به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سال 1392 سالی با اتفاقات تلخ و شیرین برای ادبیات کشور بود. برخی از نویسندگان و مترجمان به جوایز ادبی داخلی و خارجی دست یافتند از سوی هم، نام‌های محبوبی با ادبیات کشور وداع کردند و روزهای پایانی سال را ندیدند. ناشرانی از کار بازمانند ولی اجازه فعالیت دوباره نشر چشمه، بعد از کش و قوس‌های فراوان صادر شد. در این گزارش مروری داریم بر برخی حوادثی که در سال 1392 خبرساز شدند.

جوایز «جلال آل‌احمد» و «كتاب سال» بدون برگزیده داستانی

در سال جاری، برای چندمین‌ سال متوالی جایزه‌های «جلال آل‌احمد» و «كتاب سال» هیچ اثری را به عنوان اثر برگزیده و شایسته تقدیر در حوزه ادبیات داستانی معرفی نكردند که شاید از نگاه دست‌اندرکاران آن این‌طور به نظر برسد كه هنوز اثری در چارچوب مقیاس‌های داوری این جوایز نوشته و تولید نشده است.

در جوایز خصوصی نیز تندیس دور دوازدهم جایزه «صادق هدایت» در سال جاری به داستان «تلنگر» نوشته مهدی مصطفوی کاشانی، ساکن ونکوور کانادا، اهدا شد و در رتبه دوم به ترتیب داستان «شِیکِر» نوشته آرش دبستانی، داستان «لیوان یک‌بار مصرف نیمه‌پر» نوشته بهاره ارشدریاحی و داستان «خانه‌ها» نوشته حسین یونسی این جایزه را دریافت کردند.

در ادامه خلیل نیک‌پور، نویسنده داستان «سگ»، امیر یغمایی، نویسنده داستان «S.D»، وحید باقری، نویسنده داستان «سگ‌های شینگ» و اسماعیل زرعیف نویسنده داستان «آینه‌های شکسته» به عنوان نفرات شایسته تقدیر معرفی شده و با اهدای قاب و مدال هدایت از آنها قدردانی شد.

مراسم ادبی جایزه «صادق هدایت» بدون حاشیه هم نبود. جایزه‌ای که به دلیل ‌آن‌چه «در اختیار نداشتن جای مناسب» اعلام شد، مراسم اختتامیه نداشت. به این ترتیب نفرات برگزیده موظفند كه به طور مستقیم این جوایز را از جهانگیر هدایت، برادرزاده صادق هدایت دریافت كنند.

و اما دوره دوم جایزه «داستان بیهقی»، در رتبه نخست داستان «نخجیر» نوشته نسیم مرعشی، در رتبه دوم داستان «آدم‌ها که حرف نمی‌زنند» نوشته حسین شیخ‌الاسلامی، در رتبه سوم داستان «هراس از تماشای کبوتر با چشمان باز» نوشته مسعود لک را به عنوان آثار برگزیده معرفی كرد.

داستان «گاو ماده‌ای که زیر دست سلاخ، ماو می‌کشید» نوشته ژیلا رفیعی، داستان «کاش بچه‌ام را ...» نوشته مریم منوچهری، داستان «توی برف می‌چسبید» نوشته مصطفی میرزایی، داستان «شوهر دلخواه تو» نوشته آرمان معراجی به عنوان آثار شایسته تقدیر دومین دوره جایزه داستان بیهقی معرفی شدند.

درخشش مترجمان ادبی در عرصه بین‌المللی

یکی از اتفاقات خوشحال‌کننده این سال، نام سید‌محمود حسینی زاد، مترجم صاحبنام کشورمان، در میان برگزیدگان جایزه ادبی گوته بود. حسینی‌زاد در حالی مدال گوته را در روزهای پایانی اردیبهشت ماه به دست آورد که به ندرت خبر موفقیت نویسنده یا مترجمی ایرانی را در خارج از مرزهای کشور می‌شنویم. وی برای ترجمه آثاری از ادبیات معاصر آلمان این جایزه را کسب کرد؛ مترجمی که نام‌هایی از ادبیات آلمانی زبان را به مخاطبان ایرانی شناساند و اگر نبود شاید سال‌ها به طول می‌انجامید تا علاقه‌مندان فارسی زبان ادبیات با داستان‌هایی از یودیت هرمان، اینگو شولتسه، امینه سوگی ازدامار، پتر اشتام، برنهاردت شلینک، اووه تیم، فردیدریش دورنمات و هارتموت لانگه آشنا شوند.

حسینی زاد متولد 1325 در تهران است. او پس از تحصیل در آلمان از اواخر دهه 60 به عنوان استاد زبان و ادبیات آلمانی در تهران مشغول کار شد. وی از سال 2000 عمدتا به ترجمه آثار ادبیات معاصر آلمان روی آورد که بسیاری از ترجمه های وی بارها با جوایز گوناگون مورد تجلیل قرار گرفته و نیز تجدید چاپ شده‌اند.

مدال گوته از سال 1975 نشان رسمی جمهوری فدرال آلمان محسوب می‌شود. این جایزه به شخصیت‌هایی اهدا می‌شود که به ویژه در زمینه میانجیگری زبان آلمانی و تبادلات فرهنگی بین‌المللی خدماتی انجام داده باشند.

علاوه بر حسینی‌زاد، محمود دولت آبادی، شخصیت خبرساز سال 92، در آبان ماه از سوی داوران جایزه یان میخالسکی سوییس به عنوان برنده سال 2013 معرفی شد. این جایزه معتبر ادبی سوییس با اعلام نام محمود دولت آبادی از میان فهرست نهایی این رقابت که شامل سه فینالیست بود، رمان «کلنل» را شایسته دریافت این جایزه خواند. ترجمه این اثر محمود دولت‌آبادی که هنوز در ایران به چاپ نرسیده است، پیش از این نامزد جایزه بهترین کتاب ترجمه شده به زبان انگلیسی دانشگاه روچستر آمریکا نیز شده و به فهرست جایزه بوکر آسیا نیز راه یافته بود.

«زوال كلنل» در سالی که گذشت

در سال جاری رمان «زوال كلنل» نوشته محمود دولت‌آبادی با حاشیه‌هایی همراه بود. این رمان در سال 1387 از سوی نشرچشمه برای اخذ مجوز انتشار راهی اداره كتاب شد اما این درخواست پس از گذشت سال‌ها هنوز بی‌پاسخ مانده است.

در اواخر بهمن‌ سال جاری خبرهایی مبنی بر صدور مجوز و انتشار رمان «زوال کلنل» در برخی نشریات ایران منتشر شد كه البته این اخبار با واکنش‌هایی هم همراه بود و در نهایت وزارت ارشاد ضمن تکذیب انتشار این كتاب اعلام کرد که «تاکنون مجوزی درباره انتشار این کتاب از سوی اداره کل کتاب و توسعه کتاب‌خوانی صادر نشده است.»

نویسندگان و مترجمان درگذشته سال 1392   

فهیمه رحیمی، امیرحسین فردی، بهمن فرزانه و منصور كوشان از نویسندگان و مترجمان نام‌آشنایی به شمار می‌آیند که در سال 1392 با جامعه ادبی وداع کردند.

امیرحسین فردی، نویسنده رمان «گرگ سالی» كه به مدت 31 سال سردبیری و مدیرمسوولی «کیهان بچه‌ها» را به عهده داشته ، عصر پنجشنبه، پنجم اردیبهشت 1392، در سن 64 سالگی دچار مشکل تنفسی شد و در راه انتقال به بیمارستان لقمان چشم از جهان فروبست.

فهیمه رحیمی، نویسنده و رمان‌نویس معاصر ایرانی متولد خرداد سال 1331 در خیابان شهباز تهران است. وی که با انتشار رمان «بازگشت به خوشبختی» در سال 1369 و در 38 سالگی به شهرت رسید، با داشتن هفت کتاب در میان فهرست 47 کتاب پرفروش پس از انقلاب، رکورددار ‌است.  این نویسنده که سبک خاصی را در ادبیات عامه پسند ایران دنبال می‌کرد، صبح روز 28 خرداد سال جاری، به دلیل بیماری سرطان در بیمارستان مهر تهران درگذشت.

مرگ بهمن فرزانه یکی دیگر از اتفاقات سال 1392 بود. خبرهایی از بیماری‌ فرزانه از ماه‌های ابتدایی سال در کنار تجدید چاپ کتاب‌های وی شنیده می‌شد اما کمتر کسی گمان می‌کرد سال بدون حضور فرزانه به پایان برسد. مترجمی که با ترجمه «صد سال تنهایی» مارکز شناخته می‌شود اما آثار متعددی از ادبیات ایتالیا را به فارسی برگردانده که «برای سخنرانی نیامده‌ام»، «داستانی مرموز»، «یادداشت‌های پنج ساله»، «چشم‌های سگ آبی رنگ»، «12 داستان سرگردان» و «عشق در زمان وبا»، «طوطی» و «بی‌پروا» عناوین تعداد محدودی از این آثار هستند. وی مترجم بیش از 50 کتاب به فارسی بوده و یک رمان نیز نوشته ‌است.

این مترجم فقید در سال 1317 به دنیا آمد و در 75 سال عمر خود، بسیاری از نویسندگان مطرح جهان را به ایرانیان شناساند. اغلب آثار این مترجم از سوی ناشرانی مانند ققنوس، ثالث و پنجره منتشر شده‌اند. فرزانه بر زبان‌های ایتالیایی، انگلیسی، اسپانیایی و فرانسوی مسلط بوده و مدت زیادی در شهر رم ایتالیا سکونت داشته است. نخستین ترجمه او در سن 26 سالگی منتشر شد که اثری از تنسی ویلیامز بود.

خبر برگزاری مراسم خاکسپاری فرزانه در غیاب نویسندگان و مترجمان و مسوولان کشور، همان اندازه غم‌انگیز بود که مرگ وی. مجوز خاکسپاری پیکر وی، آن‌طور که خانواده وی گفتند، با مساعدت‌های سیدعباس صالحی، ‌معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و پی‌گیری‌های احمد مسجدجامعی در قطعه نام‌آوران دریافت شد. فرزانه ظهر روز پنجشنبه درگذشت و دو روز بعد، یعنی صبح روز شنبه، 19 بهمن، اعلام شد که مراسم خاکسپاری وی تا پیش از ظهر در بهشت زهرا (س) انجام می‌شود. اعلام ناگهانی و بدون برنامه‌ریزی مراسم دفن وی سبب شد تنها چند ناشر آثار او، از جمله ققنوس، پنجره و ثالث، که پیگیر کارهای وی بودند، به همراه تعداد محدودی خبرنگار و اعضای خانواده‌ وی شاهد خاکسپاری این مترجم ارزشمند کشورمان باشند؛ افرادی که در خوشبینانه‌ترین حالت تعدادشان به 20 نفر می‌رسید.

منصور كوشان، از نویسندگان پیشكسوت حوزه داستان و نمایشنامه است كه از اوایل سال 92 به خاطر بیماری سرطان معده در بیمارستان بستری شد، صبح روز یکشنبه، 27 بهمن سال جاری در سن 65 سالگی درگذشت. این نویسنده، شاعر، مترجم، محقق، نمایشنامه‌نویس، كارگردان و طراح صحنه تئاتر و تلویزیون، متولد پنجم دی‌ماه سال 1327 در اصفهان است و فعالیت‌هایی مانند طراحی و کارگردانی نمایش، برگزاری کلاس‌های آموزش نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی، همكاری با گروه تئاتر دانشگاه اصفهان، فعالیت در ماهنامه‌های «تكاپو» و «رودكی» و هفته‌نامه‌های «ایران» و «آدینه»، همكاری با تلویزیون، بررسی کامل نمایشنامه‌های اکبر رادی در ویژه‌نامه‌های روزنامه آیندگان و ماهنامه‌ رودکی و سردبیر هفته‌نامه ایران را در پرونده كاری خود دارد.

حکایت رمان پرفروش جهانی و مترجمانی ایرانی!

چاپ ترجمه‌های متعدد از جدیدترین کتاب خالد حسینی نیز در برهه‌ای از سال 92 خبرساز بود؛ اتفاقی که به دلیل عدم پایبندی به قانون حق مولف در ایران و نبودن سازوکاری برای نظارت بر ترجمه‌ها، جدید نیست اما چاپ‌های متعدد و با فاصله زمانی اندک از این رمان قابل تامل بود. نسخه اصلی رمان خالد حسینی 21 می 2013 (31 خرداد 1392) منتشر شد و خبر چاپ نخستین ترجمه این رمان 400 صفحه‌ای به قلم مهگونه قهرمان در روزهای آغازین شهریور یعنی حدود دو ماه بعد از انتشار نسخه اصلی آن به گوش رسید.

رقابت بر سر چاپ این کتاب بالا گرفت و رمان جدید خالد حسینی به تدریج با عناوین «و کوه‌ها طنین‌انداز شدند» با ترجمه محسن عقبایی (نشر بهزاد)، «و کوه‌ها انعکاس دادند» با ترجمه شهناز کمیلی‌زاده (نشر در دانش بهمن)، «پژواک کوهستان» با ترجمه منصوره حکمی (نشر نگارینه)، «و کوه‌ها طنین انداختند» با ترجمه مریم مفتاحی، «و پاسخی پژواک‌سان از کوهستان آمد» با ترجمه شبنم سعادت (نشر افراز) و «و کوهستان به طنین آمد» با ترجمه نسترن ظهیری (نشر ققنوس) و «ندای کوهستان» با ترجمه مهدی غبرایی (نشر ثالث) راهی کتابفروشی‌ها شد. اخیرا هم همین کتاب با عنوان «کوه به کوه نمی‌رسد» به چاپ رسیده است!

به پایان رسیدن تعلیق نشر چشمه بی‌شک برای نویسندگان و مترجمان ادبی کشور اتفاقی خوش‌یمن بود. ناشری که برخی مترجمان و نویسندگان، علیرغم عدم فعالیت این ناشر، به آن وفادار ماندند و «چشمه» هیچگاه از حمایت‌های آن‌ها و برخی رسانه‌ها و هوادارانش بی‌نصیب نبود. 

این ناشر که در خرداد 1391 از سوی وزارت ارشاد لغو مجوز شده بود، بعد از حدود دو سال، در روزهای پایانی سال 1392 مجوز فعالیت دوباره را دریافت کرد./