سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نرگس جودکی: سهراب گل‌هاشم از پیشگامان هنر کاریکلماتورنویسی و از معدود شاگردان پرویز شاپور، پدر کاریکلماتور در ایران است. او اعتقاد دارد که یک کاریکلماتور خوب باید واجد ویژگی‌هایی چون ایجاز، ترتیب واژگان، چینش و ساختار مناسب کلمات، استفاده از عناصر زیباسازی، آرایه‌های ادبی، سوژه‌های به‌روز و مخاطب‌پسند باشد و در نهایت مخاطب را وادار به تفکر کند. در ادامه گفت‌وگوی ایبنا با این هنرمند را می‌خوانید.
- نحوه آشنایی شما با پرویز شاپور چگونه بود؟
پانزده یا شانزده ساله بودم که با استاد پرویز شاپور آشنا شدم. کارهای او را مطالعه می‌کردم. من به جملات کوتاه، قصار و ضرب‌المثل‌ها علاقه‌مند بودم و دوست داشتم در جاهای مختلف از آن‌ها استفاده کنم. حافظه خوبی هم داشتم و در این زمینه شروع به نوشتن کردم. حضرت شاپور در این حوزه برای من الگو بود.
حدود دو یا سه سال بعد، فکر می‌کنم نوزده‌ساله بودم که مطالبم در هیئت تحریریه روزنامه «خراسان» پذیرفته شد. پس از آن نیز روزنامه «آفتاب شهر» در مشهد نوشته‌هایم را چاپ کرد. به‌طور کلی حدود ۳۷ نشریه از سراسر کشور بودند که شاید بیش از هزار مطلب برای آن‌ها ارسال کردم. نام بردن از همه آن‌ها از حوصله این گفت‌وگو خارج است، اما نام شهرهایی که این نشریات در آن‌ها چاپ می‌شد، عبارتند از تهران، مشهد، شیراز، ساری، لاهیجان، سمنان، اهواز و شهرستان‌هایی مثل نیشابور و کاشمر که در باب کاریکلماتور با آن‌ها همکاری خوبی داشتم. نوشته‌هایم هواخواهان زیادی پیدا کرد. در همان سال، امتحان اعزام به خارج را دادم و در سال ۱۳۵۷ به فرانسه اعزام شدم.
- تعریف شما از کاریکلماتور چیست؟
کاریکلماتور، کاریکاتوری است که با قالب واژه‌ها بیان می‌شود.
- مهم‌ترین ویژگی‌هایی که یک کاریکلماتور خوب باید داشته باشد، چیست؟
داشتن ایجاز، ترتیب واژگان، چینش و ساختار مناسب کلمات، استفاده از عناصر زیباسازی و بهره‌گیری مناسب از آرایه‌های ادبی. همچنین سوژه باید به‌روز و مخاطب‌پسند باشد و بتواند مخاطب را وادار به تفکر کند.
- چه تکنیک‌ها و روش‌هایی در نوشتن کاریکلماتور برای شما کارآمدتر بوده‌اند؟ آیا از استعاره‌ها و دگرگونی‌های معنایی خاصی استفاده می‌کنید؟
اساساً کاریکلماتور یکی از انواع ادبی بسیار مترقی است که در آن بازی با استعاره‌ها به‌طور خلاقانه صورت می‌گیرد. از جمله استعاره‌های مهم، استعاره‌های تصویری هستند که با استفاده از تصاویر شناخته‌شده، مفاهیمی عمیق‌تر ایجاد می‌کنند.
مورد بعدی استعاره کنایی است؛ در این نوع استعاره نویسنده از کلمات و عبارات به‌گونه‌ای استفاده می‌کند که معنای واقعی آن‌ها را تغییر دهد و به مفهومی جدید اشاره کند. همچنین استعاره‌های ترکیبی نیز بسیار پرکاربرد هستند. در این روش، نویسنده چندین استعاره را در کنار هم قرار می‌دهد تا تصویری پیچیده‌تر و چندبعدی بسازد. استعاره‌های متضاد و استعاره‌های اجتماعی هم وجود دارند که معمولاً به مسائل اجتماعی یا فرهنگی اشاره می‌کنند و می‌توانند نقدهای اجتماعی را دربرداشته باشند. با استفاده از این شیوه‌ها، کاریکلماتوریست می‌تواند به شکل‌های مختلفی احساسات و افکار را بیان کند و دنیایی جدید از معنا را برای خواننده خلق کند.
- چه چیز به شما الهام می‌دهد که یک کاریکلماتور بنویسید؟
سوژه‌ها از طریق رفتار فردی اطرافیان، طبیعت، اخبار و مسائل سیاسی و اقتصادی به ذهن خطور می‌کنند و باعث درگیر شدن فکر می‌شوند. آن وقت است که می‌توان جملات زیبا و خوبی خلق کرد.
- آیا در نوشتن کاریکلماتور پیش آمده اثری خاص از شما دچار تغییرات زیادی شود؟
بله، بسیار پیش آمده. برخی جملات را می‌توان به‌روز کرد. چرا و چگونه؟ ممکن است قوانین و شرایط تغییر کنند یا موضوع جدیدی مطرح شود که لازم باشد جمله‌ای تغییر کند تا بتواند با شرایط و وضعیت روز همچنان کارایی داشته باشد.
- آیا به نظرتان کاریکلماتور توانسته در فرهنگ ادبی معاصر ایران جایی برای خود باز کند؟
بله، قطعاً. امروزه جوانان بسیار کم‌حوصله شده‌اند و به دنبال دریافت محتوا به‌صورت فشرده هستند. همین امر باعث شده کاریکلماتور برای آن‌ها جذاب باشد. حتی در بین دانشجویان، به‌خصوص دانشجویان کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی یا زبان‌شناسی، پایان‌نامه‌هایی درباره کاریکلماتور نوشته شده است. چندین پایان‌نامه هم از آثار من استفاده کرده‌اند.
- آیا شاعران یا نویسندگان خاصی بر شما تأثیرگذار بوده‌اند؟
بله، همان‌طور که پیش‌تر گفتم، استاد پرویز شاپور اولین الگوی من بودند. بعد از اعزام به فرانسه، در پاریس با آثار ژیلبر سسبورن آشنا شدم. چندین کاریکلماتور نوشتم که ابتدا در روزنامه‌های «لومَتن» و «فرانسوا» چاپ شدند. این تجربه بسیار ارزشمند بود.
در کتابم با عنوان «قلم کم‌حرف» حدود ۱۵۰ جمله دارم که به جز فارسی، به دو زبان دیگر ترجمه شده‌اند. این اثر هم مخاطبان فارسی‌زبان را جذب کرده و هم مخاطبان خارجی.
- آیا فکر می‌کنید کاریکلماتور در آینده می‌تواند به شکل‌های جدیدی تکامل یابد؟
این سؤال برای من جالب و البته کمی نگران‌کننده است. کاریکلماتور نمی‌تواند خارج از آرایه‌های ادبی و چارچوب‌های مشخص خود باشد. اما چیزی که من را واقعاً نگران می‌کند، هوش مصنوعی است. این فناوری، با مطالعه آثار ما، ممکن است جملاتی مشابه یا حتی بهتر از آن‌ها تولید کند. با این حال، جملاتی که ما با الهام از سوژه‌های روز می‌نویسیم، شاید از توانایی هوش مصنوعی خارج باشد.
- درباره‌ی اهداف تشکیل انجمن کاریکلماتور ایران بگویید.
سال گذشته تصمیم گرفتم انجمن کاریکلماتور ایران را تأسیس کنم. دعوت کردم از استادان قدیمی و توانا در این زمینه و خوشبختانه استقبال کردند. تاکنون بدون هیچ تبلیغی، بیش از ۵۰۰ نفر به کانال ما جذب شده‌اند.
- درباره کتاب «از تلنگر تا تفکر» توضیح دهید.
این کتاب شامل آثار ۷ استاد برجسته‌ی کاریکلماتور است. هر استاد ۱۵۰ جمله دارد. جلد دوم آن نیز در حال برنامه‌ریزی است.
- پیام شما به علاقه‌مندان کاریکلماتور چیست؟
کتاب‌های پرویز شاپور را مطالعه کنند و با ادبیات و آرایه‌های ادبی آشنایی کامل پیدا کنند. به ترتیب واژگان و عنصر زیباسازی توجه کنید و نوشته‌های خود را به استاد این هنر نشان دهند.
- برای حسن ختام، کاریکلماتوری با تم طنز بفرمایید.
۱. زبان چینی صدوچهار حرف دارد، اما زبان فارسی حرف ندارد.
۲. بعضی‌ها قانون را پیاده می‌کنند که خودشان سوار شوند.
نظر شما