به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، وسعت کار و خدمات ناشران، نویسندگان‌، کتابفروش‌ها و کتابداران، درجه مشارکت همه سطوح (از شهری تا بین‌المللی)، تاثیر بالقوه این برنامه‌ها، دامنه و کیفیت فعالیت‌هایی که از سوی کشور‌ها طرح شده‌ باشند به عنوان معیار‌های انتخاب پایتخت جهانی کتاب از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (UNESCO) ارزیابی می‌شوند. میزان مشارکت سازمان‌های غیردولتی و هر پروژه دیگری که کتاب و کتابخوانی را ارتقا ‌دهد از شاخص‌های دیگر این انتخاب محسوب می‌شود.

نخستین پایتخت جهانی کتاب، شهر مادرید کشور اسپانیا بود که در سال 2001 از سوی یونسکو انتخاب شد و پانزدهمین پایتخت که به تازگی از سوی کارشناسان صنعت بین‌المللی کتاب این سازمان انتخاب شده، شهر «اینچون» کره جنوبی است که قرار است برای سال 2015 معرفی شود.

تاکنون شهرهای مادرید اسپانیا در سال (2001) ، اسکندریه مصر سال (2002)، دهلی نو (2003)، آمبرس بلژیک (2004)، مونترال کانادا (2005)، تورین ایتالیا (2006)، بوگوتا کلمبیا(2007)، آمستردام هلند(2008)، بیروت لبنان(2009)، لوبلیانااسلوونی(2010)، بوینوس آیرس آرژانتین(2011)، ایروان ارمنستان(2012) و بانکوک تایلند(2013)، پورت هارکورت نيجريه (2014) و اینچون کره جنوبی برای سال 2015 به عنوان پایتخت جهانی کتاب در جهان معرفی شدند.

سازمان یونسکو هر سال یک شهر را با کمک سه مرکز بین‌المللی کتاب به عنوان پایتخت جهانی کتاب تعیین می‌کند که این سه مرکز انجمن ناشران بین‌المللی کتاب، اتحادیه بین‌المللی فروشندگان کتاب و اتحادیه بین‌المللی انجمن کتابخانه‌هاست.

شهر برگزیده از 23 آوریل، سوم اردیبشهت ماه (روز جهانی کتاب) تا 22 آوریل سال بعد این عنوان را با خود یدک می‌کشد. بر اساس این طرح؛ یونسکو هر سال شهرهایی از کشور‌های جهان را با توجه به معیار‌‌هایی مانند برخورداری از کیفیت چاپ و نشر و ترغیب شهروندان به مطالعه انتخاب می‌‌کند و تعداد افراد اهل مطالعه و کتابخوان در این گزینش تاثیری ندارد. هدف یونسکو از انتخاب پایتخت جهانی کتاب این است که كشور موردنظر در آن سال به اجرای برنامه‌های فرهنگی مرتبط با کتاب بپردازد و از این راه شوق مطالعه را در مردم ایجاد کند. این انتخاب هیچ جایزه مالی را برای برگزیده آن دربر ندارد و فقط بهترین برنامه اختصاص داده ‌شده به کتاب و کتابخوانی را مشخص می‌کند. شاخص‌هایی نظیر اقداماتی که در بحث کپی رایت در کشور‌ها انجام می‌شود، دسترسی آسان به کتاب، سرانه مطالعه، تعداد کتابخانه‌ها، تعداد کتابفروشی‌ها و زیر ساختهای نشر و تولید اثر مکتوب نیز در این انتخاب تاثیر‌گذار هستند.

شهر تهران از کشور ایران تاکنون دوبار نامزد «پايتخت كتاب جهان» شده است؛ یکبار در سال 2006 كه با يک رای به تورين ايتاليا باخت و دومین بار در سال 2011 نامزد کسب اين عنوان شد كه در نهایت بوينوس آيرس به عنوان يازدهمين «پايتخت كتاب جهان» معرفی شد. این پیشنهاد انتخاب تهران به عنوان «پایتخت جهانی کتاب» به دنبال فراخوان عمومی یونسکو درباره پایتخت جهانی کتاب در سال 2011 از بین کشورهای متقاضی، صورت گرفت و تا مرحله نهایی پیش رفت. از همین رو، مسوولان شهرداری تهران در سال 88 بارها اعلام کرده بودند، تهران در سال 2011 پایتخت کتاب جهان خواهد شد اما در فهرست سال‌های بعد نیز اثری از ایران مشاهده نشد.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای شهر تهران، کمیسیون ملی یونسکو، شهرداری تهران نهاد‌هایی هستند که مستقیم با انتخاب تهران به عنوان پایتخت جهانی کتاب ارتباط دارند اما هنوز زیرساخت‌های لازم و هماهنگی میان نهاد های فرهنگی دولتی و خصوصی در ایران وجود ندارد تا این عنوان از آن این کشور شود.

انتخاب تهران به عنوان پایتخت جهانی کتاب مساله‌ای دور از ذهن و غیر ممکن نیست به شرطی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به تقویت زیرساخت‌های چاپ و نشر و وضعیت کتابخانه‌ای اقدام کند و سازمان فرهنگی هنری شهرداری به عنوان متولی بخش عظیمی از کتابخانه های پایتخت؛ اقدامات لازم را برای جلب موسسه‌های کتابخانه‌ای جهان که یکی از نهاد‌های زیر نظر یونسکو برای این انتخاب است به کار بگیرد تا بتوان گام های اساسی در این زمینه با هماهنگی نهاد‌های فرهنگی مهم پیش برد. شورای شهر تهران نیز به عنوان یکی از نهادهایی است که نقش موثری در انتخاب این شهر به عنوان پایتخت جهانی کتاب دارد.این شورا با توجه به آگاهی از نقاط قوت و ضعف بخش های مختلف تهران و ارتباط با شهردار در طول یکسال با یک برنامه ریزی منظم می تواند با ارایه یک برنامه منسجم با همکاری نهادهای فرهنگی؛ تهران را درجهان مطرح کند.

از سوي ديگر کمیسیون ملی یونسکو به عنوان نهاد اصلی و متولی انتخاب آثار فرهنگی برای ثبت در جهان؛ کمیته مهمی در کشور محسوب می‌شود. انتخاب پایتخت جهانی کتاب یکی دیگر از وظایف این کمیسیون ملی است که باید پیشنهاد آن را به شورای شهر تهران ارایه دهد، این کمیسیون مسوول هماهنگی این انتخاب در سطح ملی است که با استفاده از مشاوره‌های تخصصی و برنامه‌ریزی در طول سال می‌تواند گزینش یکی از شهر‌های کشور را برای معرفی به یونسکو تسریع می‌کند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به عنوان بزرگترین کتابخانه کشور که مسوولیت ثبت کتابخانه ها را بر عهده دارد و همچننین متولی ثبت ملی آثار در کشور است از دیگر ارگان هایی هستند که در انتخاب پایتخت جهانی کتاب تاثیر گذارند. نهاد کتابخانه های عمومی کشور ، سازمان فرهنگی هنری شهرداری و انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران، اتحادیه ناشران و کتابفروشان و موسسه خانه کتاب از جمله نهاد های دیگری هستند که در کسوت نهاد های فرهنگی خصوصی می توانند کاروان کتاب و صنعت چاپ و نشر ایران را تقویت کنند و کسب این عنوان را برای ایران به ارمغان بیاورند.