پیداکردن حال حدّ و رسم
غرض اندر حدّ، شناختن حقیقت ذات چیز است، و جدائی خود بتبع آید.
و غرض اندر رسم، نشان دادن است به چیزی، هرچند که ذات وی بحقیقت شناخت نیاید. و خود نشان دادن، جداکردن را بود. پس حد از وصفهای ذاتی چیز بود.
و حد کردن آن بود که نزدیک‌ترین جنس چیزی بگیری، چنان که حیوان، مردم را؛ و آنگاه فصل ذاتی وی بیاری، چنان که ناطق. پس گوئی «مردم جانور گویاست.» پس این حد مردم بود. و همچنان که گوئی «چهار شماری است که به دو بار نیمه کردن به یکی رسد.»
و اما رسم چنان بود، که گوئی: «مردم حیوانی است: خندان، گریان، پهن ناخن»، یا «چهار شماری است که از ضرب وی اندر خویشتن شانزده آید»؛ یا «شماری است که از ضرب دو اندر خویشتن هست آید.»
و باید که اندر حد و رسم چهارگونه خطا نیوفتد، که هرچهار اندر یک معنی افتد.
اما آن معنی آن است که باید هرچیزی که ناشناخته بود، و خواهی که شناخته کنی، به چیزی کنی که از وی شناخته‌تر بود، والا هیچ فائده نبود.
و اما آن چهار معنی خطا، که ازین معنی شکافند: یکی آن است که چیز را هم به خود شناسانند، چنان که اندر زمان، گویند که زمان مدتِ جنبش است؛ و مدت و زمان یک چیز بود. و آن کس را که حد زمان مشکل بود، هم او را حدّ مدت، مشکل بود؛ و پرسیدن وی که زمان چیست؟ پرسیدن وی بود، که مدت چیست؟
صفحه 48/ رساله منطق: دانشنامه علایی همراه با واژه‌نامه توصیفی / ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا زیر نظر آیت‌الله سید محمد خامنه‌ای/ انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا/ چاپ اول/ سال 1391/ 196 صفحه/ 6000 تومان
جمعه ۲۳ فروردین ۱۳۹۲ - ۱۴:۰۰
نظر شما