خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ کتاب «مفاتیح الحیات» با هدف تکمیل کتاب ارزشمند «مفاتیح الجنان» شیخ عباس قمی تالیف شده است. نویسندگان این اثر گروهی از محققان و مدرسان حوزه علمیه قم شامل حجج الاسلام محمدحسین فلاح‌زاده، یدالله مقدسی، سیدکمال‌الدین عمادی، محمود لطیفی و جعفر آریانی هستند که تحت نظارت آیت‌الله عبدالله جوادی آملی به تالیف این اثر اشتغال داشتند. 

هدف آیت‌الله جوادی آملی و محققان از این اثر، ارایه کتابی کاربردی برای عموم مردم برای معنابخشی به زندگی انسانی در ابعاد مختلف اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سياسی بوده است. محققان برای تالیف این اثر بیش از 6 هزار روایت را دیده و بررسی کرده‌اند. از امتیازات دیگر این کتاب می‌توان به مختصر و مفید بودن و همچنین فصل‌بندی خاص آن اشاره کرد. 

«مفاتیح الحیات» شامل پنج بخش کلی است: «تعامل انسان با خود»، «تعامل انسان با هم‌نوعان»، «تعامل مردم و نظام اسلامی»، «تعامل انسان با حیوان» و «تعامل انسان با خلقت زیست محیطی».
 
بخش نخست کتاب خود به 12 فصل به شرح زیر تقسیم می‌شود: «اهمیت تفکر و تدبر»، «یادگیری و دانش‌اندوزی»، «کار و تلاش»، «حفظ تن و حرمت اضرار به نفس»، «نظافت و بهداشت»، «خوردن و آشامیدن»، «لباس و پوشش»، «زینت و آراستگی»، «مسکن و امکانات زندگی»، «مسافرت»، «خواب و بیداری» و «تفریحان سالم و ورزش». 

بخش دوم کتاب شامل 6 فصل است: «خویشاوندان»، «هم‌کیشان (مسلمانان)»، «بیگانگان: اهل کتاب، مشرکان و پیروان فرقه‌های انحرافی»، «مستضعفان»، «مهاجمان و دشمنان» و «شهروندان». فصل شهروندان این بخش، یکی از مهم‌ترین و حجیم‌ترین فصول این کتاب است که در آن دستورالعمل‌ها و احادیث بسیاری درباره چگونگی تعامل با همسایگان و همشهری‌ها درج شده است. در این فصل همچنین نحوه تعامل و برخورد با معلمان، مدرسان، عالمان و دانشمندان، خانواده‌های مصیبت‌دیده در شهر و در نهایت شیوه‌های برخورد با جوانان و سالمندان، همراه با احادیث و روایت‌های مستند و صحیح، شرح و توضیح شده است.

«نظام سیاسی: اهمیت تشکیل نظام اسلامی و نیاز به حاکم عادل»، «نظام اجتماعی»، «شهرسازی و شهرداری» و «امور اقتصادی»، فصول چهارگانه بخش سوم کتاب است.

بخش چهارم شامل سه فصل به ترتیب با نام‌های «نگهداری از حیوان»، «بهره گیری از حیوان» و «حقوق حیوان» است. در فصل نخست نام حیواناتی چون گوسفند، شتر، اسب، گربه، خروس و نوعی از کبوتر، به عنوان حیواناتی که نگهداری از آن‌ها در احادیث توصیه شده، درج شده است.

 «محیط زیست»، «آب و هوا و خاک حاصلخیز»، «درختکاری و جنگل‌ها»، «فضای سبز و مراتع»، «باد و باران»، «نهرها و دریاها»، «راه‌ها و جاده‌ها»، «مواد سوختی» و «گردشگری و دیدار شگفتی‌های تاریخی و طبیعی» عنوان 9 فصل بخش پنجم کتاب «مفاتیح الحیات» است.

بخش ضمیمه کتاب نیز شامل فصولی چون «کارها در روزهای ماه قمری»، «سنت‌ها»، «اشارات زمان» و «اشارات سنت‌ها» مي‌شود. 

آیت‌الله جوادی آملی در دیداری که سال 1390 با اعضای شورای پژوهشی تدوین این کتاب داشت، گفت: «یک وقت رابطه‌ی انسان با خدا در حدّ مناجات، دعا و این‌هاست، آن می‌شود «مفاتیح‌ الجنان». یک وقت سفر چهارم از اسفار اربعه را شما می‌خواهید بگویید [یعنی] که سفر مِن الخلق إلی الخلق بالحق ما باید داشته باشیم، این می‌شود «مفاتیح الحیات».» (برای مطالعه متن کامل جلسه دیدار آیت‌الله جوادی آملی با اعضای شورای پژوهشی تدوین «مفاتیح الحیات» اینجا را کلیک کنید.)

عموم صاحبنظران از این کتاب به نیکی یاد کرده‌اند. به عنوان مثال آیت‌الله رضا استادی عضو شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم ضمن مقایسه کار فکری مرحوم شیخ عباس قمی با آیت‌الله جوادی آملی، «مفاتیح الحیات» را جلد دوم «مفاتیح الجنان» نامید. 

«مفاتیح الحیات» برای نخستین بار در اردیبهشت 1391 در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از سوی مرکز نشر اسرا عرضه شد. این اثر تاکنون بیش از 150 بار تجدید چاپ شده است.