تکیه بکتاشیه منسوب به فرقه بکتاشیه عثمانی در شهر کربلا وجود دارد.
- از بنا و جایگاه حرم مطهر حضرت ابوالفضل بگویید.
این حرم مطهر در فاصله ۳۰۰ متری شمال حرم امام حسین (ع) واقع شده است. گنبد طلایی این بنای مذهبی ۳۹ متر ارتفاع دارد. بخش‌های دیگر حرم حضرت ابوالفضل عبارت‌اند از صندوق و ضریح مطهر، موزه و گنجینه حرم، رواق‌ها، صحن و ایوان طلا، درها و مناره‌ها و کتابخانه. دو مناره حرم ۴۴ متر ارتفاع دارند. درهای صحن شریف در مجموع ۱۰ باب است و حرم دارای ۹ درب که اولین آنها جنوبی‌ترین باب باب القبله بوده و بقیه آنها به صورت ساعتگرد به نام‌های امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، صاحب‌الزمان (ع)، موسی الکاظم (ع)، علی الهادی (ع)، محمد الجواد (ع)، باب الفرات و باب امام علی (ع) نامگذاری شده‌اند. کتابخانه با ۳۴۹ کتاب خطی نفیس و قرآن منسوب به حضرت علی (ع) از موقعیت خاصی برخوردار است.
- از سوابق بنای این حرم مطهر بگویید.
نخستین ساختمان حرم مطهر در سال ۲۷۱ هجری در دوران عضدالدوله دیلمی بنا شده و در طول دوره‌های مختلف تاریخی همواره ساخت و ساز و توسعه آن استمرار داشته است. شاهان صفوی و قاجار نقش مهمی در بازسازی و تزئینات حرم مطهر ایفا کرده اند؛ اما این مکان از دست وهابی‌ها در امان نبوده به طوری که در سال ۱۲۱۶ حرم را غارت کردند.
- از کتاب‌هایی که در این راستا تالیف و منتشر کرده‌اید، بگویید.
در کتاب «زوایای ارزشی اربعین (حرم رضوی تا حرم حسینی)» به موقعیت استان ایلام که در مسیر تردد زائران عتبات عالیات و زوار اربعین اشاره شده و به بخشی از خدمات دولت در جهت انجام پروژه‌های زیرساختی و تأمین امکانات مورد نیاز زائران کنگره عظیم اربعین پرداخته است. ویرایش ادبی کتاب را عبدالحمید پاک‌سرشت و طرح جلد را لیلا ده‌بالایی انجام داده‌اند و کتاب کنگره بین‌المللی اربعین راهنمای زائران با محوریت پیاده‌روی اربعین در ۵۵ صفحه در هزار جلد در انتشارات زاگرو در سال جاری چاپ و منتشر شده است.
- سخن پایانی شما را در این گفت‌وگو می‌خوانیم.
این مراسم میلیونی یکی از قدرتمندترین نمادهای همبستگی و وحدت میان مردم مسلمانان در جهان تشیع قلمداد می‌شود. پیاده‌روی و زیارت امام حسین (ع) در ایام اربعین یکی از سنت‌های معنوی شیعیان است که در سال‌های اخیر پررنگ و فراگیر شده و عشق و ارادت مسلمانان دنیا به امام حسین (ع) در مراسم زیارت اربعین برجسته و نمادین شده است.
نظر شما