به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) بیش از ۱۰ جایزه ادبی در ایران به‌صورت فصلی، سالانه و دوسالانه برگزار می‌شوند. این جوایز در دوره‌های گوناگون و براساس انگیزه‌های متفاوت به وجود آمده‌اند. علی شجاعی‌صایین، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، اضافه شدن جایزه‌های ادبی در ایران را از برنامه‌های آتی این موسسه می‌داند و جواد محقق، دبیر جایزه گام اول، بر توجه هرچه بیشتر به استان‌ها و نویسندگان شهرستانی تاکید دارد. محمدرضا سرشار، نویسنده و دبیر سابق جایزه کتاب سال هم این جایزه‌ها را انگیزه‌ای برای نویسندگان معرفی می‌کند.
شجاعی‌صایین: در پی بنیان‌نهادن جوایز تخصصی کتابیم
علی شجاعی‌صایین، مدیرعامل موسسه خانه کتاب که متولی تمام جوایز دولتی است، با بیان این‌که تعداد جوایز ادبی باید بیشتر شوند می‌گوید: شاید عده‌ای می‌پندارند که تعداد جوایز ادبی بیشتر از حد معمول است اما به نظرم باید این جایزه‌ها بیشتر هم بشوند و حتی ما باید به صورت تخصصی جوایزی بگزار كنيم؛ همان‌گونه که اقدامات و مشورت‌هایی هم در این زمینه صورت گرفته‌اند.
شجاعی‌صایین با ذكر نمونه‌اي از اين جوايز توضيح مي‌دهد: قصد داریم در زمینه ترجمه‌هایی که در سایر کشور‌ها از کتاب‌های فارسی انجام می‌گیرد، جایزه‌ای را در نظر بگیریم و از ترجمه‌های بر‌تر کتاب‌های ایرانی در سراسر دنیا قدردانی کنیم. تشویق مترجمان در این حوزه، به نوعی باعث می‌شود کتاب‌ها و رساله‌های ایرانی در تمام جهان گسترش یابند.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب همچنین به برگزاری جوایز تخصصی کتاب هم اشاره می‌کند و با بیان این‌که آغاز این فعالیت با برگزاری جایزه خلیج فارس بود ادامه می‌دهد: یکی دیگر از اهداف ما در کنار جوایز عمومی، پرداختن به همین جایزه‌ها، یعنی جایزه‌های تخصصی کتاب است.
شجاعی‌صایین در ادامه توضیحات خود به تجلیل از ایران‌شناسان و اسلام‌شناسان اشاره می‌کند و می‌گوید: در برنامه‌های آتی قصد داریم از ایران‌شناسان و اسلام‌شناسانی که عمری را در این حوزه صرف کرده‌اند و به هر طریقی در این حوزه اعم از تالیف، ترجمه و نقد فعالیت داشته‌اند قدردانی کنیم.
وی درباره تأمین هزینه جوایز که دیدگاه‌های بعضا ضد و نقیضی را به همراه دارد می‌گوید: به نظر من مهم‌ترین وجه جشنواره‌های ادبی این است که اثر نویسنده دیده می‌شود و موضوع مالی در درجه دوم اهمیت قرار دارد. من بر این باور نیستم که نویسنده برای جایزه مالی می‌نویسد و اگر چنین هدفی در کار باشد، خوب نیست.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با اشاره به جایزه جلال به عنوان ارزنده‌ترین جایزه از لحاظ مالی اظهار می‌کند: این جایزه به دلیل توجه موضوعی ویژه‌ای که به ادبیات و زبان فارسی و هنرهای نویسندگی بومی دارد، مورد توجه خاص قرار گرفته است.
وی نحوه برپایی جوایز ادبی را مثبت ارزیابی و اضافه می‌کند: این جوایز روند خوبی را طی کرده‌اند و از لحاظ کمی و از نظر تولید آثار فاخر تاثیر مثبتی بر نویسندگان داشته‌اند.
مدیر عامل خانه کتاب همچنین از جشنواره نقد کتاب به عنوان یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های ادبی یاد می‌کند و می‌گوید: جامعه نویسندگی بدون نقد زنده و جاندار نمی‌تواند ارتقا یابد و همواره نگاه تیز منتقدان است که باعث اعتلای ادبیات می‌شود.
وی با اشاره به مراحل پایانی جایزه کتاب فصل، این جایزه و جایزه کتاب سال را از لحاظ تنوع محتوا قابل توجه می‌داند.
شجاعی‌صایین در پایان صحبت‌هایش از داوری انجام‌شده در جوایز کتابی ابراز رضایت می‌کند و می‌افزاید: تلاش ما در همه جایزه‌ها بر این است که داوری در حداکثر سلامت برگزار شود. نکته مهم دیگر اطلاع‌رسانی رسانه‌هاست که می‌تواند هرچه بیشتر باعث اعتلای این جوایز شود. اگر فقط در همان روز جشنواره، به این جوایز ادبی پرداخته شود، ما به هدفمان نخواهیم رسید اما اگر رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی به ترویج و بسط این جشنواره‌ها و آثار آن بپردازند، شاهد تاثیرات مثبت آن خواهیم بود.
محقق: «گام اول» در حال گسترش است
جواد محقق، دبیر جایزه گام اول، با اشاره به تمرکززدایی، به عنوان یکی از اهداف جایزه گام اول می‌گوید: برگزاری جایزه گام اول در استان‌ها باعث انگیزه برای نویسندگان شهرستانی می‌شود.
وی بر گسترش موضوعی این جایزه در سال‌های آتی تاکید كرد و گفت: اگر موضوعی باشد که کارهای نوتولید آن موضوع به حدنصاب کمٌی برسند این حوزه به موضوع‌های مورد داوری این جشنواره اضافه خواهد شد.
محقق نکته قابل توجه این جشنواره را انتخاب ناشر بر‌تر می‌داند و می‌گوید: این نوآوری باعث ارتباط بهتر بین نویسنده و ناشر می‌شود.
سرشار: داوری شایسته، شرط اصلی جوایز است
محمدرضا سرشار، نویسنده، منتقد ادبی و دبیر سابق جشنواره کتاب کودک و نوجوان «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» با اشاره به این‌که یکی از دغدغه‌های نویسندگان ما مساله مالی است گفت: هرقدر این جوایز بیشتر و جوایز آنها از لحاظ مالی ارزنده‌تر باشند بهتر است. البته به شرط آن‌که داوران شایسته و معیارهای مدون و مکتوب در این عرصه وجود داشته باشند.
وی که در ۱۶ دوره (۱۳۶۲ تا ۱۳۸۶) داور کتاب سال جمهوری اسلامی ایران بوده است، در پاسخ به این سوال که کدام‌یک از جایزه‌های ادبی را شاخص می‌داند، به دو جنبه اشاره می‌کند و می‌گوید: نخست این‌که در همه جای دنیا، وجه مالی جشنواره مهم تلقی می‌شود. این جنبه از آن جهت که باعث انگیزه می‌شود، مهم است و به همین دلیل، جایزه جلال آل احمد برجسته می‌نماید. جنبه دوم هم این است که بنگریم کدام نهاد آن جایزه را برگزار می‌کند.
سرشار جایزه جلال آل‌احمد را ارزنده می‌داند و می‌گوید: تا قبل از برپایی جایزه جلال، جایزه کتاب سال دارای اهمیت مالی خاصی بود. این جایزه در دوره نخست ۱۴ سکه و دوره‌های بعد ۲۲ و ۴۰ و حتی تا ۵۰ سکه هم به نفر برگزیده اهدا کرد اما جایزه جلال با ۱۱۰ سکه اکنون حرف اول و آخر را در این زمینه می‌زند.
در پاسخ به این سوال که روند این جوایز و تاثیر آن بر ادبیات ما چگونه است، با اشاره به وقت‌گیر بودن حرفه نویسندگی و این‌که گاهی نویسنده در امور معیشتی دارای دلمشغولی است می‌گوید: کتاب «جاده جنگ» به قلم منصور انوری به‌تازگی برنده بخش داستان جایزه جلال شد و شاید تاکنون نزدیک به دوهزار نسخه از آن به چاپ رسیده است. به یقین این نویسنده وقت زیادی را برای نگارش این اثر صرف کرده است. به نظر من، اهدای این جوایز تاثیری مثبت بر ادبیات می‌گذارد و باعث ایجاد انگیزه می‌شوند.
وی با اشاره به این‌که سالانه حدود ۶۰ هزار عنوان کتاب چاپ نخست در ایران به چاپ می‌رسند، می‌افزاید: این جوایز باعث می‌شوند نام تعدادی از این کتاب‌ها که شایسته‌اند، بر سر زبان‌ها بیفتد و به همین دلیل هم انگیزه نویسندگان بالا برود. گاهی هم نهاد‌ها و کتابخانه‌ها در خریدهای عمده کتاب، از این آثار خرید می‌کنند. یعنی علاوه بر قدردانی معنوی که از کتاب به‌عمل می‌آید، شمارگان منتشرشده آن هم بالا می‌رود و تمام این عوامل در مجموع، باعث اعتلای ادبیات ما می‌شوند.
نگاهی اجمالی به جوایز کتابی
جایزه‌های دولتی چیستند و چگونه برگزار می‌شوند؟ از سومین دوره جایزه جلال آل‌احمد که آذرماه پارسال برگزار شد تا دوره چهارم آن در سال جاری، بیش از ۱۰ جایزه دولتی دیگر برگزار شده‌اند. در این بخش مروری کوتاه بر این جوایز می‌کنیم.
جایزه ادبی جلال آل‌احمد بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۵ بنیان نهاده شد و مراسم آن هرسال دوم آذرماه همزمان با سالروز تولد این نویسنده برگزار می‌شود. هدف از اهدای این جایزه ارتقای زبان و ادبیات ملی، دینی از رهگذر بزرگداشت پدیدآورندگان آثار برجسته، بدیع و پیشرو است و ضوابط آن در راستای تولید فکر ادبی هنری اسلام‌گرا و تقویت روحیه انتقادی علمی نسبت به ترجمه‌های موجود ادبی و هنری است. در این جایزه کتاب‌هایی بررسی و داوری می‌شوند که برای نخستین بار در سال پیشین منتشر شده باشند.
موضوع‌های مورد ارزیابی هیات داوران عبارتند از:داستان بلند، داستان کوتاه، نقد ادبی، مستندنگاری و تاریخ‌نگاری. جوایز نفرات نخست هریک از رشته‌ها، نشان ادبی جلال آل احمد، همراه ۱۱۰ سکه بهار آزادی است.
نخستین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد، دوم آذرماه ۱۳۸۷ در تالار وحدت تهران و در مجموع چهار دوره از آن برگزار شده است.
جایزه پروین تاکنون چهار دوره خود را پشت سر گذاشته است، سال پیش به دلیل دوسالانه بودن جایزه برگزار نشد. قرار است سال جاری، دوره پنجم این جایزه برگزار شود. جایزه ادبی پروین اعتصامی سال ۱۳۸۳ به همت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در دفتر مجامع و فعالیت‌های فرهنگی کلید خورد و نخستین دوره آن، ۱۵ مرداد همان سال برگزار شد. بعد از آن هم هر دو سال یکبار از سال ۱۳۸۴ و در زادروز پروین اعتصامی (۲۵ اسفند) برپا شده است.
دبیرخانه این جایزه کتاب‌هایی به قلم بانوان سراسر کشور را در پنج شاخه ادبیات پژوهشی، ادبیات نمایشی، داستان، شعر و ادبیات کودک (اعم از آثار تالیفی و ترجمه‌ای) به داوری می‌گذارد. هدف از برگزاری این جایزه ادبی، بزرگداشت مقام و شخصیت شاعر نامدار ایران پروین اعتصامی، رشد و اعتلای خلاقیت‌‌ها و آفرینش‌های ادبی بانوان، ترویج و تقویت زبان فارسی در خارج از کشور، ایجاد پیوند میان ادبیات ملل به ویژه در حوزه جهان اسلام، معرفی چهره‌های شاخص زنان ادیب و پژوهنده و قدرداني از زنان در عرصه زبان و ادب فارسی است.
جایزه کتاب فصل از سال ۱۳۸۶ آغاز شده است و هر سال در چهار دوره، به مناسبت چهار فصل سال برگزار می‌شود و در بخش‌های هنر، علوم اجتماعی، علوم کاربردی، علوم خاص، فلسفه، روان‌شناسی، دین، ادبیات، کودک و نوجوان، تاریخ و جغرافیا و کلیات برگزیدگان خود را معرفی می‌کند. تاکنون هفده دوره از این جایزه برگزار شده است. اوایل دی‌ماه سال جاری دوره هجدهم هم برگزار خواهد شد.
جایزه کتاب سال همان‌گونه که از اسم آن پیداست، هر سال یک بار برگزار می‌شود. این جایزه از سال ۱۳۶۲ و با هدف ارتقای فرهنگ جامعه اسلامی، حفظ استقلال و هویت فرهنگی و حمایت و تشویق مولفان، مترجمان و مصححان کشور آغاز شده و تاکنون ادامه یافته است. این جایزه در ۱۱ بخش هنر، فلسفه(اسلامی و غرب) و روان‌شناسی، ادبیات، دین، علوم اجتماعی، علوم خالص، علوم کاربردی، تاریخ و جغرافیا، کودک و نوجوان، زبان و کلیات برگزار می‌شود.
از سال ۱۳۷۲ جایزه دیگری هم در سیاست‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گنجانده شد. این جایزه با عنوان جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، همزمان با جایزه کتاب سال و در همان مراسم اعطا می‌شود.
هشتمین جشنواره نقد هفته گذشته در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد. این جایزه هر سال اواخر پاییز و در حوزه‌های شعر، ادبیات داستانی، ادبیات فارسی، ادبیات عرب، فلسفه، علوم و فنون، کودک و نوجوان، زبان‌شناسی، هنر دین، تاریخ و جغرافیا، علوم اجتماعی و کلیات برگزار می‌شود.
روند رو به رشد تولید کتاب و ضرورت بررسی ارزش محتوایی آنها از سویی و نیز لزوم تثبیت نقد علمی و فرهنگ‌سازی نقدپذیری از سوی دیگر، موجب شد موسسه خانه کتاب، متولی انتشار مجموعه نشریه‌هاي تخصصی نقد کتاب، جریان‌ساز آن در کشور شود.
جایزه ادبی گام اول سال ۱۳۸۵ بنیان‌گذاری و نخستین دوره آن مهر سال بعد برگزار شد. خانه کتاب در راستای گسترش فرهنگ کتابخوانی و برای کشف استعدادهای درخشان، ایجاد بسترهای لازم و سمت و سو بخشیدن به فعالیت فرهنگی و ارتقای فرهنگ مکتوب در جامعه و همچنين معرفی و تشویق نوقلمان پدیدآور، در سال ۱۳۸۵ جایزه گام اول را بنیان نهاد.
موضوع این جایزه داوری و ارزیابی آثار پدیدآورندگانی است که برای نخستین بار در رشته‌های مجموعه شعر، داستان‌نویسی و دین در دو رده سنی بزرگسال و کودک و نوجوان دست به قلم شده و اثر خود را به طبع رسانده‌اند. موسسه خانه کتاب مجری برگزاری و داوری این جایزه است و پاییز هر سال طی مراسمی با همکاری یکی از مراکز استان‌های کشور، از برگزیدگان جایزه گام اول قدرداني می‌کند. نخستین مراسم جایزه گام اول مهر ماه سال ۱۳۸۶ در استان اردبیل و آخرین دوره (دوره پنجم) آن در آبان سال جاری و در سنندج برگزار شد.
جایزه خلیج فارس که به تازگی از سوی خانه کتاب بنیاد نهاده شده است، نخستین دوره خود را بهار امسال برگزار کرد. جایزه خلیج فارس هر دوسال یکبار برگزار می‌شود. این جایزه در بخش‌های تاریخ، جغرافیا، شعر و داستان و پایان‌نامه که به مسایل خلیج فارس می‌پردازند، برگزار می‌شود. در دوره نخست این جایزه، هفت اثر برگزیده شدند. دوره بعدی این جایزه در بهار سال ۱۳۹۲ برگزار خواهد شد.
از دیگر جایزه‌های یک سال گذشته، می‌توان به نوزدهمین دوره جایزه کتاب و رسانه بر‌تر و پنجمین دوره جایزه کتاب و رسانه ملی اشاره کرد.
شنبه ۳ دی ۱۳۹۰ - ۱۰:۱۰
نظر شما