به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «سخن آشنا» با حضور اسماعیل امینی به عنوان منتقد، امید نقوی و پروانه عزیزی، نویسندگان این اثر و محمد آسیابانی، دبیر این جلسه، عصر دیروز (18 مهر) از ساعت 16 تا 18 در سرای اهل قلم برگزار شد.

آسیابانی، دبیر این جلسه در آغاز کتاب «سخن آشنا» و گردآورندگان این اثر را معرفی کرد و گفت: کتاب «سخن آشنا» تالیف مشترک امید نقوی و پروانه عزیزی است که سال گذشته از سوی انتشارات فصل پنجم در 304 صفحه به چاپ رسیده است.

وی ادامه داد: عنوان فرعی کتاب «گذری بر ادبیات فارسی از آغاز تا امروز» است و به نحوی زیباترین و بهترین گوشه‌هایی از اشعار و نثر فارسی در این اثر آمده است.

در ادامه نقوی، شاعر و یکی از مولفان این کتاب نمونه‌اي از غزل‌هایش را از کتاب «جان غزل» قرائت و گزارشی از شیوه نگارش و تدوین این کتاب ارایه کرد.

وی گفت: این کتاب هم به عنوان یک منبع درسی برای دانشجویان تدوین شده است و هم به مخاطب عام نیز توجه دارد تا اطلاعات مورد نیازشان را کسب کنند. بنابراین کتاب هم برای دانشجویان و هم غیردانشجویان قابل استفاده است.

نقوی ادامه داد: از سوی دیگر در تالیف این کتاب سعی شده است، اختصار رعایت شود؛ چراکه در حال حاضر جو دانشجویی ما، وضعیت مناسبی نیست و شاید بتوان گفت تعداد اندکی از دانشجویان به ادبیات علاقه‌مند هستند. این امر برای ما ایرانیان که در طول تاریخ با ادبیات انس ویژه‌ای داشته‌ایم، جای تاسف دارد.

وی به نکته‌ای که در تدوین این کتاب در نظر گرفته است، اشاره و تشریح کرد: کتاب با این هدف تدوین شده است که خواننده را به ادبیات علاقه‌مند و سعی کنیم زیباترین شعرها را به اختصار تمام در اختیارش قرار دهیم. همچنین تاریخ ادبیات را به شیوه‌ای سخت ارایه ندهیم، تا برای خواننده قابل هضم باشد و از سوی دیگر کامل باشد.

این شاعر افزود: در حقیقت کتاب سعی دارد خواننده را به مطالعه بیشتر ادبیات علاقه‌مند کند؛ چراکه با مطالعه چنین کتابی قطعا ادیب تربیت نمی‌شود. همچنین در این اثر هدف ارایه زیباترین شعرها بوده است و برهمین اساس سخت‌ترین آثار انتخاب نشده‌اند؛ چون اگر ادیبی قصد گزینش این شعرها را داشت بیشتر از شعرهای تکنیکی بهره می‌گرفت، اما برای جذب دانشجو، دلنشین‌ترین آثار را انتخاب کرده‌ایم.

عزیزی، دیگر مولف این کتاب درباره این اثر توضیح داد: در این کتاب در ابتدا توضیحاتی درباره فارسی باستان ارایه شده است. در هر فصل مختصری درباره تاریخ ادبیات هر دوره ادب فارسی آمده و بزرگان آن دوره معرفی شده‌اند. همچنین نکته‌های مهمی درباره هر شاعر یا نویسنده و آثار مهم آن‌ها آمده است. از سوی دیگر در پایان گفتار توضیحاتی درباره صنایع ادبی، یا قالب‌های شعری مربوط به هر دوران ارایه شده است.

وی ادامه داد: برای مثال قرن چهارم به قالب قصیده اختصاص دارد و در قرن هفتم و هشتم توضیحاتی درباره قالب غزل ارایه شده است. در بخش معاصر نیز در ابتدا بزرگان این دوره معرفی شده‌اند و در پایان بخش‌هایی به نثر معاصر و معرفی نویسندگان معاصر اختصاص یافته است.

امینی: کاربرد ادبیات در زندگی امروز را نمی‌‌دانیم
امینی، منتقد این جلسه نیز در آغاز گفت: در بررسی این کتاب باید دید این کتاب با چه هدفی تدوین شده، آیا یک منبع درسی است یا کتابی برای کسب اطلاعات عمومی، تا بتوان آن‌را بهتر بررسی کرد.

وی درباره بحث علاقه‌مند نبودن دانشجویان به ادبیات توضیح داد: این‌که چرا به ادبیات علاقه‌ای نداریم، داستانی مفصل است، اما بخشی از آن به شرایط زندگی ما و بی‌اطلاعی از کاربردهای ادبیات در زندگی روزمره ما بازمی‌گردد. از سوی دیگر افرادی که برای تعلیم و تربیت ما برنامه‌ریزی می‌کنند، چه به سهو و چه به عمد، کاری کرده‌اند که کودکان از ادبیات بیزار شوند؛ برای مثال قواعد پیچیده دستوری را وارد بحث ادبیات دوران راهنمایی کرده‌اند.

این منتقد درباره این کتاب اظهار کرد: در این کتاب متون بسیار خوبی انتخاب شده است، اما یک کاستی که در این کتاب وجود دارد این است که متون کوتاه شده‌اند. این مساله به شعر لطمه زده یا باعث گسست و گم‌شدن خط روایت شده است. 

اميني در ادامه نمونه‌هایی از اشعاری که در این کتاب خلاصه شده‌اند، ارایه کرد.

وی به یکی از ویژگی‌های این کتاب اشاره و تشریح کرد: آن‌چه درباره تاریخ ادبیات در این کتاب نوشته شده، بسیار خوب است؛ چراکه از یک سو مختصر و از سوی دیگر کامل هستند، اما در اغلب کتاب‌هایی که به تاریخ ادبیات اختصاص دارند، یک مشکل کلی وجود دارد و آن، این‌ است که به جای آن‌که سیر تحول فکری پرداخته شود، سیر تحول وقایع آمده است. البته این مشکل مربوط به شیوه تاریخ ادبیات نویسی ما است.

امینی درباره نکته‌های نگارشی این کتاب توضیح داد: نکته‌های نگارشی کتاب اغلب کاربردی و مناسب هستند، البته ایراداتی هم دارد. برای مثال تعریف حشو در کتاب اشتباه است. در ‌متن ادبی گاهی حشو ویژگی ادبی است و در شعر تکرار یکی از مبانی زیبایی‌ شعر است. متن ادبی قاعده‌های زیبایی‌شناسی خودش را دارد و متفاوت است. گاهی حشو موجب زیبایی شعر است و گاهی به آن لطمه می‌زند.

وی ادامه داد: یکسری از مسایل به لحاظ محتوایی اشتباه است، اما متاسفانه در طول تاریخ بسیار تکرار شده و در روزگار ما هم بسیار رایج است. برای مثال معشوق زمینی و آسمانی که در ادبیات بسیار آمده و در این کتاب هم دیده می‌‌شود.

این منتقد اظهار کرد: این بحث از مبنا اشتباه است؛ چراکه چنین بحثی در فرهنگ شعری ما، نه فرهنگ ایرانی و نه فرهنگ اسلامی، مطرح نبوده است و میان زمین و آسمان ادیبان ما تفکیکی قایل نشده‌اند. این دیدگاه که باید ضوابط ارشاد فعلی ما را حافظ و مولانا و سعدی هم بدانند و رعایت کنند، اشتباه است، اما متاسفانه رایج شده است.

وی ادامه داد: برای مخاطب عام هم باید توضیح داد که ضوابط حال حاضر ما در آن دوران وجود نداشته است ؛ برای مثال در گذشته تعدد زوجین یک نوع فخر بوده است، اما در حال حاضر بر آن سرپوش می‌گذارند. این قضیه در استفاده از کلمه‌های معشوق یا می و شراب هم صدق می‌کند. برای مثال امام خمینی (ره) بیتی دارد مبنی بر «در میخانه گشایید به رویم شب و روز/ که من از مسجد و از مدرسه بیزار شدم»، این بیت نشان می‌دهد که در حقیقت یک فضای فرهنگی ایجاد می‌شود که شاعر می‌تواند این حرف‌ها را بزند.

وی در بخش دیگر از سخنانش انتقاداتی را نسبت به تعریف «علم بیان» در این کتاب مطرح کرد و درباره رسم‌الخط کتاب گفت: ترجیح بر این است که کلمه‌هایی مانند «جایی» یا «پایی» که دو «ی» پشت سر هم می‌آیند، هر دو با «ی» نوشته شوند، اما در این کتاب به هر دو شیوه دیده می‌شود و گاهی با همزه نوشته شده‌اند. باید رسم‌الخط کتاب یکسان و مطابق رسم‌الخط فرهنگستان باشد.

نقوی در بخش بعدی جلسه و درباره مسایل مطرح شده از سوی امینی اظهار کرد: با این موضوع که کوتاه کردن یک اثر خواه‌ناخواه به مفهوم یک شعر لطمه می‌زند، اما در این‌جا با انتخابی یک اثر بلند و همچنین بحث دشواری آن‌ها روبه‌رو بودیم.

وی ادامه داد: علاوه بر این‌ در ادبیات ما جابه‌جایی یک بیت اساسا به مفهوم کلی لطمه‌‌ای نمی‌زند و برای مثال شعر حافظ در نسخه‌های مختلف با تعداد ابیات متفاوتی ارایه شده‌ است، اما این قضیه در شعر معاصر صدق نمی‌کند، البته به‌طور کلی کوتاه کردن اثر به آن اثر لطمه می‌زند و برهمین اساس تلاش شد، مفهوم حفظ شود.

نویسنده این اثر درباره بحث حشو گفت: یکی از مشکلات نثر امروز، بحث حشو است که سبب می‌شود نویسنده به کلمات و معنای واژه‌ها توجه نکند، اما حشو قطعا یکی از ویژگی‌های شعر است و گاهی به زیبایی آن کمک می‌کند.

نقوی افزود: در کلاس‌هایم همواره تلاش کرده‌ام که بگویم ادبیات و عرفان ما با نگاه سیاه و سفید مطلق مخالف است، اما این دیدگاه در جامعه امروز رواج دارد.

نقوی درباره چگونگی انتخاب شعرها گفت: از آن‌جا که تدوین این کتاب یک کار علمی بوده است به اثر و تاثیر آن بر ادبیات فارسی توجه کرده‌ام، نه مسایل سیاسی که برخی از شاعران با آن‌ها روبه‌رو بوده‌اند.

عزیزی هم درباره مباحث مطرح شده، اظهار کرد: هنوز هم مواردی وجود دارد که من به عنوان معلم نمی‌توانم در تشخیص صحیح استعاره، مجاز یا کنایه به دانش‌آموزانم کمک کنم. در ارتباط با کوتاه شدن متون ادبی نیز در برخی موارد خود ما پیشاپیش این غربال را لحاظ کردیم تا در چاپ هیچ مورد حذفی نداشته باشیم.

بخش بعدی این جلسه به پرسش و پاسخ میان حاضران در جلسه، مولفان کتاب و منتقد جلسه اختصاص یافت. 

در پایان این نشست نیز نقوی و عزیزی از دو تن از استادان ادبیات خود، مهدی محقق و تقی پورنامداریان، یاد و تشکر کردند.

نشست نقد و بررسی کتاب «سخن آشنا» سه‌شنبه (18 مهر) از ساعت 16 تا 18 در سرای اهل قلم واقع در خیابان فلسطین جنوبی، کوچه خواجه‌نصیر، شماره دو برگزار شد.