سیدمهدی زرقانی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گفت: کتاب «رساله‌های شعری فیلسوفان مسلمان» شامل ترجمه، شرح و تعلیقات بر رساله‌های شعر فارابی، ابن‌سینا، ابوالبرکات بغدادی، ابن‌رشد و خواجه ‌نصیر است. این رساله‌ها در واقع ترجمه، شرح و تعلیقه‌ای است که فیلسوفان مسلمان به زبان عربی بر رساله «poetic» ارسطو نوشته‌اند و تاکنون نیز کسی به ترجمه فارسی آنها اقدام نکرده بود.

وی افزود: من در کتاب قبلی‌ام با عنوان «بوطیقای کلاسیک» به بررسی نظریه‌های شعری فیلسوفان مسلمان پرداخته‌ام. در مقدمه کتاب مذکور نیز دلایل عدم ترجمه رساله‌های شعری فلاسفه مسلمان به فارسی را بیان کردم. اینجا به ذکر این نکته بسنده می‌کنم که ترجمه و شرح این رساله‌ها به شکل‌گیری دانش بومی «نقد ادبی» در ایران کمک بسیاری می‌کند و موضوعات مغفول مانده‌ای درباره نظریه شعری کلاسیک را وارد گفتمان ادبی کشور می‌کند. 

زرقانی در ادامه در پاسخ به این سوال که «با وجود این نکته که موضوع رساله ارسطو تراژدی است و در تمدن اسلامی سنت تئاتری قابل توجهی وجود نداشته، فرآیند ترجمه و شرح فیلسوفان مسلمان از این رساله چگونه بوده است؟» گفت: فیلسوفان مسلمان در ترجمه و شرح این رساله دو تغییر عمده اعمال کردند؛ نخست تعریف برخی اصطلاحات چون تراژدی و کمدی را تغییر دادند و دوم اینکه نظریه شعری ارسطو را کمی اخلاقی‌تر کردند. 

این عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی در ادامه در توضیح بیشتر تغییرات فلاسفه مسلمان بر رساله «poetic» ارسطو گفت: نخستین مترجم این رساله از سریانی به عربی یعنی «ابوبشر متی بن یونس قنائی» واژگان تراژدی و کمدی را به صناعت مدیح و صناعت هجا ترجمه کرد. 

زرقانی در ادامه درباره دلایل ابوبشر متی برای تغییر این واژگان گفت: دو احتمال برای این تغییر از جانب ابوبشر متی قابل مطرح کردن است. نخستین احتمال این است که این مترجم قصد داشت محتوای رساله «poetic» ارسطو را برای مخاطبان عرب‌زبان بومی‌سازی و قابل فهم کند و بنابراین تراژدی و کمدی را که برای مخاطبان عرب زبان مفهوم گنگی داشته، به «صناعت مدیح» و «صناعت هجا» ترجمه کرد که برای آنها مفاهیمی آشنا بوده است. احتمال دیگر هم این است که او به درک درستی از تراژدی و کمدی نرسیده و آنها را اشتباها معادل مدح و هجو یافته است. 

وی همچنین اظهار کرد: پس از ابوبشر متی، فارابی، ابن‌سینا و ابن‌رشد نیز به ترجمه و تلخیص رساله «poetic» ارسطو پرداختند اما فارابی به ترجمه ابوبشر متی اعتنایی نکرد و خود تصمیم گرفت تا این رساله را از متن سریانی ترجمه و شرح کند. به همین دلیل در ترجمه فارابی دو واژه تراژدی و کمدی به صورت طراغودیا و کومودیا درج شده است. ابن‌سینا نیز در رساله شعر خود چشم به ترجمه فارابی داشت و بر همین اساس از طراغودیا و کومودیا استفاده کرد، اما ابن‌رشد دوباره این واژگان را به صناعةالمدیح و صناعةالهجا بر‌گرداند. در مورد انگیزه ابن‌رشد باید بگویم او بیشتر قصد داشت نظریه حکیم یونانی را با ادبیات عرب درآمیزد و ضمن بررسی تطبیقی، از آن نظریه در مورد شعر عربی بهره بگیرد. در همین راستاست که ابن‌رشد در ترجمه و تلخیص خود تعداد زیادی بیت عربی را به عنوان شاهد مثال نقل می‌کند. 

«رساله‌های شعر» فلاسفه مسلمان در ذیل صناعات پنج گانه منطق قرار دارد. زرقانی در پاسخ به این سوال که «وجود رساله شعر در زمره منطق از نظر علمی چگونه است و آیا ارسطو نیز رساله «poetic» را در زمره علم منطق قرار داده بود یا خیر؟» گفت: به نظر می‌رسد فیلسوفان مسلمان به تاسی از ارسطو، صناعت شعر را در زمره صناعت‌های منطقی گنجانده بودند، چرا که آنها باور داشتند به وسیله شعر می‌توان توده‌ها را تربیت کرد و آموزش داد. اینکه این اقدام آنها به نفع شعر بوده و یا خیر و هم اینکه مواجهه ادیبان کلاسیک با این نظر فیلسوفان چگونه بوده است، بحثی است که آن را در کتاب «بوطیقای کلاسیک» مطرح کرده‌ام. این کتاب در سال 1391 از سوی انتشارات سخن در دسترس مخاطبان قرار گرفت.

زرقانی در پایان گفت: هم‌اکنون با یکی از همکارانم مشغول نوشتن کتاب «نظریه ژانر» هستیم. در این کتاب هم نشان داده‌ایم که انتقال رساله «poetic»ارسطو از یونان به روم و سپس ترجمه به سریانی و بعد به عربی چه مسیری را طی کرد. نکته دیگری که در این کتاب ثابت کرده‌ایم این است که وقتی ترجمه‌های فلاسفه مسلمان از رساله «poetic» در قرون وسطی به اروپا رفت، بر نظریه‌های شعری اروپای آن زمان تأثیر مستقیم گذاشت. در واقع اروپائیان قرون وسطی رساله شعری ارسطو را از روی ترجمه و تلخیص‌های رساله‌های فیلسوفان مسلمان دریافتند. 

«رساله‌های شعری فیلسوفان مسلمان» ترجمه، مقدمه، تعلیقات و تنظیم فهرست‌ها از سیدمهدی زرقانی و محمدحسن حسن‌زاده نیری با شمارگان هزار و 100 نسخه 309 صفحه و بهای 25 هزار تومان از سوی انتشارات سخن راهی کتابفروشی‌ها شده است. 

سیدمهدی زرقانی هم‌اکنون به عنوان استاد گروه زبان و ادبیان فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس است. «تاريخ ادبی ايران و قلمرو زبان فارسی»، «افقهای شعر و اندیشه سنایی»، «چشم انداز شعر معاصر ایران»، «از شهر محمد تا سرزمین مولانا» و «بوطیقای کلاسیک» نام شماری دیگر از کتاب‌های منتشر شده زرقانی است.