به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، مجموعه حاضر، پانزده مقاله برگزيده از همايش «حوزه و روشن‌فكري» در سال 1387 محسوب مي‌شود كه در سه بخش اصلي سامان يافته است.

بر اساس مطالب كتاب، دير زماني است كه ادبيات ديني و اجتماعي ما از مضاميني نظير «روشن‌فكري»، «نوگرايي ديني»، «نو انديشي ديني»، «روشن‌فكري ديني»، «بازانديشي ديني»، «احياي فكر ديني» و مانند آن آكنده شده است. همه اين عبارات، به رغم تفاسير متفاوتي كه از درون مايه آنها اراده و ارائه مي‌شود، ترجمان يك نياز واقعي است كه به صور و تعابير متفاوتي پاسخ داده مي‌شود. اين‌ نياز واقعي، چيزي جز ضرورت تعامل منطقي و آگاهانه ما با تحولات دنياي جديد، مدنيت معاصر و پي‌آمدهاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي آن نيست. آهنگ سريع تحولات و تغييرات در عرصه علم و تكنولوژي هم‌گام با دگرديسي مهارنشدني و مدام روابط و مناسبات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، تمامي نظام‌هاي ارزشي و اعتقادي را كه ريشه در سنت و مذهب دارند به چالش، نو شدن و هم‌گامي با سير تحولات مي‌خواند.

تاريخ معاصر جهان اسلام به ويژه جامعه ايران در دو قرن اخير شاهد واكنش‌ها و پاسخ‌هاي متفاوتي به اين ضرورت و نياز بوده است. اين واكنش‌هاي فكري و تحليلي كه بعضا منشا جنبش‌هاي اجتماعي نيز شده، در همه تجليات خود نگاهي به دين و مذهب داشته است و اين به سبب ريشه‌هاي تاريخي و عميق فرهنگ عمومي اين جوامع در باورها و ارزش‌هاي ديني است. روشنفكران سكولار معمولا دين و باورهاي عميق مذهبي را سد راه نو شدن و پيشرفت، تعبير و تفسير كرده‌اند و در نقطه مقابل، بخشي از نو انديشان و روشنفكران، خواهان بازانديشي ديني به غرض استمداد از ظرفيت و توان دين براي رشد و تعالي جوامع اسلامي بوده‌اند. از نظر اينان مرز روشني ميان «معرفت ديني سنتي» و «تفسير نوآمد از دين» وجود دارد و رسالت روشن‌فكر ديني بازيافت و بازانديشي آن دسته از عناصر و درون مايه‌هاي ديني است كه توان و ظرفيت هم‌گامي با اقتضائات دنياي معاصر و الهام‌بخشي و هدايت‌گري انسان مدرن را داشته باشند.

در زير چتر اين گرايش و راهبرد كلان، قرائت‌هاي مختلفي از روشن‌فكري ديني پا به عرصه وجود نهاده كه هريك بازتاب‌هاي متفاوتي را در جامعه مذهبي به دنبال داشته است.

جلوه‌هاي معروف و شناخته شده روشن‌فكري ديني معمولا به تير فقدان وجاهت ديني لازم و ضعف استدلال مستند به منابع ديني رمي شده‌اند. شخصيت‌ها و هاديان اين جريان‌هاي روشن‌فكري نوعا فاقد تسلط و تضلع كافي و گسترده در منابع و علوم اسلامي بوده‌اند و اين نقطه ضعف، ناقدان را واداشته كه زبان به ملامت آنان به سبب التقاط يا وادادگي به تمدن غربي و فرآورده‌هاي نظري و فلسفي آن بگشايند.

آن‌گونه كه از مطالب اين كتاب برداشت مي‌شود، ايده «روشن‌فكري حوزوي» براساس دو ضرورت شكل گرفته است. نخست؛ ضرورت پاسخ به نياز واقعي است. فكر ديني معاصر نمي‌تواند بدون توجه به تحولات همه‌جانبه جهاني به حيات خود ادامه دهد. لازم است معرفت ديني به صورت پويا و چابك با پرسش‌ها و نيازهاي واقعي انسان معاصر مواجه شود و دين، نقض زنده و حيات‌بخش خود را در هدايت و ارشاد فردي و اجتماعي بشر معاصر با قوت ادامه دهد.

ضرورت دوم؛ لزوم فائق آمدن بر ضعف معرفتي روشن‌فكري ديني در استناد به منابع اصيل ديني است. روشن‌فكري حوزوي سوداي آن دارد تا با تحفظ بر چارچوب تفكر حوزوي و پاي‌بندي به اصول و ارزش‌هاي بنيادين ديني به طور غير منفعلانه به سوي تحولات و اقتضائات دنياي جديد گام بردارد.

در سال 1387 برخي موسسات آموزشي و پژوهشي حوزوي شامل معاونت پژوهشي حوزه علميه قم، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، جامعة ‌المصطفي ‌العالمية، موسسه آموزشي‌ـ پژوهشي امام ‌خميني(ره)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بر آن شدند كه در قالب همايش حوزه و روشنفكري و فراخوان مقاله، زمينه را براي باروري بيشتر اين ايده و ايضاح هرچه افزون‌تر وجوه و ابعاد روشن‌فكري حوزوي فراهم آورند.

مجموعه حاضر مركب از پانزده مقاله برگزيده اين همايش است كه در سه محور و بخش اصلي، تقديم علاقه‌مندان شده است.

بخش نخست كه از شش مقاله تركيب يافته است، مي‌كوشد ماهيت روشنفكري حوزوي و نسبت آن با ديگر اشكال و قرائت‌هاي روشنفكري را روشن كند.

بخش دوم با نگاهي تاريخي و اجتماعي به زمينه‌هاي شكل‌گيري جريان‌هاي روشن‌فكري، به ويژه روشن‌فكري حوزوي مي‌پردازد.

بخش سوم كه از چهار مقاله فراهم آمده است به برخي چهره‌هاي روشنفكر حوزوي اختصاص دارد كه البته خالي از نگاه تاريخي و اشاره به شرايط اجتماعي ـ‌ سياسي حاكم بر زمانه آنان نيست.

چاپ نخست كتاب «حوزه و روشن‌فكري» در شمارگان 1200 نسخه، 488 صفحه و بهاي 88000 ريال راهي بازار نشر شد.