سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ محمد محمدی ملایری (زاده ۱۲۹۰ خورشیدی ملایر - درگذشت یکم تیر ۱۳۸۱ خ تهران)، ادیب و تاریخ‌نگار، استاد دانشگاه تهران و دانشگاه‌های دولتی لبنان و دانشگاه آمریکایی بیروت بود. از او علاوه بر مقاله‌های بسیار به زبان عربی و فارسی و کتاب فرهنگ ایرانی پیش از اسلام، مجموعه شش جلدی تاریخ و فرهنگ ایران به یادگار مانده‌است.
او استاد دانشگاه تهران و دانشگاه‌های دولتی لبنان و دانشگاه آمریکایی بیروت بود. از او علاوه بر مقاله‌های بسیار به زبان عربی و فارسی و کتاب فرهنگ ایرانی پیش از اسلام، مجموعه شش جلدی تاریخ و فرهنگ ایران به یادگار مانده‌است. محمد محمدی ملایری در سال ۱۳۱۳ در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در رشته ادبیات فارسی به تحصیل پرداخت. سپس با بورس دولتی به دانشگاه آمریکایی بیروت برای تحصیل در رشته زبان و ادبیات عربی رفت و پس از کسب دکتری تا سال ۱۳۴۶ به تدریس در دانشگاه لبنان پرداخت. سپس به تهران بازگشت و تا زمان بازنشستگی، ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را به عهده داشت. کارهای ایرانشناسی دکتر محمدی از سال ۱۳۱۶ آغاز شد.
یکی از نکات حائز اهمیت در کار وی آن است که پژوهشهای ایرانشناسی خود را در یک کشور عربی، یعنی لبنان آغاز کرد. دو اثر او، «مقدمه درس الثقافه الایرانیه» و «اثرهائی الادب العربی» (که بعداً به نام القصه العربیه..، بیروت، ۱۹۴۰ چاپ شد) و النظم الاداریه الساسانیه و «اثرها فی دوله الخلفاء» مواد اساسی کتاب پرمایه فرهنگ ایرانی را تشکیل میدادند که در سال ۱۳۲۳ و سپس با ویرایش جدید در ۱۳۳۳ خورشیدی در تهران به چاپ رسید. در دورانی که دکتر محمدی ملایری کرسی استادی دانشگاه بیروت را در اختیار داشت، مجله «الدراسات الادبیه» را بنیان‌گذاری کرد و انتشار داد.
این مجله که نخستین شماره آن در ۱۳۳۸ خورشیدی در بیروت انتشار یافت، به دو زبان فارسی و عربی نگاشته می‌شد و همه مقالات آن به مسائل ایرانشناسی یا تقابل و تعامل عربی و فارسی اختصاص داشت. محمد محمدی ملایری به‌ویژه برای مجموعه شش جلدی «تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی» سرشناس است، اثری که تنها پس از درگذشت نویسنده برنده جایزه کتاب سال ایران در سال ۱۳۸۲ شد. هدف اصلی او در این پژوهش نه تنها اثبات تداوم فرهنگ و تمدن پیش از عرب ایران بلکه تشریح تلاش مورخان و نویسندگان عربی برای خوار داشتن و ناچیز جلوه دادن این فرهنگ از راه تعریب نام‌های خانوادگی و جغرافیایی ایران و مهمتر از همه با توسل به تحریف تاریخ اجتماعی و سیاسی ایرانیان بود.
به اعتقاد محمدی تعریب را باید ابزاری برای پرده پوشی بر ژرفا و گستره نقش ایران در پیدایش و نضج تمدن اسلامی شمرد. افزون بر این، گرچه در باور او در میان اعراب تعریب واژه وام گرفته (دخیل) مرسوم بود، شیوه‌هایی که برای تعریب نام خانوادگی ایرانیان و نام‌های جغرافیایی ایران به کار برده شد، همراه با روش ناهنجار مورخان عرب در ثبت و ضبط رویدادهای تاریخی ایران به نوشته‌های تاریخی تحریف آمیز و تعصب آلوده این دوران انجامید. محمدی ملایری برای اثبات تأثیر فرهنگ ایرانی در اعتلاء تمدن اسلامی دو دلیل اساسی می‌آورد: اول اینکه نهضت علمی و ادبی اسلام از جایی شروع شد که قرنها پایتخت ایران بود، از بغداد پایتخت عباسیان در کنار تیسفون، نه از مکه و مدینه و خاستگاه اسلام، یا دمشق پایتخت بنی‌امیه. دوم اینکه پایه گذاران علوم عقلی و نقلی و ادبی در زبان عربی به تعبیر عرب‌ها از موالی یعنی مسلمانان غیر عرب و بیشتر ایرانیان بودند.
محمد محمدی ملایری به‌ویژه برای مجموعه شش جلدی «تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی» سرشناس است، اثری که تنها پس از درگذشت نویسنده برنده جایزه کتاب سال ایران در سال ۱۳۸۲ شد.
تاریخ و فرهنگ ایران که توضیح‌گر دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی و حاصل بازپرداخت و تدوین بخشی از یادداشت‌های تدریس استاد دکتر محمد محمدی ملایری در دانشگاه تهران و دانشگاه‌های دولتی لبنان و آمریکایی بیروت است.
جلد اول: به توضیح زمینه‌های فرهنگی، سیاسی، و اجتماعی این دوره تخصیص یافته است.
جلد دوم و سوم: هر دو دل ایرانشهر (بخش اول و دوم) نیز نام دارند و به توضیح جغرافیای فرهنگی و تاریخی سرزمینی اختصاص یافته‌اند که عراق نام داشت و استان مرکزی و کانون فرهنگی ایران تلقی می‌شد.
جلد چهارم: تحت عنوان زبان فارسی همچون مایه و مددکاری برای زبان عربی در نخستین قرن‌های اسلامی.
جلد پنجم: در نقد و بازشناساندن فرهنگ و متون پهلوی راه یافته و به سرزمینهای عربی و ادب فارسی عصر ساسانی تحت عنوان نظام دیوان ساسانی در دولت خلفا و دیوان خراج می‌باشد
جلد ششم پیوست‌ها: این مجلد تکلمه‌ای است بر مجموعه مجلدات قبلی این اثر که در حوزه‌های ایرانشناسی، تاریخ، زبان‌شناسی است.
فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و تأثیر آن در تمدن اسلامی و ادب عربی، پژوهیده‌ی تاریخ‌نگار، ادیب و زبان‌دان معاصر، دکتر محمد محمدی ملایری، پایه‌گذار کرسی ادبیات فارسی در دانشگاه آمریکایی بیروت و استاد دانشگاه‌های لبنان و تهران از نادر آثاری است که در کنار پژوهش شش مجلدی ایشان با نام کلی تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی به تأثیر فرهنگ و زبان عهد ساسانی و پس از آن بر تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی اعراب مسلمان اختصاص یافته و از ارج این تأثیر غافل نمانده است.
فرهنگ ایرانی که از یک مقدمه و یازده گفتار پدیده آمده، مشتمل است بر عناوین فراگیر آثار فرهنگی ایران و سرگذشت آن در حمله‌ی اعراب، تأثیر تشکیلات اداری ساسانیان در دولت خلفا، دبیران ایرانی پیش از اسلام و پس از آن، نهضت علمی عصر عباسی و ترجمه‌ی آثار ایرانی، چند کتاب تاریخی که از پهلوی به عربی ترجمه شدند، قصه‌ها و افسانه‌های ایرانی در ادبیات عربی، اندیشه‌های فلسفی و علمی ایران از دوران انوشیروان تا قرن‌های نخستین اسلامی، جندی شاپور، مرکز پزشکی ایران پیش از اسلام و قرن‌های نخستین اسلامی، حکمت عملی و اخلاق در ایران و اسلام، کتاب‌هایی که در موضوع ادب به زبان عربی تألیف شده‌اند، آیین نگارش فارسی و نثر فنی و عربی و …
فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و تأثیر آن در تمدن اسلامی و ادب عربی، پژوهیده‌ی تاریخ‌نگار، ادیب و زبان‌دان معاصر، دکتر محمد محمدی ملایری، پایه‌گذار کرسی ادبیات فارسی در دانشگاه آمریکایی بیروت و استاد دانشگاه‌های لبنان و تهران از نادر آثاری است که در کنار پژوهش شش مجلدی ایشان با نام کلی تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی به تأثیر فرهنگ و زبان عهد ساسانی و پس از آن بر تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی اعراب مسلمان اختصاص یافته و از ارج این تأثیر غافل نمانده است.
نظر شما