به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) 23 آبان‌ماه سال جاری فراخوان طرح «پایتخت کتاب ایران» از سوی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد؛ در ابتدای فراخوان آمده است: به مناسبت «سال اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی» و به منظور توسعه فرهنگی و ترویج کتابخوانی و با هدف حمایت از اقدامات انجام شده، پیشنهادهای نو و ابتکاری و برنامه‌های جذاب و مردمی در موضوع کتاب و کتابخوانی، معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طرح «پایتخت کتاب ایران» را در سراسر کشور برگزار می‌کند. از نتایج این طرح در معرفی نامزد ایران برای انتخاب پایتخت جهانی کتاب نیز استفاده خواهد شد.

در ادامه این فراخوان و در توضیح «پایتخت جهانی کتاب» می‌خوانیم: پایتخت جهانی کتاب، عنوانی است که هر ساله از سوی یونسکو به شهری که به منظور تقویت جایگاه کتاب و ترویج کتابخوانی کوشش چشمگیری کرده باشد اعطا می‌شود.

«قابلیت شرکت در این طرح» از دیگر موضوعات مطرح در فراخوان است که چنین عنوان می‌کند: برنامه‌های سالانه هر شهر در زمینه ترویج کتابخوانی که توسط ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری‌ها با همکاری دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی هر شهر تدوین و ارائه می‌شود، قابلیت شرکت در طرح پایتخت کتاب ایران را دارد.

در این فراخوان درباره چگونگی قدردانی از شهر منتخب آمده است: به شهر منتخب علاوه بر لوح تقدیر مقامات عالی‌رتبه کشوری اعتبارات و منابع فرهنگی تخصیص خواهد یافت.

در ادامه فراخوان، شرایط شرکت در طرح «پایتخت کتاب ایران» ذکر شده که به شرح زیر است:
برنامه ارسالی باید حاوی معرفی مجموعه برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی، ترویجی و ابتکاری در حوزه کتاب برای حداقل یک سال و حداکثر دو سال با شرایط زیر باشد:
مشارکت همه اجزای صنعت نشر (پدیدآورندگان، ناشران، کتاب فروشان، کتابداران و...) 
مشارکت سازمان‌های غیردولتی و دولتی مرتبط با کتابخوانی 
حضور فعال هنرمندان، مفاخر و مشاهیر شاخص و محبوب
در نظر گرفتن طیف گسترده مخاطبان (از جمله زنان، کودکان و نوجوانان)
 
فراخوان طرح «پایتخت کتاب ایران» به ویژگی‌هایی که برنامه‌های ارسالی لازم است از آنها برخوردار باشند اشاره دارد که به این شرح است:
 
متناسب با نیازهای محلی، آیین‌های بومی و ارزش‌های دینی و ملی باشد.
تاثیرات پایداری در ارتقای سطح فرهنگ کتابخوانی داشته باشد.
با ایجاد انگیزه، از مشارکت مردمی و جلب پشتیبانی دستگاه‌های اجرایی برای تأمین هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری برخوردار باشد.
قابلیت الگو برداری داشته باشد.
از تازگی و کیفیت در محتوا و شیوه اجرا برخوردار باشد.
قابلیت و ضمانت اجرا داشته باشد.
برآورد کلی از هزینه‌های برنامه ارائه شود. در برآورد مالی به تأمین منابع، بهره‌وری و کسب بیشترین تاثیر با کمترین هزینه توجه شود.
گستره اجرای برنامه می‌تواند در سطح شهر، یا در سطح ملی و حتی بین‌المللی باشد.
 
از دیگر بندهای فراخوان، مدارک شرکت در طرح «پایتخت کتاب ایران» است که در سه بند مورد نظر قرار گرفته است:  
 
اصل طرح فرم تکمیل شده با امضا و مهر رئیس اداره یا مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهردار
مستندات (فیلم، عکس، گزارش، تقدیرنامه) برای فعالیت‌های شاخص و ابتکاری (حتی‌المقدور لوح فشرده حاوی مطالب و مستندات ارسال شود.)
 

آثاری که راهی جشنواره شدند

بسياری از شهرها برای تشكيل شوراها و ستادهای خود نياز به زمان بيشتری داشتند، ضمن اين‌كه برخی طرح‌ها هم نيازمند پختگی و دقت‌عمل بيشتری بودند. طی اين مدت شهرهای زيادی خواستار شركت در اين جشنواره بودند كه چون فعاليت‌شان را ديرتر آغاز كرده بودند، برای كامل كردن طرح‌های خود، از دبیرخانه تقاضای زمان بيشتری داشتند. دبیرخانه فرصت 15 روزه را در اختيار شهرها قرار داد تا هم كسانی كه كارشان را آغاز كرده‌اند بتوانند مروری بر طرح‌هايشان داشته باشند و كاستی‌ها و ضعف‌های احتمالی آن را رفع كنند و هم شهرهای علاقه‌مند كه ممكن بود به علت كمبود وقت از شركت در اين جشنواره منصرف شوند، مجالی برای حضور در اين جشنواره پيدا كنند. بر این اساس مهلت ارسال آثار به دبیرخانه تا 30 دی‌ماه تمديد شد.
 
بر اساس این طرح شهری از شهر‌های ایران بر  اساس شایستگی‌ها، فعالیت‌ها و  برنامه‌ها و اقدام‌هایی که در زمینه گسترش و ترویج‌ کتابخوانی دارد، به عنوان پایتخت کتاب ایران معرفی خواهد شد. یکی از اهداف این طرح اهتمام به ترویج کتابخوانی است. همچنین تلاش برای ارزیابی ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های شهر‌های مختلف ایران در حوزه کتابخوانی نیز از دیگر اهداف این طرح برشمرده شده است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های طرح مذکور این است که شهرهای کوچکی هم که توان مالی اجرایی و زیرساختی لارم را ندارند، می‌توانند در رقابت با شهرهای بزرگ شرکت کنند. چرا که ملاک اصلی ما طرح‌های خلاقانه و ابتکاری برای ترویج کتاب و کتابخوانی است و نه لزوما گستردگی طرح‌ها.

با اجرای این طرح بسیاری از مناطقی که از فرهنگ‌های بومی برخوردارند، می‌توانند طرح‌های متفاوتی عرضه کنند که براساس مدل زندگی آنها شکل گرفته باشد که این موضوع به تقویت خُرده فرهنگ‌ها نیز کمک می‌کند.
 
پیشینه بین‌المللی طرح پایتخت کتاب در کشورمان به سال‌های 2006 و 2011 برمی‌گردد که اگرچه در این دو سال توانستیم تا مرحله‌ای پیش برویم، اما در نهایت نتوانستیم تهران را به عنوان پایتخت کتاب جهان به ثبت برسانیم. پیشینه داخلی آن هم طرحی است که نهاد کتابخانه‌ها و شورای فرهنگ عمومی در «نهضت مطالعه مفید» با عنوان «شهر کتاب» به راه انداختند و هدف آن هم توسعه کتاب و کتابخوانی در شهرهای کوچک و رشد و توسعه در صنعت نشر بوده است.

نوش‌آبادی: طرح «پایتخت کتاب ایران» گامی برای واسپاری فعالیت‌های حوزه کتاب به مردم است

حسین نوش‌آبادی درباره مشارکت نویسندگان و ناشران در طرح‌هایی مانند طرح «پایتخت کتاب ایران» اظهار کرد: هر طرحی نیازمند مشارکت صاحبان و پیشکسوتان آن حرفه و صنف است. طرح «پایتخت کتاب ایران» هم مبتنی بر مشارکت نویسندگان، ناشران و تولیدکنندگان کتاب و همه کسانی است که خودشان را عضوی از مجموعه فرهنگ مکتوب کتاب می‌دانند.

وی افزود: اگر نویسندگان، این جشنواره‌ها را متعلق به خودشان و در جهت اهداف خودشان بدانند، بدون تردید مشارکت فعال‌تری خواهند داشت و دغدغه‌ها و نگرانی‌هایشان درباره برگزاری چنین جشنواره‌هایی نیز کاهش خواهد یافت. آنها باید اطمینان داشته باشند که چنین رویدادهایی بر شاخص‌های رشد فرهنگی تأثیر دارد و همه جامعه از آن منتفع خواهند شد.

سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تأکید بر این نکته که امروز پایین بودن سرانه مطالعه یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های جامعه ما به شمار می‌‌آید، گفت: واقعا جای سؤال دارد که چرا در یک جامعه اسلامی با دارا بودن ممتازترین میراث بشری، شاهد اُفت سرانه مطالعه هستیم.

نوش‌آبادی یکی از راه‌های بُرون‌رفت از این وضعیت را برگزاری برنامه‌های اجرایی نظیر جشنواره «روستاهای دوستدار کتاب» و «پایتخت کتاب ایران» دانست و افزود: این جشنواره‌ها گامی مثبت برای ترویج فرهنگ کتابخوانی به‌عنوان نیاز واقعی کشور خواهد بود.

معاون حقوقی امور مجلس و استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، عرضه کافی کتاب و فعال کردن شبکه‌های کتابخوانی را از ملزومات اُنس مردم با مطالعه دانست و گفت: جشنواره «پایتخت کتاب ایران» یک حرکت سمبلیک است که با تشویق بخش‌های گوناگون مرتبط با کتاب برای حضور در یک کار فرهنگی، موجب آشنایی جامعه با آخرین تولیدات، خلاقیت‌ها، ابتکارات و تلاش‌های فعالان عرصه کتاب در شهرهای مختلف کشورمان نیز خواهد شد.

وی همچنین با اشاره به ظرفیت محتوایی و اجرایی کشور برای رقابت در سطح جهانی، برگزاری جشنواره «پایتخت کتاب ایران» را فرصتی برای برداشتن گام‌های بلند‌تر و رسیدن به جشنواره «پایتخت جهانی کتاب» دانست و گفت: با این طرح می‌توانیم بخش غیردولتی را به میدان آورده و به‌تدریج امور کتاب را به صاحبان اصلی آن که مردم، صنوف تخصصی، ناشران و نویسندگان هستند، واگذار کنیم.

نوش‌آبادی افزود: از طریق این طرح، توانمندی استان‌ها و شهرهای بزرگ و کوچک در حوزه تولید و عرضه کتاب، گسترش کتابخوانی و مانند آن مشخص می‌شود. ضمن این‌که انتخاب یک شهر به‌عنوان پایتخت کتاب هم می‌تواند تشویق و ترغیبی برای سایر نقاط کشور باشد که مطمئن باشند هیچ حرکت مثبتی از سوی آنها از چشم مخفی نمی‌ماند و مسئولان و مردم نسبت به فعالیت‌های آنها بی‌تفاوت نیستند.

معرفی 5 شهر به عنوان شایسته تقدیر و یک شهر برگزیده

در طرح پایتخت کتاب ایران، ۶۳ شهر از ۲۲ استان کشور مشارکت کردند که پس از داوری مقدماتی بر اساس شاخص‌های تعیین شده در فراخوان اولیه، ۱۰ شهر به مرحله دوم راه یافتند که اسامی آنها به ترتیب حروف الفبا به این شرح است: اهواز، بوشهر، تبریز، شهرکرد، قم، کاشان، کرمانشاه، گنبد کاووس، نیشابور و یزد.
 
از بین این 10 شهر، در نهایت از 5 شهر به عنوان شهرهای شایسته تقدیر، قدردانی خواهد شد و یک به عنوان شهر پایتخت کتاب ایران معرفی می‌شود.
 
آیین اختتامیه جشنواره «پایتخت کتاب ایران» شنبه دوم اسفند از ساعت 15 تا 18 در سالن قلم مرکز همایش‌های کتابخانه ملی واقع در بزرگراه شهید حقانی (غرب به شرق) بعد از ایستگاه مترو، بلوار کتابخانه ملی برگزار خواهد شد.