به گزارش خبرگزاري کتاب ايران(ايبنا)، از برتري‌هاي يك مكتب يا دين آن است كه به دور از تك يا چند بعدي نگري، به همه جنبه‌هاي زندگي توجه كند و از اين رهگذر، در همه زمان‌ها، مكان‌ها و شرايط، پاسخ‌گوي جامعه بشري باشد. در اين ميان، اسلام به عنوان يك دين جهاني در كنار مسائل فردي، همه امور آدمي نظير سياسي، اقتصادي، فرهنگي ... را در نظر گرفته و از هر يك به طور كامل سخن گفته است.
خمس نيز يكي از دستورهاي مهم اقتصادي اسلام است كه اگرچه تنها در يك آيه از قرآن با صراحت به آن پرداخته شده است، در زندگي عمل كنندگان به آن، آثار و بركات فراواني به همراه مي‌آورد. متاسفانه بيشتر مذاهب اسلامي با برداشت‌هاي نادرست از اين آيه قرآني، نتوانستند از بركات اين واجب الهي استفاده كنند و فقط مذهب شيعه با پيروي از رهنمودهاي گهربار رهبران معصوم خود بيشترين بهره را از آن برده است. شايد به جرات بتوان گفت كه خمس در زندگي شيعيان مانند خون در رگ‌هاي يك موجود زنده بوده است و اكنون كه حكومت اسلامي برپا شده، با قرار گرفتن خمس در دستان ولي فقيه، نقشي بسيار سازنده‌تر در رشد و گسترش فرهنگ شيعه ايفا خواهد كرد.
كمي درباره خمس
خمس واژه‌اي عربي است و به معني يك پنجم. خمس در اصطلاح شرعي، حقي مالي است كه خداوند آن را با شرايطي براي كمك به حكومت اسلامي و تامين نيازهاي شخصي پيامبر اكرم(ص) و فرزندان او، بر بندگان خود واجب كرده است (مصطلحات‌الفقه، ميرزا علي مشكيني).
مقدار معين اين حق، يك پنجم است. بنابراين، معناي اصطلاحي به معناي لغوي، نزديك است. از آنجا كه برخي خمس را «ماليات ديني» تعبير كرده‌اند، لازم است ماليات را به طور كلي تعريف كنيم تا تفاوت اين ماليات ديني با ماليات‌هاي ديگر، مشخص شود.
تعريف ماليات
ماليات تعريف‌هاي گوناگوني دارد. از آن جمله گفته‌اند: «ماليات نوعي پرداخت و تاديه بلاعوض مالي است كه افراد آن را در نتيجه الزام قانوني، براي تامين مالي مخارج دولت مي‌پردازند.»
در توضيح اين تعريف، بيان شده است كه هر حكومتي، براي اداره كارهاي تشكيلاتي، نيازمند امكاناتي است تا بتواند به مردم خدمت كند و مشكلات مختلف جامعه مانند؛ امنيت، آموزش و پرورش، بهداشت، رفاه و حمل و نقل را حل كند. بدون شك، دستگاه‌هاي مسوول براي انجام اين خدمات به بودجه كافي نياز دارند. اين بودجه از پول‌هايي تامين مي‌شوند كه مردم به دولت مي‌پردازند و به آن «ماليات» مي‌گويند.
تفاوت خمس با ماليات‌هاي دولتي
خمس به عنوان يك ماليات ديني با مالياتي كه دولت از مردم مي‌گيرد، تفاوت‌هايي دارد كه در كتاب‌هاي فقهي كاملا بيان شدهاند.
خمس در قرآن
خداوند در آيه‌اي از قرآن به صراحت، خمس و موارد مصرف آن را بيان مي‌دارد؛ آنجا كه مي‌فرمايد: «بدانيد كه هر چيزي را كه غنيمت گرفتيد، يك پنجم آن براي خدا و پيامبر و خويشاوند او و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است؛ اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدايي ][حق از باطل] ـ‌روزي كه آن دو گروه با هم روبه‌رو شدند‌ـ نازل كرديم، ايمان آورده‌ايد و خدا بر هر چيزي تواناست. (انفال، آيه 41)».
تاريخ و شان نزول
درباره تاريخ نزول آيه خمس، سه نظر وجود دارد. برخي مي‌گويند آيه خمس در جنگ «بني‌قينقاع» يعني شوال سال دوم هجري نازل شد، برخي ديگر مي‌گويند كه در جنگ «احد» يعني شوال سال سوم هجري نازل شد و دسته ديگر مي‌گويند كه در جنگ «بدر» يعني رمضان سال دوم هجري نازل شده است كه به نظر مي‌رسد نظر سوم برتري داشته باشد.
درباره شان نزول آن گفته شده است كه اختلافي در تقسيم غنيمت‌ها در جنگ بدر پيش آمد و اين آيه براي رفع اختلاف مسلمانان نازل شد.
منظور از «ذي‌القربي» در آيه كيست؟
منظور از «ذي‌القربي» در آيه، همه خويشاوندان پيامبر اكرم(ص) نيستند، بلكه امامان و اهل‌بيت(عليهم‌السلام) محسوب مي‌شوند؛ يعني، خويشاوندي كه جانشين پيامبر اكرم(ص) محسوب مي‌شود و دليل آن، روايت‌هاي متواتري است كه از اهل‌بيت(عليهم‌السلام) رسيده است. امير مومنان علي(ع) در قسمتي از خطبه‌اي مي‌فرمايد: «نحن والله عني بذي القربي الذين قرننا الله بنفسه و برسوله فقال: لله و للرسول و لذي‌القربي؛ به خدا سوگند، مقصود از ذي‌القربي ما هستيم كه خداوند ما را به خود و رسول خود، قرين ساخته و فرموده است: از آن خدا و از آن رسول خدا و از آن ذي‌القربي است.»
منظور از يتيمان، مسكينان و در راه ماندگان بني‌هاشم و ساداتند. البته ظاهر آيه، مطلق است و قيدي در آن ديده نمي‌شود. دليل علماي شيعه بر اين پايبندي، روايات زيادي است كه در تفسير اين آيه، از طريق اهل‌بيت(عليهم‌السلام) وارد شده است و مي‌دانيم بسياري از احكام در متن قرآن به طور مطلق آمده، ولي «شرايط و قيود» آن به وسيله «سنت» بيان شده است و اين منحصر به آيه مورد بحث نيست تا جاي تعجب باشد.
همچنين با توجه به آن كه زكات بر نيازمندان بني‌هاشم به طور مسلم حرام است، بايد نيازهاي آنها از طريق ديگري تامين شود و اين خود قرينه‌اي است بر اين كه منظور از اين آيه، تنها نيازمندان بني‌هاشم است. بنابراين، امام صادق(ع) فرموده است: «هنگامي كه زكات را بر ما حرام كرد، خمس را براي ما قرار داد. بنابراين، زكات بر ما حرام و خمس، حلال است.»
خمس در روايت‌ها
در برخي روايت‌ها به زواياي مختلف بحث خمس پرداخته شده است. بر اساس روايت زير، خوردن مالي كه خمس آن پرداخت نشده است، عذاب الهي را به همراه دارد. از ابابصير نقل شده است: «از امام باقر(ع) سوال كردم: آسان‌ترين چيزي كه بنده به سبب آن، وارد جهنم مي‌شود، چيست؟ حضرت فرمود: كسي كه درهمي از مال يتيم را بخورد و ما اهل‌بيت(عليهم‌السلام) يتيم هستيم.» روايت ديگري نيز در اين باب وجود دارد. از امام باقر(ع) روايت شده است كه فرمود: «من اشتري شيئا من الخمس لم يعذره الله اشتري ما لا يحل له؛ هركس با مالي كه خمس آن داده نشده است چيزي بخرد، خداوند عذر او را نمي‌پذيرد؛ زيرا چيزي خريده است كه براي او حلال نيست.»
از علي(ع) نقل شده است كه فرمود: «هركس مالش فراوان شود و حق آن را ادا نكند، روز قيامت مال او تبديل به مارهايي مي‌شود كه پيوسته او را مي‌گزند.» همچنين از حضرت مهدي(عج) نقل شده است: «به نام خداوند بخشاينده مهربان؛ لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر كسي باد كه يك درهم حرام از مال ما بخورد». همچنين ايشان فرموده است: «اما آنان كه اموال ما را در اختيار گرفته‌اند؛ هركس چيزي از آن را حلال بداند و بخورد، به يقين آتش خورده است.»
هشام‌بن حكم از امام صادق(ع) نيز نقل كرده است كه فرمود: «هركس حق خدا را ندهد، دو برابر آن را در باطل خرج خواهد كرد.»
از مجموع روايت‌ها استفاده مي‌شود كه خمس، حقوق مالي واجبي است كه بر عهده مسلمانان قرار دارد و پرداخت نكردن آن، موجب عذاب و عقاب است.
كتاب حاضر در هشت فصل، مبحث خمس را بررسي كرده است.
چاپ نخست کتاب «راهكارهاي نهادينه‌سازي خمس در رسانه ملي» با شمارگان 1500 نسخه، 79 صفحه و بهاي 14000 ريال راهي بازار نشر شد.
یکشنبه ۳۰ مرداد ۱۳۹۰ - ۱۰:۰۰
نظر شما