به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) علی مجتبی‌زاده و حجت‌الاسلام محمدعلی لیالی، کتاب «جریان‌شناسی سیاسی» را در پنج فصل با عناوینی چون «مفاهیم و اصطلاحات»، «فعالیت‌ احزاب و جریان‌های سیاسی از منظر اسلام و قانون اساسی»، «جریان‌شناسی احزاب و گروه‌های سیاسی پیش از انقلاب اسلامی»، «جریان‌شناسی احزاب و گروه‌های سیاسی پس از انقلاب اسلامی» و «تشکل‌های دانشجویی» گردآوری کرده‌اند.
 
این کتاب، نگاه اجمالی به دیدگاه‌ها و عملکردهای جریان‌های سیاسی کشور بر اساس منابع موجود گروه‌ها و جریان‌ها دارد و در فصل نخست به «جریان‌شناسی، مفهوم حزب و جناح، چپ و راست» پرداخته است.
 
درباره تعریف «جریان» در این کتاب می‌خوانیم: «جریان عبارت است از تشکل، جمعیت و گروه اجتماعی معینی که علاوه بر مبانی فکری، از نوعی رفتار ویژه اجتماعی برخوردار است. جریان دارای سه ویژگی و شاخصه اساسی است که عبارتند از 1- اجتماعی‌بودن و برخورداری از نوعی رفتار ویژه اجتماعی 2- دارابودن تشکل و جمعیت 3- برخورداری از اندیشه مشخص و رفتار معین مرتبط با آن»
 
فصل دوم از عناوین «کارکردهای احزاب، اسلام و فعالیت احزاب، فعالیت احزاب و قانون اساسی و رهبری و حزب» تشکیل شده است که در این فصل در تشریح کارکردهای اساسی‌ ویژه احزاب مواردی چون «رقابت انتخاباتی با هدف پیروزی، تدوین سیاست‌های عمومی، آموزش سیاسی مردم، برخورد و انتقاد از حکومت، برخورد و انتقاد از حکومت، واسطه میان حکومت و مردم، تسهیل کار حکومت پارلمانی، گردآوری همفکران» آمده است.
 
در فصل سوم مباحث «پیشینه شکل‌گیری احزاب، احزاب سیاسی پیش از انقلاب اسلامی، فدائیان اسلام، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، حزب مؤتلفه اسلامی، انجمن حجتیه، جبهه ملی، سایر احزاب ملی‌گرا، نهضت آزادی، حزب توده، خداپرستان سوسیالیست، سازمان مجاهدین خلق، چریک‌های فدایی خلق و جریان‌های سلطنت‌طلب» مورد بررسی قرار گرفته است.   
 
منظور از جریان‌های اسلام‌گرا جریان‌هایی است که بر اساس اندیشه و آموزه‌های اسلام اصیل شکل گرفته است که رهبری و محوریت اصلی آن به طور غالب در اختیار روحانیت قرار داشت، جریان فدائیان اسلام، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و حزب مؤتلفه اسلامی از جمله جریان‌های اسلام‌گراست. البته در کنار این جریان‌ها، جریان‌های انحرافی نیز با عنوان اسلام پا به میدان مبارزه گذاردند که از جمله می‌توان به انجمن حجتیه اشاره کرد.   
 
مؤلفان در فصل چهارم در رابطه با «حزب جمهوری اسلامی، جامعه روحانیت مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، حزب خلق مسلمان، دوران دفاع مقدس، مجمع روحانیون مبارز، دوران سازندگی، حزب کارگزاران سازندگی، جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی، جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی، دوران اصلاحات، حزب مشارکت، جبهه دوم خرداد، سایر احزاب اصلاح‌طلب، آبادگران ایران اسلامی، دوران اصول‌گرایی، شاخصه‌های اصول‌گرایی، فتنه 88، جریان انحرافی، جبهه‌بندی‌های اصول‌گرایان و حزب اعتماد ملی» مطالبی را به نگارش آورده‌اند.
 
در بخشی از کتاب آمده است: «تشکل‌های سیاسی بعد از انقلاب اسلامی در ابتدا تحت عنوان گروه‌های موسوم به چپ و گروه‌های موسوم به راست در قالب‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شدند، و بعدها در قالب اصول‌گرا و اصلاح‌طلب صف‌بندی کردند و هر کدام شامل طیف سنتی و مدرن می‌باشند و در درون خود نیز با جبهه‌بندی‌های مختلفی همراه هستند. نکته قابل توجه در اینکه این تقسیم‌بندی در قالب جریان راست و چپ در ادبیات سیاسی کشور واقعی نبوده و اهداف و شعارهایی که توسط این احزاب مطرح می‌گردد، با آنچه به عنوان احزاب چپ و راست در کشورهای اروپایی و آمریکایی شناخته می‌شوند، متفاوت می‌باشد.»‌
 
موضوعات «پیشینه تشکل‌های دانشجویی، دفتر تحکیم وحدت، بسیج دانشجویی، جامعه اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی دانشجویان مستقل، جنبش عدالت خواه دانشجویی و بایسته‌های تشکل‌های دانشجویی» در فصل پنجم مورد کنکاش قرار گرفته ‌است.   
 
تشکل‌های دانشجویی به دلیل برخورداری از نیروی جوانی، پویایی و نشاط و روحیه آرمان‌گرایی همواره از تشکل‌های تأثیرگذار در تحولات کشور در برهه‌های مختلف بوده است که نمی‌توان نقش و جایگاه آن را نادیده گرفت. در این فصل ابتدا به پیشینه تشکل‌های دانشجویی پرداخته شده و سپس مهم‌ترین تشکل‌های دانشجویی توضیح داده می‌شود و در پایان نیز به بایسته‌های تشکل‌های دانشجویی از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی اشاره شده است.

کتاب «جریان‌شناسی سیاسی» نوشته علی مجتبی‌زاده و حجت‌الاسلام محمدعلی لیالی  در 370 صفحه، شمارگان سه هزار نسخه و بهای 9 هزار و 600 تومان از سوی دفتر نشر معارف منتشر شده است.