به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هشتمین کنگره سالیانه علوم اطلاعات و هوش مصنوعی (چهارشنبه ۲۳ آبان‌ماه) با حضور غلامرضا امیرخانی، رئیس کتابخانه ملی، عصمت مومنی، معاون کتابخانه ملی، مهدی رمضانی دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و جمعی از کتابداران و پیشکسوتان انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی در تالار همایش‌های بین‌المللی کتابخانه ملی تالار حکمت برگزار شد.
امیرخانی در این نشست با اشاره به سابقه ۶۰ ساله انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی، گفت: در همایش امسال، انتخاب موضوع هوش مصنوعی نشان می‌دهد انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی به آینده نگاه دارد و طبیعی است که تکنولوژی اثر خود را در جامعه گذاشته و خواهد گذاشت.
وی با بیان اینکه هوش مصنوعی در سه بخش مهم فراهم‌آوری، پردازش و اشاعه و به‌خصوص در حوزه پردازش کتابخانه ملی بسیار تاثیرگذار است، گفت: هوش مصنوعی در بخش تاثیرگذاری احساسات نیز وارد شده است و از سابقه مطالعه کتاب‌های خوانده شده توسط فرد، هوش مصنوعی می‌تواند علایق و سلایق کاربران کتابخانه‌ها را کشف کند.
رئیس کتابخانه ملی ایران باطرح این موضوه که با هوش مصنوعی دیگر چیزی به نام امنیت در فضای مجازی معنا ندارد، اظهار کرد: هر چند می‌توان از تکنولوزی استفاده مثبت و منفی کرد اما به هرحال این تکنولوژی شمشیر دو لبه است و نمی‌توان اثرات این تکنولوژی را در کتابخانه‌ها و علم اطلاعات نادیده گرفت یا حتی مقاومت کرد.
امیرخانی با ارائه توضیحاتی درباره تاثیر پیشرفت در حوزه‌های مختلف از جمله فیزیک کوانتوم و ذرات و تاثیر پیشرفت علم در حوزه‌های مختلف و پیدایش هوش مصنوعی، عنوان کرد: با پیشرفت علم و پیدایش هوش مصنوعی، اصول اولیه علم کتابداری و اطلاع‌رسانی ازبین نمی‌رود، فلسفه کتابداری و کتابخانه‌ها میراث دانشی و حافظه و اطلاعات تاریخی و تمدنی بشر را نگهداری و اشاعه می‌کند، اما این ابزارهای نگهداری و اشاعه اطلاعات در طول تاریخ قطعاً پیشرفت کرده و دچار تغییر شده است و باید از آن استفاده کرد.
وی با بیان اینکه نباید از پیشرفت علم و تکنولوژی در عصر هوش مصنوعی عقب بمانیم، عنوان کرد: موضوع استفاده از هوش مصنوعی در زمان مناسب بسیار مهم است، چناچه دشمنان ما از ابزار اطلاعاتی استفاده خبیثانه کردند باید دقت کنیم به موقع از الزامات و ابزارهای تکنولوژی استفاده کنیم و چالش‌های آن را بشناسیم، در غیر این صورت نمی‌توانیم آینده موفقی را متصور باشیم.
همایشی برای تعامل علمی و فکری
در بخش دیگر این نشست، امیر غایبی دبیر نشست هشتمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات وهوش مصنوعی با اشاره به رویکرد کنگره علوم اطلاعات در هفت دوره گذشته عنوان کرد: این همایش در هفت دوره پیشین حاصل تلاش حرفه‌مندان، کتابداران و استادان علم اطلاعات و دانش‌شناسی بوده است، در این همایش هر سال استادان و صاحبنظران دور هم جمع می‌شدند و به بیان مباحث عینی و علنی می‌پرداختند.
وی با بیان اینکه در این دوره یک تغییر رویکرد داشتیم، گفت: فراخوان مقاله از سوی پژوهشگران در این دوره موجب شد در انتخاب مقاله، داوری‌ها و انتخاب نشست‌ها و سخنرانی‌ها تلاش کنیم از گفتمان صرف استادان فاصله بگیریم و مباحثه پررنگ‌تر باشد.
غایبی ادامه داد: برگزاری همایش علم اطلاعات و دانش‌شناسی یک محیط برای تعامل علمی و فکری و مشورت‌های علمی برای استادان و کتابداران فراهم می‌کند، در عین حال این همایش تلاش می‌کند ارتباط صنعت و دانشگاه ایجاد شود.
دبیر علمی هشتمین کنگره علم اطلاعات و دانش‌شناسی همچنین عنوان کرد: اهداف خاص این کنگره، هوش مصنوعی و کارکردهای آن در علم اطلاعات و دانش شناسی، هوش مصنوعی و آموزش اطلاعات و هوش مصنوعی و سواد پردازش زبان و یادگیری عمیق است.
غایبی با طرح این پرسش که چرا هوش مصنوعی اثرگذار است، عنوان کرد: از سال ۱۴۰۴ پیش‌بینی می کنیم با اینترنت اشیا و واقعیت مجازی تحول جدیدی در دنیا ایجاد شود و فرهنگ جامعه و قطعاً اجتماع و کتابخانه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی با بیان اینکه هدف از برگزاری این کنگره استفاده از نظر متخصصان و حرفه‌مندان و ارتباط صنعت و دانشگاه بوده است، گفت: هوش، مصنوعی و کارکرد آن، هوش مصنوعی و امکانات، مزایا، ساخت مطلب جدید و … از جمله مباحثی بود که در این همایش بررسی شد.
غایبی گفت: در ۲۰ پیش‌نشست که با حضور ۴۴ سخنران همراه بود، آخرین اطلاعات و دیدگاه‌های این حوزه بیان شد، ۳۵ مقاله از ۶۳ مولف، ۱۰ عنوان پوستر و اینفوگرافی و اطلاع‌نگاشت، ۳۰ مورد تجربه و ایده بررسی شد و به طور کلی ۳۰۰ نفر در برگزاری این کنگره سهم داشتند.
مزیت‌ها و چالش‌های هوش مصنوعی با تبیین دقیق نیاز به بررسی دارد
در ادامه این مراسم رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در نشست افتتاحیه هشتمین کنگره علم اطلاعات و دانش‌شناسی اظهار کرد: مراجعه به منابعی که کاربردهای احتمالی هوش مصنوعی در کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی را ارزیابی کرده‌اند، نشان می‌هد، در نگاه اول این کاربردها بسیار جذاب و قابل تحقیق است. تضمین و پایداری خدمات کتابخانه‌ای، پاسخگویی خودکار به پرسش‌های کاربران، جست‌وجوی هوشمند منابع، پردازش متن و استخراج اطلاعات، استخراج موضوعات و کلیدواژه‌ها بخشی از کاربردهای هوش مصنوعی در کتابخانه‌هاست.
وی افزود: تهیه خلاصه گویا از کتاب‌ها و مقالات، دسترسی سریع به محتوای دیجیتالی، تحلیل محتوای کتاب‌ها، کمک به کتابداران برای طبقه‌بندی کتاب‌ها در رده بندی‌های مختلف، مدیریت مجموعه با هدف تصمیم‌گیری برای خرید با حذف کتاب از مجموعه کتابخانه‌ها، خودکارسازی فرایندها از راه حذف فرایندهای تکراری در کتابخانه‌ها، پشتیبانی از ناشنوایان و نابینایان به وسیله فناوری‌های تشخیص گفتار و ترجمه متن به گفتار و برعکس، تسهیل فرایندهای امانت و بازگشت به کتاب، تحلیل نیازهای اطلاعاتی، ارائه آموزش و راهنمایی در زمینه استفاده از منابع و مهارت‌های اطلاعاتی، جست‌وجوی حرفه‌ای، پیاده‌سازی ربات‌های گفت‌وگو یا چت‌بات‌ها از دیگر کاربردهای حضور فناوری هوش مصنوعی در کتابخانه‌هاست.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره خدمات دیگری که در کتابخانه‌ها تاثیر هوش مصنوعی قرار می گیرد. اظهار کرد: ارائه خدماتی مانند پاسخ دادن به سوالات مرجع پایه ای، جست و جو در فهرست کتابخانه، تجزیه و تحلیل داده ها دربا ه الگ گیری امانت و رفتار کاربر، خودکارسازی کارهای معمول مانند فهرست نویسی، رده بندی، نمایه سازی، انجام سفارش بین کتابخانه‌ای، ارجاع کاربران به سایر کتابخانه‌ها، نظارت بر کیفیت منابع در مجموعه، طبقه بندی کتابشناسی‌ها و مقالات نشریات، مشخص کردن مکان دقیق قرارگیری کتاب وایجاد پایگاه داده، ارائه راهنمای وجین منابع، از مواردی است که در کتابخانه ها با هوش مصنوعی تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
رمضانی بیان اینکه در مقابل فهرست کاربردهای هوش مصنوعی که مشخص شده است، باید درباره خطرات و آسیب‌های هوش مصنوعی نیز صحبت کرد، گفت: هوش مصنوعی در هر حال فراورده‌ای غربی و برخاسته از وضع فکری غرب است و به همین دلیل باید از ربط آن با کتابخانه‌های عمومی ایران پرسید؛ بنابراین با اذعان به ضرورت و حتمیت استفاده از این امکان بی‌نظیر و بیان این نکته که هیچکس در اصل استفاده از آن اختلاف تظر ندارد اما برخی چالش‌های استفاده از این فناوری را نیز نباید نادیده گرفت.
وی در این نشست با بیان اینکه مسئله نخست در بررسی هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها این است که تا چه اندازه هوش مصنوعی را می‌شناسبم، گفت: باید به پرسش‌ها پاسخ بدهیم که هوش مصنوعی را چقدر می‌شناسیم؟ آیا آن را مغز مقلدی می‌دانیم که از روی کارکرد مغز کپی شده؟ آیا کار هوش مصنوعی را شبیه‌سازی مصنوعی می‌دانیم، نسبتِ میان هوش مصنوعی و اساساً فناوری را با تفکر در چه چیزی می‌دانیم؟ نسبت میان هوش مصنوعی و فناوری را با تفکر در چه چیزی می‌دانیم؟
رمضانی با بیان اینکه هنوز بنیاد این فناوری در حکمرانی تبیین نشده و نتایج مثبت و منفی آن برای مدیران و محققان مشخص نیست، عنوان کرد: نظام تصمیم‌گیر ایران هنوز سیاست عملیاتی واحد برای استفاده از هوش مصنوعی را وضع نکرده است. مسئله این است که برای این گزینش باید طرحی کلی داشته باشیم و به شرایط فرامتنی و انضمامی عمیقاً بیندیشیم. چالش بعدی رویکرد کم و بیش متضاد هوش مصنوعی به آزادی کاربر از یک سو و تاکید بر رعایت حوزه خصوصی است؛ این احتمال وجود دارد که در کتابخانه از اطلاعات و پسندهای شخصی اعضا استفاده‌های نادرست و غیرکتابخانه‌ای شود؛ در این صورت، هوش مصنوعی همزمان علیه خودش و خلاقیت عضو، عمل کرده است.
وی با اشاره به اینکه چالش دیگر، بی‌عدالتی و سوگیری تبعیض‌آمیز است، گفت: این امر، مصداق فراوان در ابزارهای فناورانه غربی دارد، این سوگیری البته همه اجتماع و حتی سیاست را در برمی‌گیرد و منحصر به حوزه فرهنگ و کتابخانه نیست. با این شرایط، هوش مصنوعی خودش به عامل قدرت و ایجاد تبعیض تبدیل شده و برخلاف وضع دموکراتیک و مدنی خودش عمل خواهد کرد. چالش مهم، کاربرد فناوری هوش مصنوعی در حوزه کتابخانه‌های عمومی که نتیجه الگوریتم‌محوری و فاصله گرفتن از فهم عمیق است؛ عوام‌فریبی از راه انتشار هوشمند و هدفمند اطلاعات نادرست است. چه بسا با هدف سامان‌دهی به اطلاعات متنوع و انبوه، مشکل جدیدی تولید شود، یعنی حدف یا کند کردن فرایند مدیریت اطلاعات موجب بروز شتاب مصنوعی شده و با تضعیف اعتماد کاربر به خود، از توجه به نیاز واقعی مردم فاصله می‌گیرد.
رمضانی با اشاره به اینکه به فعالیت‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در زمینه هوش مصنوعی اظهار کرد: دو نمونه از محصولات و امکانات دیجیتالی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور که نتیجه اندیشیدن به موضوع «تحول دیجیتال» در نهاد است که یکی محقق شده و دیگری درحال اجرا و پیاده‌سازی است؛ یکی کتابخانه بدون کتاب و دومی اپلیکیشن جامع کاربران است.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با این توضیح و تاکید که توسعه و تکمیل این تجربه‌ها به مرور زمان و با اصلاح فرایندها شکل خواهد گرفت، اظهار کرد: کتابخانه بدون کتاب که پیش از این به نام «کتابخانه دانشجو» شناخته می‌شود، با زیربنای ۲۶۰ مترمربع، سال ۱۳۷۲ تأسیس و سال ۱۳۸۴ ازسوی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، دائم به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور واگذار شد.
وی افزود: این کتابخانه که در بوستان دانشجو و در منطقه ۱۱ شهرداری تهران واقع شده، از سال ۱۳۹۸ تصمیم به توسعه، بازسازی و بهسازی ساختمان کتابخانه گرفته شد و به‌مناسبت بیستمین سالگرد تأسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کتابخانه آینده (شهید محسن فخری‌زاده)، به‌عنوان نخستین کتابخانه عمومی تمام الکترونیک و خانه خدمات دیجیتال و خلاقیت کتابخانه‌های عمومی، در ۱۸ اسفند سال ۱۴۰۲ به بهره‌برداری رسید. این کتابخانه با هدف پرورش استعدادها، حمایت از کسب و کارهای دانش‌بنیان و ارائه خدمات الکترونیکی آغاز به کار کرد.
رمضانی با اشاره به اینکه فعالیت این کتابخانه مبتنی بر فضایی مدرن و خلاق برای کسب‌وکارها و مطالعه گروهی بوده و امکان دسترسی به میلیون‌ها منبع دیجیتال و خدمات متنوع و متناسب با نیازهای عموم علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی و نشست‌های تخصصی است، اظهار کرد: ۱۰ اتاقک مطالعه انفرادی، ۴ اتاق مطالعه گروهی (فضای کار اشتراکی)، کلاس آموزشی، سالن جلسه و کافه کتاب ازجمله امکانات فیزیکی کتابخانه آینده است.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به نرم‌افزار جامع کاربران نهاد کتابخانه‌های عمومی گفت: در پیاده‌سازی اپلیکیشن جامع موبایل و وبِ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، برنامه‌ریزی اجرایی برای استفاده از هوش مصنوعی در یکسری از زمینه‌های انجام شده و در بخش‌های مختلف، پیاده‌سازی نرم‌افزار در دست اجراست.
وی افزود: تجمیع داده‌ها و خودکارسازی و هوشمندسازی فهرست‌بندی منابع، هوشمندسازی و شخصی‌سازی پاسخ‌های جستجو، سیستم توصیه‌گر براساس پروفایل و سوابق رفتارهای کاربر ازجمله امانات، خدمات استفاده شده، جست‌وجوها و قفسه‌های شخصی مورد مطالعه، تحلیل داده و چت‌بات پاسخگوی هوشمند و دستیار هوشمند مصنوعی ازجمله زمینه‌هایی است که در این بسترها از هوش مصنوعی استفاده شده است.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با بیان اینکه رسالت هوش مصنوعی، ایجاد انقلاب بزرگ در فناوری است، گفت: هوش مصنوعی ما را بیش از پیش در معرض ذات سلطه‌جوی فناوری قرار می‌دهد اما این به معنای نابودی ما نیست. فلسفه توجه به فناوری و هوش مصنوعی به‌عنوان محصول نوین آن، باید میدان دادن به ذهن و هوش هیجانیِ انسان باشد تا در نتیجه ورود هوش مصنوعی به زیست بشری، انسان فرصت پیدا کند از قابلیت‌های خود در جاهای دیگر استفاده کند.
رمضانی گفت: مسئله مهم، فهم ذات فناوری و درک مخاطرات آن است. آموزش درست، کسب مهارت‌های مرتبط، تنظیم قوانین و مقررات مفید و مؤثر و بحث و گفت‌وگوی روشمند و علمی در این حوزه موجب می‌شود که هوش مصنوعی، باب «بهتر فهمیدن» را به روی انسان نبندد و در قلمرو فرهنگ و اجتماع، ارزش‌آفرین باشد، به شرطی که در این سیر، از اندیشه به سمت اجرا برویم.
نظر شما