منصوره اتحادیه در این نشست با بیان تجربیاتی درباره زندگی و فعالیت‌هایش اظهار کرد: خانواده‌ام تاثیر بسیاری در علاقه‌مند شدنم به تاریخ ایفا کردند. در آن دوران با مطالعه رمان‌های تاریخی به‌ویژه کتاب‌های «الکساندر دوما» علاقه بیشتری به این حوزه در ذهنم شکل گرفت. تاریخ درباره زندگی انسان‌های واقعی است اما رمان‌های تاریخی تخیلی هستند با این حال بخشی از نوشته‌ها درباره ناصرالدین‌شاه نیز از تخیل نویسنده آن‌ها سرچشمه گرفته‌اند.
وی افزود: علاقه به تاریخ را به پدرم مدیون هستم که کتابخانه بزرگی داشت و عادت به مطالعه را نیز از رمان خواندن‌های مادرم دارم. در کودکی فرانسه آموختم و کتاب‌های مخصوص کودکان که مربوط به قرن 19 فرانسه بود، می‌خواندم که باعث شد با دنیای جدیدی آشنا شوم. علاقه به تاریخ از رمان‌های تاریخی «الکساندر دوما» شکل گرفت که رمان‌های تخیلی بودند و مطالعه آن‌ها تا به امروز ادامه دارد که همچنان از کتاب‌های صوتی استفاده می‌کنم.
این پژوهشگر تاریخ افزود: در 12 سالگی به انگلیس رفتم و در آن‌جا زبان انگلیسی آموختم، سپس به شهر ادینبورگ اسکاتلند رفتم که شهری قدیمی و تاریخی به‌شمار می‌رود. «الول ساتن» ایرانشناسی که در این دانشگاه بود، علاقه‌ام به تاریخ را دوچندان کرد. پس از پایان تحصیلم به ایران آمدم و چون در آن دوره زنان به‌طور جدی کار نمی‌کردند چند سال در خانه بودم تا این‌که به‌صورت پژوهشگر تاریخ را دوچندان کرد. در مرکز مطالعات بین‌الملل به کار گرفته شدم. نخستین پروژه‌ای که روی آن کار کردم مربوط به کانال سوئز بود و این امر باعث آشنایی‌ام با اسناد نخستین ارتباط ایران و انگلیس و پس از آن شد. گنجینه‌ای که باعث علاقه چندین برابرم به پژوهش سندها انجامید.
وی با اشاره به این‌که مرکز تحقیقات بین‌الملل تعطیل شد، بیان کرد: پس از تعطیلی این مرکز به دانشکده ادبیات رفتم و در آن دوره دکتر زریاب‌خویی و دکتر باستانی‌پاریزی در دانشکده حضور داشتند و از من در گروه تاریخ استقبال کردند و با تدریس جغرافیای تاریخی کارم را آغاز کردم. پس از مدتی دکتر زریاب‌خویی گفت که برای پیشرفت باید دکترا بگیرم و بار دیگر به ادینبورگ رفتم. موضوع پایان‌نامه دکترا را «احزاب سیاسی در مشروطه مجلس اول و دوم» انتخاب کردم و پس از پایان تحصیل که همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی بود به ایران بازگشتم. انقلاب کمک بسیاری در کارم بود چرا که مینیاتوری از انقلاب‌ها را برایم به تصویر کشید و پس از آن نیز به فعالیت‌هایم در مجلس شورای اسلامی و دانشگاه تهران ادامه دادم.
اتحادیه به تاسیس نشر تاریخ ایران در سال 1362 اشاره کرد و گفت: تا 12 سال پیش در دانشگاه تدریس می‌کردم و کتاب‌های ارزشمندی نیز به چاپ رساندیم. «سیسرون» می‌گوید که قانون نخست برای مورخ باید این باشد که جرات نکند مطلب نادرست بگوید اما این امر کار آسانی نیست. ملاحظات سیاسی، تاریخی و حتی خانوادگی دست تاریخ‌نگار را می‌بندد. تاریخ درباره انسان است و هر چه درباره انسان نوشته شود، تاریخ به‌شمار می‌رود و حیطه آن بی‌انتهاست. پس از انقلاب توجه ایرانیان به تاریخ بسیار افزایش یافت. با این حال هیچ مورخی به‌طور کامل بی‌طرف نیست.
مدیر نشر تاریخ ایران با بیان این‌که بیوگرافی‌هایی نیز تالیف کرده، افزود: بیوگرافی‌هایی که نوشته‌ام، باعث شناخت طرز تفکر رجال قاجار و آشکار کردن وجوهی از تاریخ برای ما خواهد شد. دسترسی کمی به این بیوگرافی‌ها هست و معمولا مستند نیستند، از سوی دیگر در این حوزه دچار خلأ هستیم. تاریخ تفسیر است و بر اساس اسناد این تفسیرها بیان می‌شود. به‌طور مثال درباره قاجاریه بر پایه اطلاعات نادرستی که از دوره پهلوی به ما رسیده، مطالبی گفته می‌شود که نباید به آن‌ها استناد کرد. تفسیر اسناد، بُعد جدیدی از تاریخ به‌شمار می‌رود.
تاریخ‌نگار معلم اخلاق نیست
سیمین فصیحی نیز در این نشست با اشاره به کثیرالانتشار بودن منصوره اتحادیه، اظهار کرد: اتحادیه علاوه‌بر نسبت با قاجار، از خاندان اتحادیه، تاجر بزرگ طرفدار مشروطه است و آثار تاریخی وی با این نسبت‌های خانوادگی پیوند خورده‌اند. فردی که خود ریشه تاریخی دارد، موضوع‌های مجهول دوره معاصر را بررسی می‌کند. شخصیت تاریخ‌نگار را پیش از مطالعه اثر باید شناخت و اتحادیه از دل تاریخ درآمده است. اتحادیه می‌گوید تابع هیچ مکتبی نیست و تاریخ را تکرارناپذیر می‌داند. تاریخ را سرگذشت انسان‌ها و علم معرفی می‌کند. به همین دلیل کار مورخ را کشف حقیقت بیان کرده و معتقد است تاریخ‌نگار معلم اخلاق نیست.
این استاد دانشگاه با بیان این‌که اتحادیه در دو دوره زمانی پهلوی و جمهوری اسلامی تاریخ‌نگاری کرده، گفت: به نظر می‌رسد اتحادیه در سنت «رانکه» تاریخ‌نگاری کرده و پا را فراتر از ویژگی‌های آن گذاشته است. در رویکرد پوزیتیویستی، توجه به سند، بی‌طرفی و کار سیاسی ارزشمند شمرده می‌شود و قضاوت ارزشی مردود است. واقعیت از ذهن مورخ می‌گذرد اما این‌که واقعیت چیست و چه حقیقتی پشت آن نهفته است، کمتر بررسی می‌شود. آگاهی تاریخ‌نگار از محدودیت‌ها و امکانات کارش بر کیفیت آثار وی تاثیر می‌گذارد. کثیرالتالیف بودن اتحادیه در انتشار سند و زندگینامه‌نویسی دو بخش ارزشمند آثار وی به‌شمار می‌رود. حجم کار و تنوع آثار این پژوهشگر، فردی را که می‌خواهد درباره وی تحقیق کند، دچار سردرگمی در میان فعالیت‌هایش خواهد کرد.
وی در ادامه افزود: نخستین گام مورخ، تهیه مواد اولیه تاریخی است و شناخت و انتشار آن‌ها کار ساده‌ای نیست که اتحادیه در نشر تاریخ ایران به این کار همت گماشته است. توجه به تاریخ سیاسی، تاریخ اجتماعی و تاریخ زنان از مهم‌ترین زمینه‌های فعالیت این پژوهشگر تاریخ به‌شمار می‌رود. نگارش تاریخ‌نگاری‌هایی درباره نجم‌السلطنه، عزت‌الدوله و تاج‌السلطنه مربوط به زنان نخبه دوره قاجار هستند که تدوین زندگینامه آن‌ها بر پایه منابع مردانه صورت گرفته است.
اتحادیه شخصیت‌های تاریخی را خاکستری می‌داند
زهرا قنبری در این نشست با اشاره به بُعد اخلاقی منصوره اتحادیه گفت: اتحادیه، فردی خوش اخلاق، خوش سیرت و خوش زبان به‌شمار می‌رود که حجم آثار وی در میان مورخان زن بسیار بالاست. وی در تمام حوزه‌های تاریخ سیاسی، اجتماعی، تاریخ محلی و حوزه تاریخ زنان آثاری را به رشته تحریر درآورده که با توجه ویژه به سند و سندخوانی تدوین شده‌اند. امروز که بیش از 30 سال از تاسیس نشر تاریخ ایران از سوی این پژوهشگر ارزشمند تاریخ می‌گذرد، اسناد بااهمیتی را منتشر کرده که خلأ سندی ایران را پر می‌کند.
این پژوهشگر تاریخ به شاخصه آثار منصوره اتحادیه اشاره و اظهار کرد: در آثار سیاسی، وی از اسناد خارجی و داخلی استفاده کرده که شامل اسناد وزارت امور خارجه، مجلس شورای ملی و اسناد مربوط به انگلیس می‌شود. در تدوین بیوگرافی‌ها نیز از اسناد داخلی بهره برده است. در حوزه تاریخ اجتماعی، نگاهی بر اساس اسناد دارد و به مساله معیشت، طبقات اجتماعی و روزمرگی مردم اشاره‌های بسیاری می‌کند. رویکرد تاریخ سیاسی وی که تز دکترایش نیز به‌شمار می‌رود، درباره احزاب سیاسی ایران در دوران مشروطه نوشته شده است. توجه به تاریخ محلی در کتاب «مناسبات تهران» اطلاعات ارزشمندی درباره اقتصاد آن دوران به‌دست می‌دهد.
وی درباره رویکرد اتحادیه در توجه به تاریخ زنان بیان کرد: اتحادیه در آثارش نگاهی ویژه به زنان دارد و با دیدگاه تاریخ‌نگاری زن‌محور، زنان قاجار یا مشروطه را که معمولا از نخبگان دورانشان هستند، معرفی کرده است. درباره روش‌شناسی آثار وی نیز باید بگویم که با این‌که خود را وامدار مکتب خاصی نمی‌داند اما نظریه‌های اجتماعی را در آثارش می‌توان دید. اتحادیه همچنین معتقد است، عبرت‌آموزی فایده تاریخ نیست و تاریخ‌نگار نیز معلم اخلاق به‌شمار نمی‌رود. وی شخصیت‌های تاریخی را خاکستری می‌داند و اعتقاد دارد اشخاص را باید از دریچه زمان و مکان شناخت. رویکرد وی در کتاب‌هایش توصیفی و نه تحلیلی است و باید وی را به‌عنوان یکی از زنان نامدار حوزه تاریخ ایران دانست.
تاریخ‌نگاری پارلمان در آثار اتحادیه دیده می‌شود
داریوش رحمانیان نیز در این نشست اظهار کرد: روحیه همکاری و شاگردپروری منصوره اتحادیه باعث شده تا شاگردان بزرگی را پرورش دهد. ضرورت نقد تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری اهمیت بسیاری دارد. غیبت مورخ مساله‌ای است که در جامعه و فرهنگ ما وجود دارد و تاریخ‌نگار از شان و احترام کافی برخوردار نیست. از سال 1387 که دکتر اتحادیه از دانشگاه بازنشسته شده، جایگزینی برای وی نداشته‌ایم و در حوزه تاریخ در دانشگاه‌ها دچار بحرانیم.
این استاد تاریخ گفت: رجال دوره‌های مختلف ایران در معرض دیوسازی و فرشته‌سازی هستند. کتاب ارزشمند «مجلس و انتخابات» از تالیفات منصوره اتحادیه به مساله خیزش و انقلاب در ایران می‌پردازد و از این لحاظ که ایرانیان نخستین ملت آسیایی، شرقی و مسلمان هستند که دست به چنین کاری زده‌اند، ارزش بسیاری دارد. متاسفانه تاریخ پارلمان در تاریخ‌نگاری ما مغفول مانده و دکتر اتحادیه در این زمینه آثار بااهمیتی تالیف و منتشر کرده است.
نشست «نقد کارنامه تاریخ‌نگاری دکتر منصوره اتحادیه» با پرسش و پاسخ از سوی حاضران درباره آثار و فعالیت‌های این پژوهشگر و استاد تاریخ معاصر به پایان رسید.
نظر شما