به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، نشست بررسي وضعيت انتشار كتاب در رژيم پهلوي، عصر امروز (25 آبان 90) در سالن آمفي‌تئاتر موزه عبرت با حضور قاسم تبريزي و علي ذوالفقاري به عنوان كارشناس، در جمع ناشران و زندانيان سياسي دوران پهلوي برگزار شد.
قاسم تبريزي در ابتداي اين نشست گفت: جريان‌شناسي نشر و انتشار در ايران دوره پهلوي را مي‌توان بين سال‌هاي 1320 تا 1357 و در سير فعاليت و مجاهدت‌هاي ناشران بررسي كرد.
اين كارشناس در ادامه با اشاره به سير تاريخي نشر و انتشار كتاب در ايران افزود: بعد از سقوط رضاخان با روي كار آمدن محمدرضا شاه، ظاهرا فضاي نسبتاً آرامي براي فعاليت نشر فراهم شد.
وي افزود: اين موقعيت باعث شد تا نويسندگان كمونيست جريان نشر ايران را به دست بگيرند. نخستين فعاليت آن‌ها ترجمه آثار كمونيستي با محوريت فعاليت و حركت‌هاي ماركسيستي، توجه ويژه به ادبيات روسيه تزار و مجموعه كتابهاي آكادميك روسيه بود.
تبريزي گفت: نويسندگان جوان كمونيست با نگارش مقاله و داستان‌هايي كه ماهيت جريان چپ را ترويج مي‌كردند، وارد ميدان شدند و گروهي نيز عقايد گروه‌هاي چپ را دستمايه تفكر ماترياليستي قرار دادند. تا آنجا كه جريان‌هاي فكري گاه در متن و گاه در حاشيه جامعه ايران ماندگار شدند.
وي در ادامه به مترجمان و نويسندگان كه با نگرش ناسيوناليستي تربيت شده بودند اشاره كرد كه بعد از مشروطه به ويژه در دوره پهلوي فعال شدند و افزود: هدف اين گروه ايستادن در مقابل دين بود و در دوره رضا خان و محمدرضا پهلوي آزادانه فعاليت مي‌كردند و مورد حمايت بودند.
رييس كتابخانه انقلاب اسلامي كتابخانه مجلس، حضور مترجمان و نويسندگاني كه ادبيات غرب را ترويج مي‌كردند، يكي ديگر از جريان‌ها دانست و افزود: براي اين گروه تفكر، منش و مباني مهم بود. به همين دليل بيشتر آثاري در حوزه رمان، داستان و كتابهاي جامعه‌شناسي و روان‌شناسي را ترجمه مي‌كردند.
وي در ادامه به گروه‌هاي مذهبي كه در دوره رضاخان امكان فعاليت كمي داشتند، اما زمينه فعاليت‌شان تا سال 1332 به نوعي فراهم شد، اشاره كرد و گفت: بين سال‌هاي 1320 تا 1332 كتاب‌هايي منتشر شدند كه بيشتر شامل كتابهاي فقهي و ديني بودند. اين آثار براساس مقتضيات زمان و نيازي كه در نسل جوان درك مي‌شد توسط شخصيت‌هايي مانند مرحوم آيت‌الله محمد حسين طباطبايي، مرحوم آيت‌الله محمود طالقاني و شهيد استاد مرتضي مطهري نوشته ميشدند.
تبريزي، در ادامه با اشاره به وضعيت فرهنگي ايران بعد از كودتاي 28 مرداد افزود: بعد از اين كودتا هندسه فرهنگي ايران وارد فضاي جديدي شد. قبل از حضور و نقش پررنگ كشور آمريكا در مسايل سياسي ايران، حاكميت سياسي ايران در دست دو كشور روسيه و انگلستان بود. به همين دليل آمريكا فرصت چنداني براي حضور در عرصه‌هاي سياسي نداشت.
اين كارشناس تاريخ ادامه داد: اما بعد از دهه 1320 آمريكا فرصت حركت‌هاي فرهنگي در ايران را پيدا كرد و موسسه فرانكلين در سال 1333 به عنوان يك موسسه انتشاراتي افتتاح شد. نخستين فعاليت انتشارات فرانكلين جذب و معرفي نويسندگان بود. تعداد اين افراد شامل 36 نويسنده بود كه فعاليت خود را با نوشتن آثاري براي ترويج فرهنگ آمريكايي آغاز كردند. به گونه‌اي كه بين سال‌هاي 1333 تا 1346، موفق به انتشار 653 عنوان كتاب شدند.
تبريزي افزود: دومين فعاليت اين انتشارات ايجاد «بنگاه نشر و ترجمه» بود. اين گروه ترجمه آثار آمريكايي را با هدف رويارويي با اسلام و معنويت ديني در دستور كار داشتند. سومين فعاليت انتشارات فرانكلين ايجاد چاپخانه افست، معروف به 25 شهريور و با حمايت مالي اشرف پهلوي بود. چهارمين مرحله نيز در دست گرفتن انتشار كتابهاي درسي مدارس بين سال‌هاي 1346 تا 1357 با تغيير محتوا، نشر و پخش آن در سراسر كشور بود.
وي در ادامه، تاسيس كانون پرورشي فكري كودكان و نوجوانان را در سال 1340 ايده انتشارات فرانكلين عنوان كرد و گفت: ايجاد اين كانون يكي از برنامه‌هاي اصلي فرانكلين بود. اما در دل آن، نويسندگان چپ انتشار آثار با خط مشي چپ‌گرايانه را براي كودكان و نوجوانان آغاز كردند. بعد از آن نيز انتشاراتي‌هايي با هدف ترويج منافع آمريكا در ايران افتتاح و فعال شدند.
تبريزي افزود: در سال 1338 هم اداره‌اي با عنوان «اداره اطلاعات» در ايران توسط انتشارات فرانكلين افتتاح شد و در همان سال بيش از 800 فيلم تكثير و در اختيار مردم شهرها و شهرستان‌هاي ايران قرار داد. مجله «مرز‌هاي نو» نيز به عنوان كار حاشيه‌اي منتشر مي‌شد.
وي توليد آثاري را كه مي‌توانستند در مقابل دين بايستند و بر فرقه‌گرايي تاكيد داشتند، از مباحث مورد حمايت رژيم پهلوي دانست و گفت: در آن دوران بيش از 180 عنوان كتاب براي ترويج فرقه‌گرايي نوشته شدند و در كنار آن‌ها نشر كتابهاي مبتذل مورد توجه بود.
اين منتقد افزود: در مقابل اين جريان‌ها يك جريان مذهبي با انديشه سياسي اسلامي وارد ميدان شد كه در بعد ايدئولوژي سياسي و اخلاقي داراي منشورات بود. نخستين شخصيت سيد غلامرضا سعيدي، نويسنده‌اي بود كه از دهه 1320 فعال شد.
وي گفت: نخستين موسسه فعال سياسي و مذهبي «شركت سهامي انتشارات» بود كه با همكاري شخصيت‌هايي مانند آيت‌الله محمود طالقاني و مرتضي مطهري و پانصد سرمايه‌گذار افتتاح شد و سيدمحمد جعفري مدير علمي آن بود. كتابهاي مذهبي در دوره پهلوي توسط اين انتشارات منتشر شدند و در سال 1352 اين انتشارات را ساواك منحل كرد.
قاسم تبريزي ادامه داد: يكي از سياست‌هاي اين انتشارات توليد مجموعه كتابهاي ارزان و كوچك بود. انتشاراتي‌هاي ديگري شامل «كانون انتشار»، «موسسه ملي»، «انتشارات دارالفكر»، «موسسه بعثت»، كتابفروشي «هجرت» و «دفتر نشر فرهنگ اسلامي» در همين زمينه فعال شدند.
وي با اشاره به اين كه در آن دوران رقابت نابرابري ميان ناشران مذهبي و ضدمذهبي وجود داشت، گفت: ناشران مذهبي براي انتشار آثار خود متحمل زندان ميشدند اما ناشران ضد مذهبي به راحتي دست به توليد و نشر آثار با تفكر‌هاي مختلف مي‌زدند.
تبريزي افزود: بين سال‌هاي 1355 تا 1357 تعدادي از ناشران بدون مجوز وارد ميدان مبارزه شدند و شروع به انتشار و توزيع كتاب‌ها كردند. به گونه‌اي كه ساواك از دستگيري آن‌ها عاجز ماند. زيرا برخي چاپخانه‌ها كتاب‌ها را به صورت شبانه چاپ مي‌كردند و حدود 18 كتابفروشي در خيابان‌هاي آذربايجان، ايرانمهر و ناصرخسرو در تهران مسوول توزيع كتاب‌ها بودند. كوچه حاج نايب نيز مركز اصلي توزيع اين كتاب‌ها بود.
علي ذوالفقاري، ديگر كارشناس حاضر در نشست بررسي وضعيت انتشار كتاب در رژيم پهلوي، در ادامه، قاسم تبريزي را يكي از فعالان عرصه توليد و نشر كتابهاي اسلامي در دوره پهلوي معرفي كرد و گفت: انتشار كتابهاي ضد اسلامي يكي از ابزار‌هاي دين‌زدايي بود كه در آن دوران با آن براي ضربه زدن به تفكر و انديشه اسلامي و وارد كردن جريان‌هاي غلط اعتقادي در مقابل دين مي‌ايستادند.
اين نشست با خاطره‌گويي 2 تن از زندانيان سياسي دوران پهلوي به پايان رسيد.
چهارشنبه ۲۵ آبان ۱۳۹۰ - ۲۰:۳۶
نظر شما