خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- به دنبال گستردگی فعالیت مطبوعات در جهان در اواخر قرن 19 میلادی و افزایش جمعیت خبرنگاران و روزنامه نگاران، حقوق و هویت حرفه ای برای دست اندرکاران این حوزه جدی شد و در این حوزه تشکل های صنفی مختلفی در دنیا به وجود آمد.

تشکل هایی که عموما در حوزه رسانه فعالیت می کنند به دو بخش «صاحبان و مدیران» و «کارمندان و خبرنگاران رسانه ها» تقسیم می شوند. جلد نخست کتاب «حقوق حرفه ای روزنامه نگاران» اثر مرحوم دکتر کاظم معتمدنژاد اطلاعات خوب و مدونی درباره شکل گیری انجمن های صنفی روزنامه نگاری در کشور به مخاطبان ارایه می‌دهد.

انجمن روزنامه نگاران به عنوان نخستین تشکل صنفی در حوزه روزنامه نگاری ایران سال 1325 و با عنوان «انجمن اتحادیه جراید» فعالیت خود را آغاز کرد. این انجمن تحت تاثیر جریان غالب تشکیل انجمن ها، جمعیت ها و گروه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بود؛ دورانی که با اوج بحران سیاسی و اجتماعی در ایران همراه شد.

این انجمن توسط روزنامه نگارانی مانند ابوالقاسم امینی، حمید رهنما، زین العابدین رهنما، محمدعلی مسعودی، جهانگیر تفصلی، دکتر پرویز ناتل خانلری و احمد نامدار تاسیس شد. انجمن در دی ماه همان سال به عضویت سازمان بین المللی روزنامه نگاران در کشور چکسلواکی نیز پذیرفته شد.

البته قبل از آن هم «شورای عالی مطبوعات» در سال 1320 تشکیل شده بود؛ شورایی که با هدف حفظ آزادی قلم و تکامل مطبوعات همچنین حفظ حقوق مشترک آن ها و مبارزه علیه توقیف روزنامه ها فعالیت خود را دنبال می کرد.

جبهه مطبوعات ضددیکتاتوری، انجمن مطبوعات ایران، جامعه مطبوعات نوین، انجمن زنان روزنامه نگار، انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، سندیکای نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات، انجمن صنفی روزنامه نگاران، انجمن نویسندگان، خبرنگاران و عکاسان ورزشی ایران، انجمن روزنامه نگاران مسلمان، انجمن روزنامه نگاران زن، انجمن روزنامه نگاران جوان، تعاونی مطبوعات و انجمن دفاع از آزادی مطبوعات از جمله تشکل هایی بودند که در طول هفتاد سال اخیر در کشورمان شکل گرفتند. تشکل هایی که هر یک به نوبه خود برای حفظ حقوق روزنامه نگاران شکل گرفتند و در عین حال که می توانستند در حوزه آموزش و نگارش کتاب برای روزنامه نگاران و فعالان این حوزه اقدامات زیادی انجام دهند اما کارها و برنامه هایشان دوام زیادی نداشت یا اگر هم برخی از آن‌ها همچنان در حال فعالیت هستند، در حوزه آموزش کارآمد و پرکار نیستند. 

جای خالی کتابخانه تخصصی
تشکل ها و انجمن های صنفی اغلب مکان خوب و مناسبی برای پیگیری خواسته ها و تامین نیازهای اعضای خود هستند. این انجمن ها با وجود آن‌که می توانند از این ظرفیت برای غنای فعالیت ها و برنامه های خود استفاده کنند ولی معمولا از زیر کار شانه خالی می کنند.

راه اندازی یک کتابخانه تخصصی با در اختیار داشتن منابع به روز و ارزشمند، برگزاری دوره های آموزشی به صورت مستمر و پیگیری حقوق اهالی مطبوعات از  کارکردهایی است که می توان در سایه این انجمن ها و تشکل های صنفی دنبال کرد.

علی اکبر قاضی زاده، نویسنده، مترجم و استاد حوزه روزنامه نگاری درباره شکل گیری انجمن روزنامه نگاران می گوید: فاصله سال های 1320 تا 1325 ، برای روزنامه نگاران زمان وفور روزنامه نگاری و کار خبری است، این انجمن زمانی تاسیس شد که ایران در اشغال متفقین بود، رضا شاه فرار کرده و محمدرضا تازه به سلطنت رسیده بود؛ دوره ای که از آن به نام «دوران دموکراسی ناقص» نیز نام می برد و در فاصله سال های 1320 تا کودتای 1332، 12 سال به طول انجامید.

وی ادامه می دهد: در آن دوران به دلیل وفور روزنامه نگاری و تعداد زیاد مطبوعات، عده ای از فعالان حوزه رسانه به این فکر افتادند که انجمنی راه اندازی کنند اما فعالیت آن ها مقطعی بود. البته انجمن هایی که پس از آن سال راه اندازی شدند نیز زیاد بود و اکنون نیز تشکل های مختلفی در حال فعالیت هستند اما هیچ گاه کار مهم و اثرگذاری انجام ندادند.

قاضی زاده با بیان این که اهالی مطبوعات از یک کتابخانه غنی و پربار محروم است، عنوان می کند: اگر این تشکل ها بتوانند با همکاری و همیاری اعضای خود و ناشران این حوزه کتابخانه راه اندازی کنند، ضعف ها و مشکلات موجود در حوزه خبرنویسی و کار حرفه ای در این حوزه تا حد زیادی برطرف می شود. کتابخانه ای که دارای دو بخش لاتین و فارسی باشد تا افراد با سطح دانش، معلومات و تحصیلات مختلف بتوانند از کتاب های آن استفاده کنند.

به گفته مترجم کتاب «گزارشگری خوب»، این کتابخانه ها می توانند محفلی برای دور هم جمع شدن روزنامه نگاران و فعالان مطبوعات باشد؛ جایی که کتاب های جدید این حوزه رونمایی و معرفی شود یا اگر منبع دانشگاهی یا درسی جدیدی تولید می شود در محیط کتابخانه ارایه شده تا دست اندرکاران و فعالان این حوزه از آن بهره مند شود، این کتابخانه می تواند منبعی تخصصی برای دست اندرکاران این بخش به شمار آید.

نویسنده کتاب «گزارش نگاری» دور هم جمع شدن استادان و فعالان حوزه رسانه در سایه این تشکل ها و انجمن های صنفی را نیز از دیگر ثمرات آن ها می داند و یادآور می شود: انجمنی این‌چنینی می تواند از تجربیات استادان و دست اندرکاران این حوزه استفاده کند و از آن ها بخواهد این متون را بنویسند و بعد در قالب کتاب منتشر کند. از این‌‌رو انتشار کتاب نیز یکی از ضروریات و وظایف اصلی این انجمن ها به شمار می آیند. همچنین در کنار آن می توان برای آموزش و دوره های بازآموزی نیز برنامه هایی تدوین کرد، نکاتی که متاسفانه ما در کشور خود هنوز از داشتن آن ها محروم هستیم.

کمی تحمل لطفاً!
«ما روزنامه نگاران یک خصلت بد داریم و آن این که، نمی توانیم همدیگر را تحمل کنیم.» قاضی زاده این جمله را می گوید و ادامه می دهد: از زمانی که در صنف مطبوعات فعال شده ام همواره تلاش کردم، به روزنامه نگاران بگویم که حق دارند هر عقیده ای داشته باشند و برای هر روزنامه ای کار کنند اما در کنار آن یک خصلت مشترک به عنوان کار کردن برای مطبوعات دارند که می توانند به تکیه به این خصلت، مشکلات صنفی خود را حل کنند اما تاکنون این اتفاق نیفتاده است.

وی می افزاید: خبرنگاران روزنامه هایی با سلایق و تفکرات سیاسی مختلف می توانند فارغ از خط های سیاسی زیر یک سقف قرار گیرند و فراموش کنند برای چه روزنامه ای کار می کنند. این کار منافع زیادی دارد، به عنوان مثال می توانیم مشکلات درمانی، بیمه، مسکن و ... را در سایه تشکل صنفی حل کنند یا در بحث آموزش وارد شوند و برای اجرایی شدن این موضوع ما نیازمند یک تشکل حرفه ای صنفی هستیم، ایده ای که امیدواریم در سال هایی نه چندان دور عملی شود.-