خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- «کتاب را از جلوی صورتت کنار ببر تا چهره‎‌ات را فراموش نکنم» ساعت‌ها مطالعه و کار علمی، همسرش را نگران کرده بود تا نکند چهره غلامحسین را فراموش کند. مرحوم دکتر غلامحسین مصاحب، ریاضیدان و ادیب ایرانی، مطالعه و انس با علم را از اجداد فاضلش مانند ملامصاحب، شاعر دوران شاه عباس، مرحوم ملامیرزا محمد، از بزرگان علم و دین اصفهان، مرحوم حاج میرزا غلامعلی خوشنویس و مادری شاعر و پدری طبیب به ارث برده بود.  

غلامحسین مصاحب، در سال 1289 در اصفهان زاده شد. در همان دوران تحصیل ابتدایی با گذراندن جهشی این دوران، نشان داد مرد میدان علم و کسب تجربه است. انتخاب غلامحسین جوان برای تحصیل در دانشگاه‌های فرانسه و آمریکا و اخذ مدرک دکترا از دانشگاه کمبریج در رشته ریاضیات نویدبخش این بود که ایران در عرصه علوم ریاضیات در سطح جهان صاحب جایگاه خواهد شد.

دریافت نشان درجه‌ یک علمی
دریافت نشان درجه‌ یک علمی از سوی وزیر معارف وقت، برای ایراد سخنرانی درباره «اعتماد به نفس» نیز دلیل دیگری در ظهور یک نخبه ریاضی در ایران‌زمین بود. رساله مقطع دکترای غلامحسین مصاحب، در جلد ششم مجله‌ انجمن فلسفه‌ کمبریج در سال ۱۹۵۰ منتشر شد.

ریاضیات محدوده‌ای نبود که وی را قانع کند. تسلط به زبان‌های عربی، فرانسوی و انگلیسی و آلمانی از یک‌سو و کسب دانش در حوزه‌های علوم معقول و منقول، منجر به کسب درجه اجتهاد از سوی مرجع وقت شیعیان شد.

حوزه دانش، دکتر مصاحب را از توجه به مسائل فرهنگی و سیاسی بازنداشت؛ هر چند مرد مناصب اداری نبود. برای مدت کوتاهی در اداره معارف مشغول کار شد و مدتی هم در حوزه رسانه و انتشار یک روزنامه فعالیت کرد.



مردی که ذات و شخصیت علمی‌اش یکی بود
دکتر غلامرضا مصاحب، به پدر ریاضیات جدید در ایران مشهور است. به اعتراف بسیاری از صاحبنظران، اندیشه‌ها و آثار وی به دلیل دقت نظرش در فراگیری و انتقال دانش، کم‌نظیر است. در حقیقت می‌‌توان گفت که شخصیت علمی دکتر مصاحب عین خود او، و ذات او عین شخصیت علمی‌اش بود.

مرحوم مصاحب، در حین تحصیل در رشته‌‌ ریاضی، در فرهنگ فارسی هم مطالعه‌‌ جدی داشت. مصاحب نخستین صاحبنظری است که موفق شد منطق صورت یا ریاضی را وارد فضای فکری ایرن کند. کتاب‌هایی که با موضوع آنالیز اعداد و ریاضی و تئوری اعداد و منطق نوشته، آثاری کامل و مثال‌زدنی است. پژوهش، میدانی بود که مصاحب برای ارایه نتایج آن راه ورود هر شک و تردیدی را می‌بست و تا حصول اطمینان از نتیجه پژوهش نسبت به علنی کردن آن اقدام نمی‌کرد.

کتاب «حکیم عمر خیام» از برترین نمونه‌های دقت‌نظر مرحوم مصاحب به مقوله پژوهش است. ابتکار وی در ابداع واژگان مناسب فارسی برای اصطلاحات خارجی نیز منجر به تالیف «دایره‌المعارف فارسی» شد. 

معادل‌سازی واژگان غربی برای حفظ زبان فارسی
سه‌شنبه‌ها، روز برپایی جلسات دکتر مصاحب با دوستانشان برای معادل‌سازی واژگان غربی بود. تالیف کتاب «فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی» نتیجه برگزاری این جلسات بود.

بنیانگذاری موسسه‌ ریاضیات در سال 1345، با هدف پرورش افرادی برای بالا بردن سطح آموزش ریاضیات در ایران از دیگر اقدامات مرحوم دکتر غلامحسین مصاحب است. کتابخانه تخصصی موسسه ریاضیات بی‌نظیر بود. این موسسه از سال ۱۳۶۳ با ضوابط جدید به پذیرش دانشجو برای دوره‌های عالی ریاضی پرداخت و درسال ۱۳۷۶ موسسه ریاضیات به موسسه تحقیقات ریاضی دکتر غلامحسین مصاحب تغییر نام داده شد.

در دهه‌های ۱۳۳۰-۱۳۴۰ غلامحسین مصاحب، نخستین‌بار روش نوشتاری ایرانیک را به جای ایتالیک پیشنهاد داد و در خوشنویسی علمی فارسی از سوی چاپ دانشگاه تهران معرفی کرد. 

نظم و سخت‌گیری مصاحب
نظم و سخت‌گیری، از مهم‌ترین ویژگی اخلاقی دکتر مصاحب بود. ساعت سه صبح، روز علمی و کاری وی آغاز می‌شد. دو ساعت و نیم نوشتن و خواندن و بعد استحمام و رفتن به دانشرا. زمانی‌که پدر ریاضیات جدید ایران به دانشسرا می‌رسید، یعنی ساعت 6 و نیم صبح، حتی نگهبان سر پستش آماده نبود. ساعت 12 برای استراحت و صرف ناهار به منزل برمی‌گشت، جایی که همسرش به دلیل مطالعه و کار زیاد غلامحسین مصاحب، خطاب به وی می‌گفت: «این کتاب را از جلو صورتتان کنار ببرید تا من چهره‌ شما را فراموش نکنم!»

کتابشناسی پدر ریاضیات جدید ایران
از مرحوم غلامحسین مصاحب، تالیفات بسیاری برجای مانده که از آن‌جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 
- «مجله‌ ریاضیات عالی و مقدماتی»
- «جبر و مقابله‌ خیام» که شامل متن عربی و ترجمه‌ فارسی رساله‌ خیام در جبر و تاریخ ریاضیات تا زمان خیام است. در این کتاب نخستین‌بار جایگاه علمی خیام در ریاضیات به‌‌طور مستقل به زبان فارسی ارایه شده است.
- «رساله دکترا» که در جلد ششم مجله‌ انجمن فلسفه‌ کمبریج در سال ۱۹۵۰ میلادی به چاپ رسید.
- «مدخل منطق صورت»
- «حکیم عمر خیام به‌عنوان عالم جبر»
- «فرهنگ اصطلاحات جغرافی»
- «منطق ریاضی»
- «تئوری مقدماتی اعداد» در دو جلد
- «دایره‌المعارف فارسی» جلد نخست از الف تا غ.  
- «علوم تفریحی»
- «ترمودینامیک و آثار ارتعاشی گازها»
- « فیزیک» 
- «رسم فنی»
- «جبر و مقابله با جداول لگاریتم» است. 
- جلد نخست «آنالیز ریاضی» که نخستین کتاب در زمینه آنالیز به زبان فارسی است و به زبان‌های بین‌المللی ترجمه شده ‌است. 
- دو جلدی «تئوری مقدماتی اعداد» که در سال ۱۳۶۲ موفق به دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.

غروب ستاره‌ای دیگر از آسمان علم ایران‌زمین
دکتر غلامحسین مصاحب، پدر ریاضیات جدید ایران، پس از گذراندن 69 سال زندگی پربار،  21 مهرماه سال 1358 چشم از جهان فروبست.